W demokratycznej Albanii obstrukcja przybrała nieomal zinstytucjonalizowaną postać zachowania politycznego . Po raz pierwszy posłużył się tą metodą właśnie Berisha . Po przegranych w 1991 r . wyborach lider PD postanowił sabotować wszelkie działania nowych władz . Strategia ta zakładała zarówno bojkotowanie obrad par-lamentu, ale także – co wywołało znacznie poważniejsze konsekwencje – sprzeciw dla wprowadzenia jakichkolwiek reform ekonomicznych . Obstrukcja była możli-wa dzięki ścisłej współpracy PD z powstającymi w przedsiębiorstmożli-wach związkami zawodowymi . Pomimo tego, że premier Nano opowiadał się za zmianami ewolu-cyjnymi i nie zamierzał zgadzać się na jakiekolwiek gospodarcze terapie szokowe, wszelkie jego propozycje (lub decyzje) spotykały się z krytyką związkowców, którzy zorganizowali w Tiranie trzytygodniowy strajk generalny . Podczas wielu demon-stracji dochodziło do starć z policją . Chcąc uniknąć całkowitego paraliżu państwa i jednocześnie nie wyrażając zgody na siłowe stłumienie protestów, Nano po dwóch miesiącach urzędowania podał się do dymisji (Tarifa 1998, s . 140) .
Metoda obstrukcji stosunkowo szybkowo obróciła się jednak przeciw Berishy . Podkreślając niedemokratyczność zapisów uchwalonej wówczas ordynacji czej (prezydent dokonał skrajnie niekorzystnego dla PS podziału okręgów wybor-czych) oraz powołując się na raporty Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy
Kompetencje polityczne
w Europie (OBWE), w których stwierdzano liczne naruszenia prawa wyborczego, socjaliści zdecydowali się zbojkotować wybrany w 1996 r . parlament . Uznali bo-wiem, że jego skład nie odzwierciedla rzeczywistych preferencji wyborczych oby-wateli Albanii (Balík, Stýsalíková 2005, s . 376) . Bojkot ten stał się początkiem kry-zysu politycznego, który swoje apogeum osiągnął rok później .
Kiedy partia Berishy przegrała wybory w 1997 r ., jej przewodniczący ponow-nie zdecydował o tym, że deputowani PD ponow-nie wezmą udziału w pracach parlamen-tu . Decyzja ta okazała się nietrafiona, ponieważ liczba uzyskanych mandatów po-zwalała socjalistom na skuteczne rządzenie nawet w sytuacji, gdy deputowani PD nie uczestniczyli w obradach . Berisha liczył jednak wówczas na międzynarodowe wsparcie ze strony innych europejskich państw . Były prezydent chciał, aby – na podstawie krytycznych raportów OBWE – wyniki wyborów z 1997 r . uznano na are-nie międzynarodowej za are-nieważne . Nadzieje na taki obrót spraw rozwiał jednak dość szybko komisarz Hans van den Broek, który – przedstawiając oficjalne stano-wisko Komisji Europejskiej – wezwał PD do poszanowania wyborczego rezultatu .
Pretekstem do zakończenia bojkotu parlamentarnego stał się konflikt kosowski[18] .
Lider opozycji wezwał wówczas wszystkie albańskie siły polityczne do jedności w obliczu krzywd, jakich kosowscy Albańczycy mieli doznawać ze strony Serbów (Krasniqi 2006, s . 232–233) .
Kolejną metodą walki politycznej, którą często wykorzystywał Berisha (zwłasz-cza gdy po raz pierwszy pełnił funkcję głowy państwa), było zastraszanie oponen-tów . Jednym z instrumenoponen-tów intymidacyjnych stała się ustawa lustracyjna uchwa-lona w 1993 r . Dawała ona dyrektorom przedsiębiorstw i instytucji państwowych prawo do zatrudniania i zwalniania pracowników bez jakiegokolwiek uzasadnienia swoich decyzji oraz bez możliwości odwołania się od nich . Powołując się na zapisy ustawy, w ciągu kilku miesięcy pozbawiono stanowisk wielu członków lub zwolen-ników PS . Nie miał przy tym znaczenia fakt, czy w latach dyktatury Hodży osoby te pełniły jakiekolwiek funkcje państwowe i czy czerpały z tego tytułu profity . Jedynym powodem represji było poparcie udzielane socjalistom po demokratycznym prze-łomie z 1990 r . Z uwagi na silnie zakorzenioną w społeczeństwie albańskim kulturę klanową przyczyną zwolnienia z dotychczasowej posady – w świetle ustawy lustra-cyjnej – mogło być też posiadanie krewnych, którzy czynnie wspierali system ko-munistyczny przed 1990 r . Lider PD wzywał swoich zwolenników do wykorzysty-wania nowego prawa w celu „wyczyszczenia administracji publicznej ze wszystkich socjalistów i ich dzieci” oraz wprowadzenia na ich miejsce obywateli „politycznie wiarygodnych” (cyt . za: Tarifa 1998, s . 167) .
[18] Chodzi o zaostrzenie działań zbrojnych przez Armię Wyzwolenia Kosowa (Ushtria Çlirimtare
e Kosovës – UÇK), które wywołało akcję odwetową serbskich wojsk w postaci pacyfikacji
kosow-skich wsi uważanych za bazy separatystów . Reakcję Serbii w specjalnej rezolucji potępił wówczas Parlament Europejski (zob . Gibas-Krzak 2009, s . 181–182) .
Powrót polityczny Salego Berishy
Inną metodą zastraszania oponentów były pokazowe aresztowania i procesy . Krótko po objęciu przez Berishę funkcji prezydenta (we wrześniu 1992 r .) areszto-wano Alię, a kilka miesięcy później – nowego przewodniczącego PS, Nano . Obaj politycy zostali oskarżeni o defraudację środków finansowych przyznanych Albanii w ramach pomocy zagranicznej w czasach premierostwa Nano . Proces lidera PS roz-począł się osiem miesięcy po jego aresztowaniu i doprowadził do skazania byłego premiera na dwanaście lat więzienia (sąd apelacyjny zmniejszył później wymiar tej kary) . Zdaniem badaczy dowody w procesie nie były jednoznaczne, dlatego też wielu obserwatorów uznało, że skazanie Nano stanowiło akt zemsty politycznej . Przeciwko takim praktykom protestowała m .in . Amnesty International (Tarifa 1998, s . 164) .
Ponurym dowcipem, oddającym jednak atmosferę pierwszych miesięcy urzę-dowania prezydenta Berishy, było hasło ukute przez jego przeciwników: „Droga do wolnej prasy i demokracji wiedzie przez więzienie” . Oprócz czołowych polityków partii opozycyjnej na wyroki więzienia skazano także: byłego premiera – Vilsona Ahmetiego, byłego prezesa banku narodowego – Ilira Hotiego oraz ministra gospo-darki – Genca Ruliego (Balík, Stýsalíková 2005, s . 374) . Symbolem walki lidera PD z systemem komunistycznym stało się także aresztowanie Nedżmii Hodży, wdowy po dyktatorze, i skazanie jej na jedenaście lat więzienia w związku z zarzutami o mal-wersacje finansowe dokonane w czasach rządów socjalistów pomiędzy 1991 a 1992 r . Aresztowań na początku lat 90 . nie uniknęli dziennikarze . W czerwcu 1993 r . na sześć miesięcy pozbawienia wolności skazany został Idajet Beqiri, lider nacjo-nalistycznej Partii Albańskiej Jedności Narodowej, a jednocześnie wydawca gaze-ty „Kombi” . Nazwał on Berishę wrogiem albańskiego ludu oraz obwiniał PD o nie-wywiązanie się z wyborczych obietnic i brak reform, które pozwoliłyby skutecznie walczyć z korupcją . Głośnym echem odbiło się także uwięzienie wydawcy dzienni-ka „Koha Jone”, którego osdzienni-karżono o ujawnienie tajemnicy państwowej . We wszyst-kich przypadkach karania i zastraszania dziennikarzy protestowało wiele organi-zacji międzynarodowych . Pod naciskiem wewnętrznej i międzynarodowej opinii publicznej Berisha zdecydował się ostatecznie wobec redaktorów skorzystać z pra-wa łaski (Balík, Stýsalíková 2005, s . 375) .
Kiedy PD utraciła parlamentarną większość i przeszła do opozycji, zmieniły się także metody walki z przeciwnikami . Wykorzystywanie zasobów władzy zastąpio-no działaniami zakulisowymi . Jedną z zastąpio-nowych taktyk Berishy stało się igzastąpio-norowanie zasady fair play . Dobrze obrazuje ją przykład kolejnych wyborów głowy państwa . Gdy prezydent Meidani w 2002 r . kończył swoją kadencję, socjaliści, dysponu-jący w parlamencie większością, zdecydowali się poprzeć w wyborach kandydata opozycyjnej PD . Oficjalne przesłanki tego symbolicznego gestu (podwyższenie stan-dardów demokratycznych i polepszenie wizerunku kraju na arenie międzynarodo-wej) często były poddawane w wątpliwość, a w posunięciu władz PS dostrzegano chłodną kalkulację . Partia nie dysponowała większością 3/5 głosów w Zgromadzeniu, a tylko taka większość mogła zapewnić wybór reprezentantowi socjalistów . Twardy
Kompetencje polityczne
sprzeciw opozycji skutkujący brakiem rozstrzygnięcia elekcji w kolejnych pięciu turach głosowań spowodowałby zaś automatyczne rozwiązanie parlamentu . Nowa konstytucja z 1998 r . i tak ograniczyła uprawnienia głowy państwa do kwestii re-prezentacyjnych i symbolicznych, dlatego zgodę na wybór Alfreda Moisiu (wów-czas wiceprzewodniczącego PD) oceniano raczej w kategoriach posunięcia taktycz-nego socjalistów . W zamian za nie władze PS otrzymały wyrazy poparcia ze strony Komisji Europejskiej oraz ambasady USA .
W 2007 r . sytuacja była już diametralnie inna – socjaliści stanowili parlamentar-ną mniejszość, a poparcie rządowi zapewniała koalicja pod wodzą PD . Oczekiwano jednak od Berishy zachowania zgodnego z zasadą fair play, tzn . wyrażenia przezeń zgody na objęcie urzędu prezydenta przez kandydata PS . Premier nie dał się jednak przekonać . Ostatecznie wybory wygrał kandydat konserwatystów, Bamir Topi . Co więcej, brakujące głosy parlamentarne (partia Berishy nie dysponowała większo-ścią 3/5) udało się zebrać, pozyskując – czasem za bardzo wysoką cenę – poparcie deputowanych nienależących do PS (Kalemaj, Jano 2008, s . 238) .
Za specyficzną metodę walki z przeciwnikami politycznymi uznać należy tak-że inspirowanie konfliktów wewnątrz obozu konkurentów . W 1997 r . PS przejmo-wała władzę w Albanii w atmosferze niepokoju społecznego wywołanego skutka-mi zakończonego dopiero kryzysu (który nb . zażegnano jedynie dzięki interwencji międzynarodowych sił zbrojnych) . Znacząca przewaga uzyskana w wyborach par-lamentarnych dowodziła tego, że liderzy ruchu socjalistycznego otrzymali wów-czas duży kredyt społecznego zaufania . Nie udało im się go jednak w pełni wyko-rzystać, co wkrótce miał zdyskontować Berisha . Po ustąpieniu z funkcji prezydenta powrócił on bowiem na stanowisko przewodniczącego partii, dzięki czemu zacho-wał znaczną część wpływów, stał się również symbolem sprzeciwu wobec przepro-wadzanych przez socjalistów reform .
Pomimo że rząd Nano zaproponował wiele projektów ustaw mających pobudzić rozwój gospodarczy kraju i ustabilizował sytuację zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej – co wyborcy docenili w 2001 r ., ponownie oddając większość gło-sów na PS – ataki na premiera się nasilały . Przeciw działaniom władz występowali już nie tylko zwolennicy Berishy, ale także wielu członków ugrupowania socjalistyczne-go . Konflikty wewnętrz PS powodowały z kolei zniechęcenie lewicowych wyborców . Po zabójstwie Hajdariego (PD) w 1998 r . opozycja zorganizowała masową de-monstrację, która zakończyła się szturmem na siedzibę premiera . Nano oskarżano o podsycanie nienawiści politycznej i niereagowanie na krwawe porachunki o cha-rakterze polityczno-kryminalnym . Rok po zamieszkach wywołanych upadkiem pi-ramid finansowych, nie chcąc dopuścić do eskalacji napięcia, premier zdecydował podać się do dymisji, choć PS nie zgodziła się na rozpisanie przedterminowych wy-borów . Miejsce Nano zajął inny przedstawiciel tej partii – Pandeli Majko . Były pre-mier nie rezygnował jednak ze swych politycznych ambicji i rok po dymisji zde-cydował się kandydować w wyborach na stanowisko przewodniczącego partii . Już
Powrót polityczny Salego Berishy
wówczas skonfliktowany był z urzędującym szefem rządu, więc gdy okazało się, że większość delegatów na zjeździe PS postanowiła poprzeć Nano, premier Majko na znak protestu zrezygnował ze stanowiska .
W programie Nano, przedstawionym delegatom na zjeździe, znalazły się obiet-nice głębokiej reformy partii i uczynienia z niej forum socjaldemokratycznego na wzór Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (Sozialdemokratische Partei Deutschlands – SPD) . Oznaczało to jednak także realizację postulatu oddzielenia funkcji prze-wodniczącego partii od funkcji szefa rządu . Nano nie mógł więc teoretycznie – po rezygnacji Majko – zgłosić swojej kandydatury na stanowisko premiera, bo złamałby wówczas dane przed wyborami partyjnymi słowo . Szefem gabinetu zo-stał mianowany dotychczasowy wicepremier, polityk uznawany za przedstawiciela tzw . młodego pokolenia (co oznaczało w istocie brak jakichkolwiek związków z daw-ną PPSh), Ilir Meta (zob . Schmidt-Neke 2004) .
Spory ambicjonalne pomiędzy socjalistami Berisha już wówczas próbował wy-korzystać dla realizacji swoich celów . Mając świadomość wyłonienia się w PS dwóch
frakcji: rządowej pod wodzą Mety i partyjnej pod przewodnictwem Nano[19],
zde-cydował się na sojusz z tą drugą . Okazją do tego stały się wybory prezydenckie w 2002 r . Socjaliści nie dysponowali wówczas większością 3/5 głosów, więc aby wy-bór głowy państwa mógł być skuteczny, koniecze stawało się zawarcie porozumie-nia z PD . Berisha wybrał przymierze z Nano, bo ten zgadzał się na poparcie w wy-borach wiceprzewodniczącego PD, Moisiu . Tej koncepcji sprzeciwiał się z kolei Meta, który dążył do umożliwienia reelekcji Meidaniemu . Umacniało to pozycję przewodniczącego PS, który pod hasłem „moralnego oczyszczenia partii” zarzu-cił swój projekt upodobnienia ugrupowania do SPD i zaproponował usunięcie ze statutu zakazu łączenia stanowisk premiera i lidera partii . By jednak nie czekać na ostateczną decyzję kongresu PS, w 2002 r . odwołano rząd Mety i powołano (tym-czasowo) gabinet, na którego czele po raz drugi stanął Majko . Jeszcze w tym sa-mym roku delegaci partii przegłosowali zmianę statutu i funkcję szefa rządu po-nownie objął Nano (zob . Gubrynowicz 2004) .
Ostatecznie konflikty personalne w łonie PS rozwiązało odejście Mety z partii (zdecydował się założyć nową formację – LSI) . Bardziej dotkliwa okazała się jed-nak utrata części wyborców zawiedzionych poziomem i formą wewnątrzpartyjnej dyskusji . Skutkiem tego był znaczący spadek poparcia odnotowany w wyborach lokalnych w 2003 r . (Krasniqi 2009, s . 253), a także przegrana w wyborach parla-mentarnych w 2005 r . i – w konsekwencji – utrata władzy na rzecz PD . O umieję-tenoścach adaptacyjnych Berishy świadczy fakt, że cztery lata później (w 2009 r .) politykiem, który umożliwił szefowi PD sformowanie gabinetu i ponowane ob-jęcie funkcji premiera, był właśnie Meta . Jego formacja, LSI, odegrała wówczas
[19] Pomimo że Meta był właściwie nominatem Nano, to szybkie usamodzielnienie się nowego premie-ra zdecydowało o przejściu dotychczasowych wewnątrzpartyjnych sojuszników na wrogie pozycje .
Kompetencje polityczne
w systemie partyjnym decydującą rolę . Mając do dyspozycji jedynie 4 mandaty, mogła bowiem zdecydować o tym, czy rząd uda się powołać socjalistom czy wła-śnie PD . Tego, jak wielkie animozje panowały między politykami albańskiej lewicy, dowodzi fakt, że Meta jako koalicjanta wybrał właśnie – wbrew ideologicznemu kryterium – Berishę .
Powrót polityczny Salego Berishy