W Albanii po śmierci dyktatora, Envera Hodży, w 1985 r . władzę przejął – namasz-czony jeszcze przez poprzednika – Ramiz Alia . Nowy przewodniczący Albańskiej Partii Pracy (Partia e Punës së Shqipërisë – PPSh), mając świadomość niezwykle re-strykcyjnych założeń realizowanych przez poprzednika polityk: zagranicznej (pró-ba urzeczywistnienia ideału autarkii) oraz wewnętrznej (ramy prawne Konstytucji Albanii z 1976 r . uniemożliwiające legalizację innych niż PPSh organizacji politycz-nych – por . Krasniqi 2006, s . 185), musiał – w obliczu pogarszającej się sytuacji eko-nomicznej – zgodzić się na nawiązanie dwustronnych relacji międzypaństwowych oraz koncesjonowanie różnych form działalności opozycyjnej . Mimo to reformy Alii określano jako zachowawcze, a jego samego oskarżano o chęć przeprowadze-nia zmian ekonomicznych przy jednoczesnej petryfikacji zasady monopartyjnego systemu (Vickers, Pettifer 1999, s . 18–19) .
Sytuacja w Albanii w połowie roku 1990 była już bardzo napięta . W lipcu na uli-cach Tirany pojawiły się pierwsze wielotysięczne manifestacje, w których brali udział głównie ludzie młodzi i przedstawiciele albańskich intelektualistów . W tym samym czasie kilka tysięcy osób zgłosiło się także do zagranicznych ambasad z prośbą o azyl polityczny na terenie państw Europy Zachodniej (głównie Włoch i Niemiec) . Stało się jasne, że drobne ustępstwa w postaci zmian w składach biura politycznego PPSh i rządu nie powstrzymają fali protestów, których uczestnicy oprócz postulatów eko-nomicznych wysuwali także żądania o charakterze politycznym .
10 grudnia 1990 r . doszło do spotkania członków Komitetu Centralnego PPSh w Tiranie z grupą pracowników tamtejszego uniwersytetu . Celem rozmów była pró-ba znalezienia sposobu rozwiązania kolejnego kryzysu, tym razem spowodowane-go protestami studentów organizowanymi na terenie uniwersyteckiespowodowane-go kampusu . W gronie zaproszonych do dyskusji wykładowców znajdował się także – nieznany wówczas szerzej – Sali Berisha . Alia stwierdził w udzielonym wiele lat później wy-wiadzie prasowym, że właściwie nie wiedział o tym dyskutancie nic więcej ponad to, że wykonywał on zawód kardiologa, należał do partii komunistycznej, a wcześniej przebywał we Francji na kursie specjalizacyjnym . Tym, co przesądziło o powierze-niu Berishy funkcji mediatora w rozmowach z liderami studenckiego ruchu opozy-cyjnego, było – w opinii Alii – jego pochodzenie: podobnie bowiem jak protestujący
studenci reprezentował północną część kraju (Vickers, Pettifer 1999, s . 36) . W zamyśle władz partii miało to zostać odebrane jako gest dobrej woli ze strony komunistów .
Udział w negocjcacjach zaktywizował samego Berishę, który zdołał wymóc na przewodniczącym PPSh zgodę na liberalizację systemu politycznego w zamian za zakończenie studenckich demonstracji . Kilka kolejnych dni wystarczyło, by grupa protestujących studentów ogłosiła powstanie Demokratycznej Partii Albanii (Partia
Demokratike e Shqipërisë – PD) . Za jej liderów uznano Gramoza Pashko i właśnie
Berishę, ale od samego początku funkcjonowania ugrupowania obaj mieli problem z uzyskaniem pełnej legitymacji dla swoich działań – przede wszystkim dlatego, że obaj zaangażowani byli w przeszłości w polityczną działalność w PPSh .
Pierwszy z polityków był wprawdzie jedynie szeregowym członkiem partii, ale w dobie rewolucyjnych rozliczeń zarzucono mu, że jego ojciec w latach 60 . sprawo-wał funkcję ministra w gabinecie Hodży . Drugi z kolei nie dość, że swoją karierę po-lityczną w latach przełomu rozpoczynał jako „emisariusz” Alii, to wcześniej cieszył się w PPSh opinią stanowczego i bezkompromisowego komunisty, który poważnie traktował ideologię głoszoną przez Hodżę i – wbrew powszechnemu w latach dyk-tatury koniunkturalizmowi – nie traktował członkostwa w partii jedynie jako ele-mentu swojej kariery naukowej czy politycznej (Vickers, Pettifer 1999, s . 81) . Sam Berisha działalność w PPSh tłumaczył następująco:
Robiłem to w zgodzie z autentycznymi socjalistycznymi ideami . Stopniowo dochodziłem do przekonania, że to błąd, zrozumiałem, że albański socjalizm zamienił się w więzienie, w okrop-ną tragedię . W 1990 roku domagałem się od Alii pozbycia się jedynej partii po to, by otworzyć drogę do pluralizmu idei . Byłem tym, który określił Stalina jako najbardziej znienawidzoną po-stać tego wieku (cyt . za: Vickers, Pettifer 1999, s . 81) .
W tamtym czasie Berisha posiadał jednak dość dobrze rozwiniętą sieć powiązań z lokalnymi liderami ruchu opozycyjnego, którzy w większości wywodzili się z krę-gów kultury akademickiej . Wiązała się z tym możliwość zaakceptowania Berishy jako mediatora zarówno przez władze PPSh, jak i przez protestujących obywateli (Vickers, Pettifer 1999, s . 35) . Nie wystarczyło to jednak do tego, by odnieść natychmiastowy sukces . Sceptycyzm opozycjonistów protestujących przeciw Berishowskim „epizo-dom przeszłości” spowodował, że pierwszym przewodniczącym PD został wybra-ny inwybra-ny popularwybra-ny kandydat – Azem Hajdari .
Kolejną porażką okazały się dla Berishy pierwsze wolne wybory parlamentarne, które odbyły się na przełomie marca i kwietnia 1991 r . Przede wszystkim nie uda-ło mu się wynegocjować z przedstawicielami PPSh proporcjonalnej ordynacji wy-borczej, a to ona miała dać organizacjom opozycyjnym większe szanse na poko-nanie komunistów w wyborach . Po drugie, nie zdołano wymusić na komunistach kolejnych ustępstw tzw . metodą faktów dokonanych . Wielotysięczne demonstra-cje, podczas których formułowano radykalne postulaty oraz burzono pomniki po-wstałe w epoce dyktatury Hodży, szybko przerodziły się w akty przemocy, grabieży
Powrót polityczny Salego Berishy
i wandalizmu . To, że Berisha, pretendując do roli lidera ruchu opozycyjnego, nie potrafił zapanować nad inicjowanymi przez siebie wiecami, świadczyło o braku od-powiednich kompetencji organizacyjnych . Po trzecie wreszcie, krótka i intensyw-na kampania wyborcza nie przyniosła spodziewanych rezultatów . PD w pierwszych wolnych wyborach przegrała z komunistami .
Dalsze umiejętne podsycanie niepokojów społecznych oraz prowokowanie za-mieszek przez przywódców opozycji antykomunistycznej skutecznie uniemożliwi-ło jednak nowo wyuniemożliwi-łonionemu rządowi pod wodzą PPSh przeprowadzenie grun-townych reform ustrojowych i gospodarczych . W porozumieniu z powstającymi dopiero związkami zawodowymi zwolennicy Berishy zorganizowali masowe demon-stracje oraz strajki generalne . Żądano stuprocentowej podwyżki płac, postulowa-no ograniczenie czasu pracy do sześciu godzin dziennie oraz oczekiwapostulowa-no podwyż-szenia emerytur . Sytuacja była o tyle niepokojąca, że nowy rząd – z uwagi na swój komunistyczny rodowód – miał trudności z otrzymaniem zagranicznego wsparcia finansowego (Vickers, Pettifer 1999, s . 64) .
W takiej atmosferze pierwszy albański postkomunistyczny premier, Fatos Nano, dość prędko ogłosił swoją dymisję, wzywając do powołania rządu zgody narodo-wej, w którym zasiedliby przedstawiciele wszystkich ugrupowań reprezentowanych w parlamencie . Ceną, jaką władze zapłaciły za zgodę PD na poparcie nowego gabi-netu oraz za gwarancję wygaszenia protestów społecznych, było wydanie decyzji o przeprowadzeniu w 1992 r . przedterminowych wyborów parlamentarnych (Vickers, Pettifer 1999, s . 67) . Rząd pod przewodnictwem Illi Bufiego, popierany przez wiel-ką koalicję, zdołał jednak przetrwać zaledwie kilka miesięcy, ponieważ w tym cza-sie Berisha zdecydował o wycofaniu ministrów PD z gabinetu . Wybrany przez par-lament na urząd prezydenta Alia w obliczu kolejnego kryzysu politycznego szefem nowego rządu (niepartyjnego) mianował Vilsona Ahmetiego, ale jego gabinet miał jedynie tymczasowy charakter .
W wyborach przeprowadzonych w 1992 r . PD zdobyła 92 mandaty w 140-osobo-wym parlamencie, co pozwalało jej decydować o tym, kto zostanie głową państwa, ale nie dawało możliwości samodzielnego uchwalenia konstytucji . Berisha został ostatecznie wybrany prezydentem Albanii nie tylko ze względu na uzyskane popar-cie parlamentarne, ale także dzięki koncyliacyjnej postawie Alii, który po ogłosze-niu wyników przedterminowych wyborów do Zgromadzenia zrezygnował z urzędu (choć do końca jego kadencji pozostawały cztery lata) (Tarifa 1998, s . 148) . Sukces Berishy przypieczętowało powołanie nowego premiera, Aleksandra Meksiego, któ-ry miał pełnić rolę wykonawcy politycznych poleceń głowy państwa . Meksi w mo-mencie nominacji nie był znany szerokiej opinii publicznej, a jego doświadczenie zawodowe ograniczało się do dziedziny inżynierii budowlanej (Tarifa 1998, s . 148) .
Ponieważ politycy PD przed wyborami w 1992 r . złożyli wiele obietnic, ocze-kiwania społeczne wobec nowych władz były ogromne . Spodziewano się szyb-kich reform gospodarczych, uspokojenia nastrojów i rzeczywistego odejścia od
Przebieg kariery politycznej
autorytarnych metod rządzenia . Dodatkowym atutem nowego gabinetu było także bezkrytyczne nieomal poparcie, jakiego udzieliła mu społeczność międzynarodowa . Albański politolog, Fatos Tarifa, konstatuje, że wielu liderów politycznych w Ameryce i w Europie popełniło błąd, udzielając poparcia Berishy i uważając go (niesłusznie) za Borysa Jelcyna Albanii: wybranego w sposób demokratyczny, a więc demokra-tycznego (Tarifa 1998, s . 100) .
Dobrej opinii, jaką nowy prezydent cieszył się w środowisku dyplomatów, z pew-nością przysłużyły się jego przyjacielskie relacje z amerykańskim ambasadorem w Tiranie, Williamem Ryersonem . W zamian za bezwarunkowe poparcie w wal-ce o władzę w największym antykomunistycznym ugrupowaniu (aspirowali do niej także Hajdari czy Pashko) Berisha zapewnił Stanom Zjednoczonym w Albanii solidną geostrategiczną pozycję . Przewodniczący opozycji zarzucał nawet lidero-wi konserwatystów, że w latach swojej prezydentury uczynił z kraju amerykańską „bananową republikę” (Biberaj 1999, s . 158) . Pierwszą podróż zagraniczną albań-ski prezydent odbył właśnie do Waszyngtonu, a podczas jej trwania otrzymał za-pewnienie o dalszym finansowym wsparciu dla reform . W latach 1992–1996 Stany Zjednoczone na pomoc humanitarną i rozwojową w Albanii przeznaczyły ponad 200 milionów dolarów .
Bilateralne stosunki z Amerykanami pogorszyły się jednak znacząco po wybuchu konfliktu albańsko-greckiego . Grecy próbowali wywrzeć w Stanach Zjednoczonych dyplomatyczny nacisk, by amerykańska administracja podjęła interwencję w spra-wie oskarżonych o szpiegostwo i uwięzionych w Albanii pięciu członków mniej-szościowej organizacji „Omonia” . Biały Dom odwołał wówczas z placówki Ryersona uważając, że źle wypełnia on funkcje mediacyjne pomiędzy rządami greckim i al-bańskim, jawnie opowiadając się po stronie prezydenta Berishy . Krótko przed wy-jazdem z Tirany dotychczasowy ambasador USA uhonorowany został najwyższym albańskim odznaczeniem – Orderem Flagi (Balík, Stýsalíková 2005, s . 384) .
Berisha i Meksi od pierwszych dni urzędowania musieli liczyć się ze skonsolido-waną i silną opozycją . Socjalistyczna Partia Albanii (Partia Socialiste e Shqipërisë – PS) oskarżała nowe władze o to, że przy pomocy tzw . nowej nomenklatury (tj . działaczy skupionych wokół PD, którzy jednak nierzadko w czasach dyktatury Hodży należeli do partii komunistycznej) próbują zawłaszczyć instytucje państwa . Zawłaszczeniu takiemu służyć miała na przykład reforma wymiaru sprawiedliowści . Wprowadzenie szybkich kursów na stanowiska tzw . pomocników sędziego, które w zamierzeniu ministerstwa sprawiedliwości miały dopomóc w zniwelowaniu braków kadrowych w sądach, w opinii przedstawicieli opozycji było próbą pośpiesznego awansowania nowych nominatów politycznych . Zwiększenie uprawnień policji postrzegano zaś jako nieformalną groźbę skierowaną wobec polityków opozycji (Biberaj 1999, s . 150) . Berisha w czasie swojej prezydentury równie wiele miejsca co kwestiom zwią-zanym z reformami ustrojowymi i ekonomicznymi poświęcił polityce historycz-nej i problemowi odpowiedzialności prawhistorycz-nej za zbrodnie popełnione w czasach
Powrót polityczny Salego Berishy
dyktatury . Prezydent forsował zmiany w resortach siłowych, ponieważ uważał je za ostatnie bastiony komunizmu, natomiast ad acta odłożył debatę konstytucyjną . Elez Biberaj wprost wskazuje, że nie wykorzystano ogromnego kredytu zaufania, któ-rym liderzy PD cieszyli się w drugiej połowie 1992 r . (Biberaj 1999, s . 153) . O tym, że poziom poparcia dla nowych władz szybko się zmniejszał, świadczyły wyniki wy-borów samorządowych, które odbyły się kilka miesięcy po elekcji parlamentarnej . PD zdobyła wówczas 43% głosów, socjaliści zaś – 41% (Krasniqi 2009, s . 69) .
Kryzysy polityczne w pierwszych latach prezydentury Berishy nie były jedy-nie odzwierciedlejedy-niem problemów ekonomicznych i społecznych . Za jedną z ich przyczyn należałoby uznać także brak jakiejkolwiek współpracy z opozycyjną PS . Tradycja traktowania przeciwników politycznych jako wrogów, a nie oponentów, spowodowała, że socjaliści pod wodzą Fatosa Nano przyjęli na siebie rolę bezkom-promisowych krytyków poczynań rządu Meksiego . Biberaj tłumaczy, że była to też forma odwetu lidera PS za uniemożliwienie mu sprawowania władzy po wygranych przez postkomunistów w 1991 r . wyborach parlamentarnych (Biberaj 1999, s . 157) .
Wzajemną wrogość PD i PS wzmogło dodatkowo w lipcu 1993 r . aresztowanie Nano pod zarzutem zdefraudowania 8 milionów dolarów pomocy zagranicznej . Socjaliści natychmiast skrytykowali Berishę za wykorzystywanie wymiaru sprawie-dliwości do zastraszania polityków opozycji . Obóz prezydenta replikował, że areszt zastosowany wobec byłego premiera był po prostu elementem szeroko zakrojonej walki z korupcją (Biberaj 1999, s . 158) . Rok po tym wydarzeniu nastąpił najpoważ-niejszy kryzys polityczny, który zachwiał pozycją Berishy w albańskim systemie po-litycznym . Złożyły się nań trzy główne przyczyny .
Po pierwsze, gdy w maju rząd ogłosił, że jedyną formą rekompensaty, którą państwo może zaproponować dysydentom i byłym więźniom politycznym, są nie-wielkie odszkodowania, ci rozpoczęli strajk głodowy . Protest został przez tirański sąd uznany za nielegalny, lecz głodujący zignorowali wezwania ministra spraw we-wnętrznych do jego zaprzestania . W związku z tym podjęto decyzję o użyciu sił po-rządkowych . Wywołało to fatalne wrażenie: oto rząd z pomocą policji pacyfikował więźniów politycznych, walczących jeszcze niedawno o podstawowe prawa przy-sługujące obywatelom w systemach demokratycznych (w tym prawo do strajku) .
Po drugie, 10 kwietnia 1994 r . doszło na granicy albańsko-greckiej do incydentu – dwóch albańskich pograniczników zostało zastrzelonych przez greckich napast-ników . W odwecie władze Albanii zatrzymały, a następnie skazały za szpiegostwo, nawoływanie do separatyzmu oraz nielegalne posiadanie broni, pięciu członków partii mniejszości greckiej – „Omonii” . Wyroki skazujące, które zapadły po krótkim procesie, wywołały falę krytyki nie tylko w Grecji, ale także w wielu państwach za-chodnich . Efektem tych zdarzeń było właśnie odwołanie przez Biały Dom dotych-czasowego ambasadora Stanów Zjednoczonych w Albanii .
Trzecią i najpoważniejszą porażką wizerunkową Berishy w 1994 r . było zor-ganizowanie referendum konstytucyjnego, w którym obywatele opowiedzieli się
Przebieg kariery politycznej
przeciwko rozwiązaniom forsowanym przez prezydenta . W debacie na temat pro-jektu konstytucji opozycja domagała się znaczącego ograniczenia uprawnień gło-wy państwa, a nawet sprowadzenia tego urzędu jedynie do reprezentacyjnej funk-cji (nie ukrywano przy tym, że chodzi głównie o ograniczenie zakresu kompetenfunk-cji samego Berishy), natomiast prorządowa większość postulowała wprowadzenie ta-kich reguł konstytucyjnych, które umożliwiałyby sprawowanie władzy w warunkach silnej politycznej polaryzacji oraz relewantnych podziałów regionalnych i religij-nych kraju (oznaczało to w praktyce skupienie pełni władzy wykonawczej w jed-nym – prezydenckim – ośrodku) . W obliczu coraz silniejszych międzynarodowych nacisków Berisha zdecydował się przerwać ów konstytucyjny impas jesienią 1994 r . (Biberaj 1999, s . 174) .
Prezydent zaproponował projekt ustawy zasadniczej, zakładający utrzymanie semiprezydenckiej formy rządów . Został on jednak przyjęty krytycznie, ponieważ w niedostatecznym stopniu uwzględniał postulaty mniejszości narodowych zamiesz-kujących teren Albanii . Także sam tryb procedowania nad projektem wywołał pro-testy: Berisha po prostu zapowiedział w telewizji, że w obliczu niemożności doj-ścia do porozumienia z socjalistami ogłasza referendum, w którym o dalszym losie konstytucji zadecydować powinni obywatele . Wynik głosowania był porażką pre-zydenta . Przy dość wysokiej frekwencji (84,4%) za przyjęciem projektu głosowało 54% Albańczyków, przeciwko – 42% (Schmidt-Neke 1995, s . 83–84) . Prezydent winą za taki rezultat referendum obarczył rząd, który nie radził sobie ze wprowadzaniem reform ekonomicznych mogących poprawić sytuację materialną obywateli Albanii .
Do wyborów parlamentarnych w 1996 r . albańskie partie przystępowały więc w warunkach skrajnej polaryzacji sceny politycznej, której główną osią podziału pozostawał stosunek do pomysłów i metod sprawowania władzy przez prezyden-ta . W osprezyden-tatecznym sprezyden-tarciu liczyły się jedynie dwa duże podmioty: PD, wciąż – choć osłabiona trzema rozłamami – popierająca prezydenta Berishę i rząd Meksiego, oraz PS, krytykująca każde posunięcie rządzących, ale dzięki temu zyskująca na wyrazi-stości i mogąca prezentować się jako jedyne alternatywe ugrupowanie polityczne zdolne do pokierowania krajem . Ostateczne zwycięstwo odniosła w tych wyborach PD, w związku z czym misję stworzenia nowego rządu ponownie otrzymał Meksi . Wydawało się wówczas, że nic nie może stanąć prezydentowi Berishy na drodze do jego reelekcji . Kryzys przywódczy nastąpił jednak nadspodziewanie szybko .
W pierwszej połowie lat 90 . wielu obywateli Albanii zainwestowało swoje oszczęd-ności w fundusze inwestycyjne przypominające swoją konstrukcją tzw . piramidę fi-nansową . Mechanizm działania piramid – w dużym uproszczeniu – polegał na tym, że zainwestowane przez klientów środki można było im wypłacać tylko wówczas, gdy fundusz dokapitalizowywany był przez kolejnych inwestorów . Proceder ten do-prowadził w końcu do sytuacji, w której zobowiązania wypłat znacząco przekroczyły wysokość dokonywanych wpłat . W związku z tym na początku 1997 r . kolejne fun-dusze zaczęły ogłaszać swoją upadłość (Vaughan-Whitehead 1999) .
Powrót polityczny Salego Berishy
O przyczynienie się do bankructwa części funduszy inwestycyjnych, pociągają-cego za sobą utratę zainwestowanych przez klientów środków, oskarżano otoczenie premiera i prezydenta . Wielu polityków PD było bowiem powiązanych z zarządami tych instytucji finansowych i dużo wcześniej wiedziało o ich problemach i groźbie upadku (Dziak 2000, s . 11) . Protesty i zamieszki, które wybuchały po każdorazo-wym podaniu do publicznej wiadomości informacji o upadłości kolejnego fundu-szu, przybierały na sile i obejmowały kolejne regiony kraju . Atmosferę niepokoju podsycały wystąpienia polityków PS, którzy nie tylko wzywali do ustąpienia władz, ale także wspierali radykalne wystąpienia demonstrantów . W marcu 1997 r . na po-łudniu kraju doszło do ataków na komisariaty policji i jednostki wojskowe, a także do grabieży składów z amunicją i bronią, co bezpośrednio zagrażało bezpieczeń-stwu ludności cywilnej i groźbę wybuchu wojny domowej pomiędzy przeciwnika-mi i zwolennikaprzeciwnika-mi Berishy czyniło całkiem realną (Pettifer, Vickers 2009, s . 19–34) . Prezydent, mając świadomość powagi sytuacji, próbował początkowo obarczyć odpowiedzialnością za wydarzenia rząd . Wezwał do ustąpienia premiera Meksiego, a na jego miejsce powołał przedstawiciela socjalistów – Bashkima Fino . Nowy szef gabinetu miał pełnić swoją funkcję aż do czasu przeprowadzania przedtermino-wych wyborów parlamentarnych zaplanowanych na czerwiec 1997 r . Znaczącym ustępstwem poczynionym na rzecz konkurentów politycznych, a obliczonym na pozostanie na stanowisku, było także uwolnienie lidera PS . Nie przyniosło to jed-nak uspokojenia nastrojów społecznych . By opanować sytuację, prezydent zdecydo-wał się przyjąć pomoc militarną Unii Europejskiej . W marcu 1997 r . pod przewod-nictwem Włoch rozpoczęła się operacja sił międzynarodowych „Alba”, mająca na celu przywrócenie porządku i zapewnienie warunków do przeprowadzenia uczci-wych i bezpiecznych wyborów parlamentarnych (Pettifer, Vickers 2009, s . 65–77) .
Zgodnie z przewidywaniami przedterminową elekcję wygrała PS, której władze – mimo możliwości powołania jednopartyjnego gabinetu większościowego – w ob-liczu wciąż trwającego kryzysu zdecydowały o zawiązaniu szerokiej koalicji dyspo-nującej większością głosów konieczną do przeprowadzenia zmian konstytucyjnych . Stało się jasne, że głównym celem socjalistów będzie znaczące ograniczenie upraw-nień prezydenta i przekazanie ich do ośrodka rządowego . Protestując przeciwko takiej strategii oraz podkreślając rzekome fałszerstwa wyborcze, które miały miej-sce podczas liczenia głosów w 1997 r ., Berisha sam zdecydował się podać do dymi-sji . Jednocześnie ogłosił bojkot obrad parlamentu przez deputowanych reprezen-tujących PD . Jego następcą nowo zaprzysiężeni parlamentarzyści wybrali Rexhepa Meidaniego (zob . Smith 1999, s . 2–3) .
Na czele socjalistycznego gabinetu w 1997 r . stanął Nano . Deklarował on podjęcie działań na rzecz podwyższenia standardów demokratycznych w Albanii, która po okresie dyktatury Hodży, burzliwej transformacji oraz prezydenturze Berishy wciąż uznawana była za państwo zapóźnione w postępie modernizacyjnym . Rząd Nano ogłosił także zamiar przystąpienia kraju do NATO i UE oraz zdecydował o reformie
Przebieg kariery politycznej
albańskiej armii, która miała spowodować jej odpolitycznienie . Z czasem jednak, gdy pozycja polityczna PS się umacniała (ugrupowanie Berishy przeżywało wów-czas swój największy kryzys: bojkot parlamentu pozbawiał deputowanych możli-wości wpływu legislacyjnego, a sama PD stanęła w obliczu poważnych rozłamów), niezależne organizacje broniące praw człowieka coraz częściej sygnalizowały wzrost liczby zjawisk patologicznych w życiu publicznym . Oskarżano na przykład władze o nękanie opozycyjnych mediów licznymi kontrolami urzędu skarbowego (Balík, Stýsalíková 2005, s . 377) .
Na korzyść Berishy, pozostającego wciąż na stanowisku przewodniczącego PD, działało to, że rząd socjalistyczny (zapowiadający po stłumieniu zamieszek wywo-łanych upadkiem piramid finansowych zaprowadzenie w kraju porządku) nie po-trafił skutecznie walczyć ze środowiskiem przestępczym i kulturowo uwarunkowa-nymi formami przemocy, takimi jak na przykład prawo zemsty . W efekcie pomimo uchwalenia ustaw, dzięki którym udało się rozbroić większość obywateli, liczba za-bójstw w Albanii wcale się nie zmniejszyła . Berisha wykorzystywał każdą okazję, by tego typu akty kryminalne dyskontować na rzecz swojego ugrupowania . I tak na przykład zabójstwo trzech działaczy PD z Tropoi, dokonane w styczniu 1998 r ., przez długi czas było powodem publicznych oskarżeń o podżeganie do nienawiści kierowanych wobec socjalistów (Schmidt-Neke 1998, s . 517–518) .
Bojkot parlamentu zainicjowany przez Berishę w 1997 r . na dłuższą metę oka-zał się mało skuteczny . PS dysponowała w Zgromadzeniu większością 65,1% man-datów, co pozwalało jej nie tylko sprawnie rządzić, ale nawet uchwalić nową kon-stytucję, którą następnie w referendum zatwierdzili obywatele (Dyrmishi 2009, s . 60) . Powodu do zakończenia bojkotu i powrotu deputowanych PD do ław parla-mentarnych dostarczył kryzys kosowski . Berisha ogłosił, że w obliczu zagrożenia obywateli Albanii w Kosowie konieczna jest wewnątrzpaństwowa jedność