Rozdział III. Budowa społeczeństwa informacyjnego w Polsce w praktyce
3.3 Analiza inwestycji regionalnych. Różnice i podobieństwa w poziomie rozwoju społeczeństwa
W większości urzędów marszałkowskich istnieją specjalistyczne komórki organizacyjne odpowiedzialne za budowę społeczeństwa informacyjnego. Jednak ze względu na różnorodną strukturę wewnętrzną urzędów, miejsce i waga społeczeństwa informacyjnego jest w każdym z regionów inna. Obrazuje to załącznik 6 opracowany na podstawie regulaminów organizacyjnych urzędów marszałkowskich.
W związku z brakiem łącznych danych dotyczących budowy społeczeństwa informacyjnego na poziomie polskich województw o udzielenie informacji zwrócono się do osób odpowiedzialnych za budowę społeczeństwa informacyjnego w poszczególnych regionach. W tym celu wypełniły one ankietę Budowa społeczeństwa informacyjnego w regionach – projekty własne województw (załącznik 7).
Odpowiedź przekazało 13 z 16 województw. Brak odpowiedzi z województw kujawsko-pomorskiego, zachodniopomorskiego spowodowany był m.in. trwającą w czasie prowadzenia badania reorganizacją w urzędach marszałkowskich i zmianami personalnymi. W Urzędzie Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego nie ma jednej osoby odpowiedzialnej za całość zagadnień związanych z budową społeczeństwa informacyjnego lub posiadającej kompletną wiedzę w tym zakresie zaś zadania w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego realizuje na podstawie zapisów ogólnych Biuro Obsługi Funduszy.
293
Z ankietowanych województw 9 (69% tych, które wzięły udział w badaniu) posiada osobną strategię sektorową dla społeczeństwa informacyjnego (lub dokument równoważny), w przypadku 2 województw (23%) jest to element ogólnej strategii rozwoju regionu, zaś jedno województwo nie posiada takiego dokumentu.
W perspektywie finansowej 2007-2013 samorządy regionalne realizowały projekty z zakresu budowy infrastruktury, eUsług oraz tworzenia kompetencji cyfrowych. Wszystkie badane województwa realizowały projekty z zakresu eUsług, najmniej województw (65%) realizowało projekty skierowane na podniesienie kompetencji cyfrowych mieszkańców.
Rysunek 7 Typy projektów realizowanych przez samorządy wojewódzkie w latach 2007-2013
Źródło: badanie własne
Jedenaście z badanych samorządów (85%) realizowało projekty z zakresu e-administracji, sześć (46%) z zakresu e-zdrowia, dziewięć (69%) z zakresu e-edukacji, dwa (15%) z zakresu kultury, pięć (38%) z zakresu turystyki, dwanaście (92%) z zakresu GIS, dziesięć (77%) z zakresu budowy sieci szerokopasmowych. Lista ta wyczerpuje obszary tematyczne projektów realizowanych przez badane samorządy regionalne. Żadne województwo nie wskazało projektów w innych obszarach niż wymienione (lista projektów realizowanych przez samorządy wojewódzkie została przedstawiona w rozdziale 2.2).
Na pytanie o priorytetowy obszar interwencji, który zdaniem oceniających ma największy wpływ na budowę społeczeństwa informacyjnego w polskich regionach pięciu szefów społeczeństwa informacyjnego (38%) wskazało infrastrukturę, pięciu (38%) e-usługi, zaś trzech (23%) kompetencje cyfrowe.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 nie realizowało żadnych projektów
tak, z zakresu kompetencji cyfrowych tak z zakresu usług cyfrowych tak, z zakresu budowy infrastruktury SI
Niestety badanie wykazało brak wymiany doświadczeń i ścisłej współpracy pomiędzy województwami w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego – tylko trzy województwa wskazały, że realizowały projekty we współpracy z innymi województwami.
Interesujący jest rozkład samooceny projektów realizowanych przez poszczególne województwa
Rysunek 8 Samoocena projektów realizowanych przez samorządy wojewódzkie w latach 2007-2013
Źródło: badanie własne
Najbardziej równomierny rozkład ocen otrzymały projekty z zakresu budowy infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. Zaznaczyć należy, że w rozumieniu osób odpowiedzialnych za przygotowywanie i realizacje projektów w poszczególnych województwach (zgodnie z tzw. branżowym slangiem) chodzi o projekty budowy regionalnych sieci teleinformatycznych. W tym wypadku równomierny rozkład ocen, może wynikać z w miarę zobiektywizowanej oceny zrealizowanych projektów. Osoby odpowiedzialne za ich przygotowanie i realizację mają pełną świadomość realizacji „programu obowiązkowego”. Oprócz rzeczywistej potrzeby realizacji tych projektów w grę wchodziły ambicje władz regionów oraz uwarunkowania prawne w zakresie realizacji infrastrukturalnych projektów liniowych. W teorii, o tym, że samorządy wojewódzkie będą realizowały projekty szerokopasmowe wiadomo było już w latach 2006/2007, czyli w samym początku okresu programowania. Również w teorii, samorządy miały doświadczenie w realizowaniu infrastrukturalnych inwestycji liniowych. Budowa dróg, inwestycje kanalizacyjno-sanitarne, inwestycje wodne (przeciwpowodziowe) od lat należały do zadań samorządów różnych szczebli, w tym samorządów wojewódzkich. W praktyce okazało się jednak, że inwestycje telekomunikacyjne to zupełnie nowe wyzwania: mocno zmonopolizowany rynek przez
„narodowego operatora”, czyli Telekomunikację Polską (Orange), brak precyzyjnych uregulowań prawnych w zakresie koniecznych dokumentów przygotowujących inwestycje (pozwolenie na budowę – jedno czy na każdy odcinek osobne, a może wystarczy zgłoszenie?), niepewność w zakresie sposobu wyłaniania projektanta, a następnie wykonawcy inwestycji (oczywiście w ramach zamówień publicznych, ale w jakim trybie: przetargu nieograniczonego czy ograniczonego, wykonania według wcześniej przygotowanego projektu, w trybie „zaprojektuj-wybuduj”, a może w trybie dostawy?). Dodatkowym utrudnieniem była konieczność notyfikowania w Komisji Europejskiej pomocy publicznej udzielanej w ramach interwencji publicznej na rynku telekomunikacyjnym, a w tym zakresie brak było samorządom jakiegokolwiek doświadczenia. Wszystko to powodowało, że do momentu wejścia w życie tzw.
specustawy telekomunikacyjnej294 prace nad realizacją tych projektów we wszystkich
województwach praktycznie nie posuwały się naprzód. Faktycznie dopiero od 2011 r. realizacja projektów nabrała zdecydowanego przyspieszenia, także dzięki ostrzeżeniom Komisji Europejskiej dla rządu polskiego, że niewykorzystanie środków pomocowych na budowę sieci telekomunikacyjnych będzie skutkowało zmniejszeniem puli środków pomocowych w kolejnej perspektywie finansowej. Administracja rządowa uruchomiła działania (na poziomie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów) mające na celu usprawnienie przebiegu procesu notyfikacyjnego, a co za tym idzie przyspieszenie momentu fizycznego rozpoczęcia realizacji projektów. Niestety opóźnienie to skutkowało decyzjami samorządów podejmowanymi pod presją upływającego czasu. W efekcie każdy z samorządów realizuje swoje inwestycje szerokopasmowe w innym modelu organizacyjnym oraz innym zakresie - od sieci szkieletowej i dystrybucyjnej obejmującej wybrane powiaty budowanej w zakresie własnym (województwo łódzkie), do kompletnej sieci szkieletowo-dystrybucyjnej obejmującej wszystkie gminy, budowanej przez powołany w tym celu specjalistyczny podmiot (województwo wielkopolskie).
Dużo bardziej zdecydowana (bardziej krytyczna lub entuzjastyczna) jest samoocena projektów z zakresu e-usług oraz budowy kompetencji cyfrowych. Wśród przyczyn tego zjawiska wymienić należy bardziej autorski charakter projektów. W tych projektach osoby odpowiedzialne za budowę społeczeństwa informacyjnego w poszczególnych województwach mogły wykazać się dużo większą pomysłowością,
294 Ustawa z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz.U. z dn. 16 czerwca 2010, nr 106, poz. 675).
kreatywnością zarówno w wyborze celów jak i sposobie ich realizacji. Wśród projektów z tych dwóch obszarów panuje więc znaczna różnorodność zakresowa i organizacyjna. Mamy tu zarówno projekty realizowane wyłącznie przez samorząd województwa dla własnej administracji oraz mieszkańców (np. projekt „Lubuski eUrząd”), jak i projekty realizowane w partnerstwie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego - np. realizowany przez UMWŁ wspólnie z 109 gminami i powiatami projekt Budowa zintegrowanego systemu eUsług publicznych Województwa Łódzkiego (Wrota Regionu Łódzkiego). Różnorodna jest też skala interwencji. Widać to wyraźnie w projektach dotyczących kompetencji cyfrowych – dwa przeciwstawne bieguny to realizowany przez województwo łódzkie projekt Kapitał Innowacji 2009. Kurs Trenerski z budżetem wynoszącym niecałe 100 tys. zł obejmujący rzeczywistym wsparciem kilkunastu pracowników Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego oraz realizowany przez województwo podlaskie projekt Podniesienie umiejętności osób pracujących - likwidacja luki kompetencyjnej w obszarze informatyki o budżecie prawie 10 mln zł obejmujący wsparciem kilka tysięcy osób.
Różnorodność projektowa wynika po części z różnego bazowego poziomu rozwoju społeczeństwa informacyjnego w poszczególnych województwach, różnych oczekiwań władz regionów oraz poziomu upolitycznienia przez nie decyzji projektowych. Nie bez znaczenia jest również poziom kompetencji oraz kreatywności osób odpowiedzialnych za budowę społeczeństwa informacyjnego w poszczególnych regionach. Według stanu na dzień 30 czerwca 2013 za budowę społeczeństwa informacyjnego w 16 województwach odpowiadało 20 osób. W trzech województwach: wielkopolskim, mazowieckim oraz kujawsko-pomorskim oprócz kierowników struktur organizacyjnych w Urzędach Marszałkowskich lub ich jednostkach podległych (Śląskie Centrum Społeczeństwa Informacyjnego) istniały podmioty zewnętrzne odpowiedzialne za realizację poszczególnych projektów: WSS (Wielkopolska Sieć Szerokopasmowa S.A.), KPSI (Kujawsko-Pomorska Sieć Informacyjna sp. z o.o.) oraz ARMSA (Agencja Rozwoju Mazowsza S.A.). W województwie łódzkim społeczeństwem informacyjnym zajmowały się dwie komórki organizacyjne Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego - Wydział Społeczeństwa Informacyjnego odpowiada za kreowanie i realizację projektów z zakresu budowy społeczeństwa informacyjnego z wyłączeniem
inwestycji związanych z geodezją, kartografią oraz GIS295, które realizowane są przez Departament Geodezji i Kartografii. W większości są to osoby stosunkowo młode (średnia wieku poniżej 40 lat), z doświadczeniem w pracy w administracji (średni staż pracy w administracji samorządowej ponad 7 lat). Zdecydowana większość posiada wykształcenie wyższe techniczne (głównie kierunki związane z informatyką). W województwie łódzkim i mazowieckim za część projektów odpowiadają geodeci wojewódzcy. Wyjątkiem są absolwenci kierunków humanistycznych (łódzkie – polityka społeczna), prawniczych (wielkopolskie) lub ekonomicznych (podlaskie). W związku z koniecznością rozwiązywania podobnych problemów oraz zwiększeniu siły opiniotwórczej przedstawicieli województw w kontaktach z administracją rządową został powołany uchwałą Zarządu Związku Województw RP z 27 października 2011 r. Zespół ds. Społeczeństwa Informacyjnego, stanowiący organ ekspercki Związku Województw RP w sprawach związanych z informatyzacją i społeczeństwem informacyjnym.