Przed pierwszymi wolnymi wyborami parlamentarnymi, które odbyły się w Albanii w 1991 r ., dostrzeżono ogromną różnicę pomiędzy kampanią wyborczą zorganizo-waną przez PD a kampanią niezreformowanej jeszcze wówczas PPSh . Podczas gdy antykomunistyczna opozycja organizowała masowe wiece, na których prezento-wano plakaty wyborcze oraz próboprezento-wano zjednoczyć zwolenników partii (choćby za pomocą symbolu „V”), komuniści ograniczyli swoją aktywność do tradycyjnych odczytów prezentujących partyjny program wyborczy (Tarifa 1998, s . 137) . Wynik pierwszych wyborów (zdecydowana wygrana PPSh) wskazywał wyraźnie na to, że w kampanii PD zabrakło elementów mogących przechylić szalę zwycięstwa na stro-nę nowego konserwatywnego ugrupowania .
Za przyczynę niezadowalającego rezultatu wyborczego uznano między inny-mi brak równości w dostępie do telewizji publicznej, która na początku lat 90 . sta-nowiła w praktyce jedyne źródło informacji o komitetach wyborczych . Kolejnym ważnym czynnikiem przesądzającym o sukcesie PPSh była zmiana jej lidera . Alia, zdając sobie sprawę z tego, że dla wielu Albańczyków jest uosobieniem epoki ko-munizmu i chaosu transformacji, zdecydował się usunąć w cień i twarzą kampanii uczynić Fatosa Nano – dotychczas mało znanego polityka, przedstawianego jednak jako doświadczonego i kompetentnego reformatora . Charyzmatycznego przywódcy wciąż natomiast brakowało stronie opozycyjnej . Kampanii komunistów opozycja przeciwstawiła jedynie wystąpienia Berishy, który enigmatycznie obiecywał
euro-pejską przyszłość Albanii[17] oraz zacieśnienie więzów z USA (Vickers, Pettifer 1999,
s . 52) . Na nic zdały się próby odwzorowywania kampanii wyborczych z państw o dłu-giej demokratycznej tradycji . Peter Lucas podsumował to trafnym stwierdzeniem:
Podczas gdy Partia Demokratyczna wygrała kampanię wyborczą, zwycięzcą wyborów okazała się Partia Pracy (cyt . za: Tarifa 1998, s . 139) .
[17] Jeden z plakatów wyborczych PD przedstawiał wówczas Albanię jako kolejną gwiazdę na fladze Wspólnot Europejskich .
Powrót polityczny Salego Berishy
PD szybko jednak zdołała wyciągnąć wnioski z pierwszych przegranych wyborów i w 1992 r . zorganizowała swoją kampanię wyborczą zdecydowanie bardziej profe-sjonalnie . Zadbano o medialną obsługę wielkich manifestacji, których centralnym punktem były zawsze wystąpienia lidera partii (pozycja przewodniczącego ugru-powania wydawała się już wówczas niezagrożona) . Styl przemówień Berishy przy-woływał na myśl amerykańskie kampanie prezydenckie . Wykorzystano tym samym potencjał lidera PD, który bardzo dobrze prezentował się jako orator przemawia-jący do tłumu, znacznie gorzej z kolei wypadał w bezpośrednich kontaktach z borcami (Vickers, Pettifer 1999, s . 79) . Zmiana strategii prowadzenia kampanii wy-borczej przyniosła niewątpliwy sukces, którego dowodem był bardzo dobry wynik uzyskany w 1992 r . przez kandydatów PD .
Kolejną kampanię także zorganizowano wokół osoby Berishy, ale okoliczno-ści nie były dla PD już tak sprzyjające jak cztery lata wcześniej . Rządy Meksiego nie przyniosły spektakularnych sukcesów ekonomicznych, a głosy krytyki pod adresem urzędującego prezydenta padały nie tylko ze strony socjalistów, ale także ze strony partii skrajnej prawicy . Ponadto referendum konstytucyjne w 1994 r . zakończyło się dla Berishy negatywnym wynikiem .
Sztab PD główną kwestią kampanii wyborczej w 1996 r . postanowił uczynić pro-blem walki z korupcją . Co ciekawe, chodziło głównie o nadużycia w administracji państwowej, a więc tam, gdzie w ogromnej większości zatrudnieni byli nominaci partii rządzącej . Zadbano jednak o to, by pokazowe zatrzymania dotyczące prze-stępstw korupcyjnych oraz procesy wytaczane ich sprawcom dotknęły wyłącznie urzędników niskiego szczebla (Biberaj 1999, s . 279) . Miało to sprawiać wrażenie uczciwości liderów partii na szczeblu centralnym oraz wzbudzać w obywatelach przekonanie, że prezydent nie zawaha się ujawnić zdarzeń korupcyjnych, nawet je-śli dotyczą one członków PD .
Reformą, która miała zagwarantować partii sukces, była „polityka odnowy” . Podczas krajowej konwencji wyborczej w kwietniu 1996 r . zdecydowano o zmianach personalnych w większości organów partii – w samej tylko nowo wyłonionej radzie krajowej 65-procentową większość stanowili członkowie zasiadający w niej po raz pierwszy . Wybrano także nowego przewodniczącego ugrupowania, blisko związa-nego z Berishą, Tritana Shehu . Pośród wszystkich 115 kandydatów reprezentujących partię w jednomandatowych okręgach wyborczych 78% stanowiły osoby do tej pory niekandydujące . Strategia ta przyniosła spodziewany efekt . Sondaże przedwyborcze wskazywały na to, że poparcie zarówno dla partii, jak i dla samego prezydenta było wówczas znaczące – zadowolenie ze sposobu wypełniania obowiązków przez głowę państwa wciąż wyrażało 75% respondentów (Biberaj 1999, s . 279) .
W 1996 r . zadbano także o odpowiednią oprawę ludyczną kampanii . Na wiecach prezentowano PD jako nowoczesną partię o centrowym profilu ideowym (skutecz-nie unikano zbyt częstych odwołań do „prawicowości”) oraz wskazywano na suk-cesy ekonomiczne rządu Meksiego . Wystąpieniom polityków towarzyszyły koncerty
Kompetencje polityczne
najlepszych zespołów, a głównym hasłem kampanii uczyniono slogan: „Z nami każ-dy wygrywa” (Biberaj 1999, s . 291) .
Nie bez znaczenia okazało się także wsparcie udzielone Berishy w kampanii przez Stany Zjednoczone . W marcu i kwietniu Albanię odwiedzili z oficjalnymi wizyta-mi sekretarz obrony USA, William Perry, oraz podsekretarz stanu, Timothy Wirth . Z kolei niecały miesiąc przed wyborami przyjęty został w Waszyngtonie albański minister spraw zagranicznych, Alfred Serreqi, który spotkał się między innymi z se-kretarzem stanu, Warrenem Christopherem . Po spotkaniu tym wydano oświadcze-nie, w którym Stany Zjednoczone zapewniły o swoim poparciu dla przeprowadza-nych w Albanii reform demokratyczprzeprowadza-nych (Biberaj 1999, s . 293) .
Motyw „nowego początku” powrócił w kampanii PD w 2005 r . Początek ów ozna-czał jednak tym razem radykalne odcięcie się od metod sprawowania władzy przez rząd socjalistów . Siłą rzeczy skupiono się więc na atakach wymierzonych w koń-czący swoją kadencję gabinet . Podkreślano zbyt zażyłe kontakty dyplomatyczne premiera Nano z greckim rządem, niepodjęcie odpowiednich działań obronnych, które mogłyby pomóc Albańczykom z Kosowa w czasie kryzysu kosowskiego, nie-rozwiązany problem przestępczości zorganizowanej, zatrważająco wysoki poziom korupcji oraz zapóźnienia w inwestycjach infrastrukturalnych (Pettifer 2005, s . 2) .
2 .2 Umiejętności retoryczne
Wygłaszanie płomiennych rewolucyjnych przemówień w początkowych latach ka-riery sprawiało Berishy dużo trudności . Było to tym bardziej zaskakujące, że umie-jętność kanalizowania emocji podburzonego tłumu i zdolność ich przetransformo-wania w poparcie udzielone liderowi mogły być na przełomie lat 1990 i 1991 swoistą przepustką do zdobycia władzy w organizującym się dopiero ruchu antykomuni-stycznym . Okazało się jednak, że wśród pretendentów do objęcia funkcji przywód-cy opozycji żaden nie ma na tyle silnego autorytetu, by móc stanąć na czele demon-stracji i reprezentować wobec władz interesy protestujących obywateli . Dlatego też kiedy na początku 1991 r . w Tiranie organizowano manifestacje studentów, głównym politycznym rozgrywającym pozostawał Alia . Próbował on nie dopuścić do kształcenia zamieszek w regularną wojnę domową między zwolennikami a prze-ciwnikami „dehodżyizacji”, negocjując jednak z poszczególnymi grupami protestu-jących, a nie z politykami (Tarifa 1998, s . 136–137) .
Berisha zastosował wówczas specyficzną taktykę „wyręczania się” – formalnie wciąż stojącym na czele PD – Hajdarim . To przewodniczący ugrupowania odgry-wał rolę lidera protestujących, posługując się przy tym środkami retorycznymi, któ-re okktó-reślono w niektórych źródłach mianem „ordynarnych i prostackich” (Vickers, Pettifer 1999, s . 44) . Berisha ograniczył zaś swoją aktywność do mediowania pomię-dzy komitetem centralnym PPSh a protestującymi studentami .
Powrót polityczny Salego Berishy
Gdy okazało się, że pozyskanie zaufania demonstrantów może okazać się klu-czem do przejęcia władzy w PD, coraz większą aktywność na tym polu zaczął prze-jawiać Pashko . To właśnie temu politykowi autorzy często przypisują odpowie-dzialność za gwałtowną radykalizację żądań studentów w obliczu rozpoczynającej się w lutym 1991 r . kampanii wyborczej . W ciągu kilku dni od podjęcia współpra-cy z Pashko studenci, domagająwspółpra-cy się dotąd likwidacji kursu militarnego oraz zajęć marksizmu–leninizmu, zażądali ustąpienia ministrów: spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych oraz sprawiedliwości (Vickers, Pettifer 1999, s . 47) .
Sytuacja diametralnie zmieniła się na przełomie 1991 i 1992 r ., kiedy to ostatecz-nie – na korzyść Berishy – rozstrzygnięta została kwestia tego, kto zostaostatecz-nie przewod-niczącym PD . Otrzymane przezeń wsparcie merytoryczne (głównie ze strony spe-cjalistów do spraw wizerunku) oraz odbycie szkoleń medialnych pozwoliły w pełni wykorzystać potencjał przywódcy i oprzeć kampanię przed wyborami parlamen-tarnymi w 1992 r . na jego zdolnościach oratorskich . Kampania wyborcza „uwolni-ła” wówczas temperament Berishy . Jego nadekspresyjność często porównywano do stylu przemawiania lidera bośniackich Serbów, Radovana Karadžicia . Styl ten okre-ślano mianem „przebiegłego” i „impulsywnego”, był on jednocześnie zewnętrznym wyrazem niekłamanej wiary w zdolność rozwiązania nieomal wszystkich proble-mów trapiących kraj (Vickers, Pettifer 1999, s . 82) .