Do 1998 r . każdy nowo mianowany premier Albanii po uzyskaniu nominacji oraz po-wołaniu swojego gabinetu miał obowiązek wystąpienia do Zgromadzenia Ludowego o wyrażenie mu wotum zaufania . W przypadku gdyby parlament nie udzielił premie-rowi poparcia, procedura nominacji musiała zostać powtórzona . Ustawa konstytucyjna
z 1991 r . nie precyzowała jednak, co należało uczynić, gdy premier po raz drugi nie uzyskałby w Zgromadzeniu akceptacji większości deputowanych . Niejasność tę na własną korzyść mógł interpretować prezydent, który dysponował prawem rozwiąza-nia parlamentu w sytuacji, gdy „skład Zgromadzerozwiąza-nia Ludowego nie pozwala na wy-konywanie funkcji Zgromadzenia i czyni niemożliwym rządzenie krajem” (Ustawa
z dnia 29 kwietnia…, art . 29) .
Niejednoznaczne przepisy przestały obowiązywać dopiero wraz z wejściem w ży-cie Konstytucji Republiki Albanii uchwalonej w 1998 r . Zgodnie z nowym zasadami prezydent może powołać Prezesa Rady Ministrów tylko na wniosek partii lub ko-alicji, która jest zdolna do sformowania w parlamencie większości popierającej ga-binet . Jeśli mimo tego zastrzeżenia premierowi nie uda się uzyskać wotum zaufania w ciągu 10 dni, procedura powołania rządu musi zostać powtórzona . Gdy i tym ra-zem gabinet nie zyska poparcia większości deputowanych, prawo mianowania pre-miera przechodzi na Zgromadzenie . Jeśli w okresie 10 kolejnych dni i tym sposobem nie uda się wybrać nowego szefa rządu, prezydent ma prawo rozwiązać parlament .
W Albanii do 1998 r . wniosek o odwołanie rządu mogła złożyć grupa stanowiąca 1/10 ogólnej liczby deputowanych . W ustawie konstytucyjnej z 1991 r . nie było jednak mowy o tym, jakiej większości potrzeba do uchwalenia wotum nieufności . Domniemywano
per analogiam, że – tak jak w przypadku udzielania wotum zaufania przy powoływaniu
gabinetu – obowiązywała reguła większości zwykłej . Zasady te zmieniono, uchwalając konstytucję w 1998 r . Utrudniono parlamentowi odwołanie rządu, wprowadzając in-stytucję wotum konstruktywnego . Wniosek o dymisję rządu złożyć może od tej pory 1/5 deputowanych, a po jego przegłosowaniu Zgromadzenie ma 15 dni na wybór no-wego premiera . Jeśli tego nie uczyni, prezydent rozwiązuje parlament .
Wydaje się, że kluczową kwestią dla określenia roli premiera w samej radzie mi-nistrów jest przedmiot odpowiedzialności przewidziany przez konstytucje . Oto w al-bańskiej ustawie konstytucyjnej z 1991 r . w artykule 38 określono, że „Prezes Rady Ministrów reprezentuje Radę Ministrów (…), kieruje jej działalnością i ponosi za to odpowiedzialność” . A zatem odpowiedzialność premiera ograniczała się do sfe-ry działalności rady ministrów (można domniemywać, że chodziło o jej stabilność, efektywność, ciągłość itp .) . Ale już w konstytucji z 1998 r . ustawodawca wyraźnie zaznaczył, że przedmiotem odpowiedzialności nie jest samo funkcjonowanie rady ministrów, ale realizacja określonego kierunku polityki państwa .
W Albanii rada ministrów jest organem kolegialnym, co oznacza, że decyzje w trakcie jej obrad podejmuje się w drodze głosowania . Pozycja premiera jest przez tę kolegialność słabsza, gdyż w głosowaniu dysponuje on – podobnie jak pozosta-li ministrowie – zaledwie jednym głosem . Rola szefa gabinetu umacnia się jednak, gdy do przegłosowania uchwały na forum rządu prawo przewiduje konieczność uzy-skania innej niż zwykła większości głosów . Sformowanie bowiem odpowiedniej we-wnątrzgabinetowej koalicji stojącej w opozycji wobec premiera jest wówczas znacznie utrudnione . Tego typu zastrzeżenie znalazło się w ustawie zasadniczej Albanii z 1991 r .
Powrót polityczny Salego Berishy
Forma rządów
Ustawa ta przewidywała jeszcze jedną specyficzną instytucję, rzadko spotykaną we współczesnych systemach politycznych – Prezydium Rady Ministrów . Tworzyli je pre-mier oraz jego zastępcy, a cały gabinet mógł cedować na Prezydium wybrane kom-petencje decyzyjne . W nowej albańskiej konstytucji zrezygnowano z tych instytucji i położono większy nacisk na koncyliacyjność funkcji premiera – jego konstytucyj-ną powinnością stało się koordynowanie pracy członków rządu oraz rozstrzyganie sporów między ministrami (por . tab. 6) .
1991–1998 od 1998 roku
Powołanie premiera
i rządu
Prezydent powołuje premiera, a następnie – na jego wniosek – ministrów . W razie nieudzielenia przez parlament akceptacji dla powyższego składu rządu procedura zostaje powtórzona . Konstytucja nie pre-cyzuje, co dzieje się, gdy także za drugim razem gabinet nie uzyska poparcia więk-szości deputowanych .
Prezydent powołuje premiera na wniosek partii lub koalicji cieszącej się poparciem większości deputo-wanych . Po sformowaniu gabinetu premier ponow-nie musi uzyskać akceptację Zgromadzenia . Gdy się to nie uda, procedura zostaje powtórzona . W razie dwukrotnej odmowy akceptacji składu rządu parla-ment zobowiązany jest w ciągu 10 dni przedstawić swojego kandydata na premiera . Jeśli tego nie uczy-ni, prezydent ma prawo rozwiązać parlament .
Odwołanie premiera
i rządu
Wniosek o wyrażenie wotum nieufności w dowolnym momencie może złożyć grupa 1/10 deputowanych . Do przegło-sowania wniosku wystarczy większość zwykła .
• Wniosek o wyrażenie wotum nieufności w do-wolnym momencie może złożyć grupa 1/5 de-putowanych . Po jego uchwaleniu bezwzględ-ną większością głosów Zgromadzenie ma 15 dni na wybór nowego premiera . Jeśli to nie nastąpi, prezydent może rozwiązać parlament .
• Podobna procedura uruchomiona zostaje w sytuacji, gdy rząd nie uzyska wotum zaufania . Powołanie
ministrów Prezydent na wniosek premiera . Prezydent na wniosek premiera oraz za zgodą parlamentu . Odwołanie
ministrów
• Prezydent na wniosek premiera oraz za zgodą parlamentu .
• Uchwalenie przez parlament wotum nieufności .
Prezydent na wniosek premiera oraz za zgodą parlamentu .
Relacje wewnątrz rady ministrów • Uchwały podejmowane są większością bezwzględną .
• Ministrowie solidarnie odpowiadają za działania rządu .
• Premier ponosi odpowiedzialność za działalność rządu .
• Istnieje prezydium rządu .
• Premier przedstawia założenia polityki rządu i ponosi odpowiedzialność za ich realizację . • Premier koordynuje i kontroluje działalność
ministrów
Pozycja Słaba Silna
Tabela 6.
Konstytucyjna rola premiera w Albanii po 1991 r .
Normatywne zapisy konstytucyjne często nie pokrywają się z rzeczywistym wpły-wem danego lidera na system polityczny . Formalnie słaby prezydent dzięki swoim kompetencjom i osobowości jest w stanie stać się ważnym rozgrywającym i na od-wrót – wyposażenie prezydenta w duży zakres władzy nie zawsze musi oznaczać, że przywódca skorzysta z tych uprawnień . Podobne spojrzenie – od strony pragmatyki politycznej – na instytucję premiera w systemie politycznym skłania do uogólnienia tego wniosku . Nie ulega natomiast wątpliwości, że liderzy polityczni – w albańskim przypadku zwłaszcza Berisha – doskonale zdawali sobie sprawę z instytucjonalnych ograniczeń każdej z wymienionych funkcji . Dlatego też po zmianie konstytucyjnej z 1998 r ., która podstawowe funkcje rządzenia przeniosła z administracji prezyden-ta na radę ministrów, nastąpiło natychmiastowe przekierowanie uwagi przewodni-czącego PD z urzędu głowy państwa na urząd szefa gabinetu . Jeśli Berisha w 2002 r . wykazał się zawziętością w walce o fotel prezydenta dla przedstawiciela konserwa-tystów, to był to wyłącznie element walki symbolicznej .
Powrót polityczny Salego Berishy