Albania jest krajem, w którym po 1990 r . zastosowano wszystkie główne warian-ty systemów wyborczych . W pierwszych wyborach parlamentarnych zdecydowa-no się na system większości bezwzględnej, następnie przez długie lata o sposobach transformacji głosów na mandaty decydował system mieszany, wreszcie zmiany wprowadzone w 2008 r ., a mające po raz pierwszy zastosowanie w wyborach do parlamentu przeprowadzonych rok później, zakładały zastosowanie systemu pro-porcjonalnego (z formułą d’Hondta) .
Decyzja o przyjęciu większościowego systemu wyborczego w wyborach parlamen-tarnych w 1991 r . podyktowana była głównie naciskiem komunistów oraz niewielką świadomością polityczną liderów opozycyjnych . Strona komunistyczna liczyła na to, że jej kandydaci – jako osoby znane i doświadczone – będą mieli większe szanse na wygraną z poszczególnymi kandydatami PD, która to partia dopiero rozpoczynała budowę swoich struktur instytucjonalnych (Tarifa 1998, s . 133) . Nie ulega wątpliwo-ści, że głosowanie na listy partyjne, charakterystyczne dla systemu proporcjonalne-go, mogłoby w tamtym czasie przynieść antykomunistom znacznie lepszy wynik .
Sukces zreformowanej partii komunistycznej w pierwszych wolnych wyborach parlamentarnych w Albanii nie mógł być jednak zdyskontowany z uwagi na głębo-ki kryzys społeczny, do którego walnie przyczyniła się kampania prowadzona przez Berishę i innych liderów PD . Alia zdecydował się wówczas na rozpisanie przedter-minowych wyborów, przed którymi uchwalono kompromisową – jak się wydawa-ło – ordynację wyborczą: wprowadzeno system mieszany w wariancie korygującym (porównywany do systemu przyjętego w Niemczech) .
W segmencie większościowym wybierano 100 deputowanych . Aby zdobyć man-dat, wystarczyło uzyskać względną większość głosów . Do podziału mandatów we-dług reguły proporcjonalnej uprawnione były natomiast te podmioty, które zdoła-ły uzyskać co najmniej 4-procentowe poparcie . Zgodnie z formułą d’Hondta liczbę
uzyskanych przez daną partię głosów[22] dzielono przez kolejne dzielniki naturalne
[22] Brano pod uwagę głosy oddane w segmencie większościowym na wszystkich kandydatów danej partii w całym kraju . Było to rozwiązanie oryginalne – w większości systemów mieszanych wy-borcy dysponują bowiem dwoma głosami (jeden oddają na wybranego kandydata w jednoman-datowym okręgu wyborczym, drugi – na listę partyjną w segmencie proporcjonalnym) .
począwszy od liczby 1 . 140 największych wyników oznaczało przyznanie partii po-tencjalnego mandatu . Od liczby mandatów rozdzielonych w ten sposób odejmowa-no jednak liczbę miejsc już obsadzonych w segmencie proporcjonalnym, co zwięk-szać miało reprezentatywność całego systemu wyborczego . Faktem jest jednak, że proporcjonalność kolejnych elekcji była w Albanii stosunkowo niska .
Kolejna zmiana prawa wyborczego nastąpiła w 1996 r . Zwiększono liczbę man-datów możliwych do uzyskania w segmencie większościowym (do 115) oraz jedno-cześnie ograniczono liczbę mandatów, o które partie mogły zabiegać w segmen-cie proporcjonalnym (do 25) . Zdecydowano przy tym o zmianie formuły alokacji mandatów z metody d’Hondta na metodę Hare’a-Niemeyera . Ustalono także nowe progi wyborcze uprawniające do uczestnictwa w podziale mandatów na poziomie krajowym: prawo to uzyskiwały partie, które zdobyły co najmniej 4% głosów, oraz koalicje cieszące się poparciem co najmneij 8% wyborców .
Już rok później próg wyborczy uprawniający do uczestnictwa w procesie alo-kacji mandatów w segmencie proporcjonalnym ograniczono do 2% (obowiązywał wszystkie podmioty: i partie, i koalicje), zdecydowano także o zwiększeniu puli mandatów obsadzanych w segmencie proporcjonalnym (z 40 do 55) .
W 2000 r . parlamentarzyści uchwalili nową ordynację wyborczą, według reguł której odbyły sę w wybory w 2001 r . Podstawową zmianą w stosunku do poprzednich rozwiązań było wprowadzenie możliwości oddania przez wyborcę dwóch głosów: jednego na kandydata w jednomandatowym okręgu wyborczym, drugiego – na do-wolną listę partyjną (The Electoral Code of the Republic of Albania, art . 87) . Głosując na listę partyjną, wyborca nie miał możliwości wskazania preferowanego kandydata, a alokacja mandatów odbywała się zgodnie z formułą Hare’a-Niemeyera (art . 66) . Z kolei w segmencie większościowym wymaganą większością do zdobycia mandatu była większość bezwzględna (implikowało to przeprowadzenie dwóch tur głosowa-nia, gdyby takiej większości nie udało się osiągnąć w pierwszym dniu głosowania) . Kolejne wybory – w 2005 roku – także przeprowadzono według zasad znowe-lizowanej (w tym wypadku 2 lata wcześniej) ordynacji . Przede wszystkim zdecy-dowano się na zniesienie konieczności uzyskania przez kandydatów bezwzględnej większości głosów w segmencie majoratu . Do uzyskania mandatu wystarczyło zdo-być większą liczbę głosów niż kolejny kandydat (Electoral Code…, art . 66) . Wyniki elekcji w 2005 r . – zwycięskiej dla ugrupowania Berishy – były zaskoczeniem, ale ujawniły też mankamenty przyjętych rozwiązań wyborczych, które, jak mogło się wydawać jeszcze kilka lat wcześniej, powoli zaczynały się w Albanii stabilizować .
Przede wszystkim największe ugrupowania polityczne praktycznie zrezygno-wały z umieszczenia swoich kandydatów na listach wyborczych w segmencie pro-procjonalnym . Przyczyną takiego posunięcia był fakt, że w poprzednich wyborach większość głosów oddanych na tę samą partię w segmencie proporcjonalnym „prze-padała” na rzecz mniejszych ugrupowań – tym razem postanowiono przynajmniej wskazać, na rzecz których partii ma ona przepaść . PD zachęcało więc do głosowania
Powrót polityczny Salego Berishy
na republikanów, a PS – na socjaldemokratów . W efekcie potencjalni koalicjan-ci konserwatystów i socjalistów w wyborach proporcjonalnych uzyskali nienatu-ralnie duże poparcie (PR – 20% głosów, PSD – 12,7%) . Ponieważ takie rozwiązanie zmuszało wielkie partie do kooperacji z mniejszymi partnerami i znacznie zwięk-szało tym samym pozycję negocjacyjną tych drugich, w kadencji 2005–2009 zde-cydowano się odejść od systemu mieszanego na rzecz systemu proporcjonalnego, ale uważanego za silnie deformujący . Przyjęto w nim bowiem, że alokacja manda-tów odbywać się będzie zgodnie z formułą d’Hondta . Efektem przyjęcia nowej or-dynacji była konsolidacja systemu partyjnego Albanii – do wyborów w 2009 r . par-tie polityczne przystąpiły w dwóch dużych koalicjach, które w zasadzie podzieliły między siebie rynek wyborczy .