Aby przedstawi´c, jak kszta ltowa l sie ha las na zewn, atrz obszar´, ow nag la´snianych, wyznaczono r´o˙znice pomiedzy uzyskiwanymi poziomami ci´snienia akustycznego we-, wnatrz obszar´, ow nag la´snianych i na zewnatrz. Zestawienie wynik´, ow dla ma lego obszaru nag la´snianego przedstawiono w tabeli 8.1, natomiast dla ´sredniego obszaru nag la´snianego w tabeli 8.2.
Tablica 8.1: Zestawienie r´o˙znic pomiedzy ´, srednimi warto´sciami poziomu ci´snienia aku-stycznego wewnatrz i na zewn, atrz ma lego obszaru otwartego,
System EAW Meridian WSKD wariant 1 WSKD wariant 2 r´o˙znica ´srednich
warto´sci SPL pomiedzy obszarem,
nag la´snianym a obszarem zewnetrznym,
< 16 dB 13 dB 15 dB 15 dB
Tablica 8.2: Zestawienie r´o˙znic pomiedzy ´, srednimi warto´sciami poziomu ci´snienia aku-stycznego wewnatrz i na zewn, atrz ´, sredniego obszaru otwartego
System EAW Peavey WSKD r´o˙znica ´srednich
warto´sci SPL pomiedzy obszarem,
nag la´snianym a obszarem zewnetrznym,
< 11 dB 10 dB 11 dB
W tabeli 8.3 i w tabeli 8.4 przedstawiono natomiast zestawienie ´srednich pozio-m´ow ha lasu na zewnatrz nag la´snianych obszar´, ow – ma lego i ´sredniego.
Tablica 8.3: Srednie warto´´ sci ha lasu na zewnatrz ma lego obszaru nag la´, snianego
System EAW Meridian WSKD wariant 1 WSKD wariant 2 ´srednie warto´sci
ha lasu
Rozdzia l 8. Zagro˙zenia ha lasowe na zewnatrz nag la´, snianych obszar´ow otwartych 108 Tablica 8.4: Srednie warto´´ sci ha lasu na zewnatrz ´, sredniego obszaru nag la´snianego
System EAW Peavey WSKD r´o˙znica ´srednich
warto´sci SPL pomiedzy obszarem,
nag la´snianym a obszarem zewnetrznym,
ok.104 dB 84 dB 60 dB
8.5. Podsumowanie
Wzgledny spadek pomi, edzy warto´sciami poziomu ci´snienia akustycznego we-, wnatrz obszaru nag la´snianego i na zewn, atrz tego obszaru przy zastosowaniu Wielo-, kana lowego Systemu Kreowania D´zwieku jest r´, owny bad´, z wiekszy od spadku uzy-, skiwanego dla nag lo´snienia centralnego i wynosi oko lo kilku decybeli. Oznacza to, ˙ze pod tym wzgledem, wprawdzie niewielkie, ale nast, api lo ograniczenie ha lasu na, zewnatrz obszaru nag la´snianego.,
Jednak je´sli rozwa˙zy sie bezwzgl, edne uzyskiwane warto´sci, to najni˙zsze poziom, niepo˙zadanego d´, zwieku na zewn, atrz obszaru nag la´snianego uzyska´, c mo˙zna tak˙ze dla Wielokana lowego Systemu Kreowania D´zwieku i w tym przypadku r´, o˙znice te ju˙z sa, znaczne, bo wynosza ponad 20 [dB] na korzy´s´, c systemu rozproszonego. W przy-padku zastosowania g lo´snik´ow w konfiguracji centralnej poziom ha lasu na zewnatrz, obszaru jest bardzo wysoki i zale˙zny oczywi´scie od mocy zastosowanych g lo´snik´ow. Dodatkowo nale˙zy podkre´sli´c, ˙ze dla systemu wielokana lowego poziom emitowanego ha lasu w odleg lo´sci oko lo 40 metr´ow od nag la´snianego obszaru zbli˙zony jest do po-ziomu szum´ow t la, czyli ok. 50 [dB], w przypadku system´ow centralnych poziom ha lasu osiaga warto´sci od 69 [dB] do nawet ponad 80 [dB].,
Rozdzia l 9
Zako´nczenie i podsumowanie
Cel niniejszej pracy zosta l osiagni, ety. Jak zosta lo wykazane mo˙zliwe jest wy-, kreowanie w obszarze otwartym pola akustycznego spe lniajacego kryteria jako´sci,, kt´ore stawiane sa przed polem akustycznym wytwarzanym w obszarach ograniczo-, nych. Zosta lo to osiagni, ete dzi, eki zastosowaniu zaproponowanej nowej metody roz-, mieszczania ´zr´ode l d´zwieku w obszarze otwartym. Parametry dodatkowych ´, zr´ode l d´zwieku mo˙zna wyznaczy´, c stosujac Inwersyjn, a Metod, e ´, Zr´ode l Pozornych, a ´zr´od la te symulujac odbicia fal akustycznych od ´scian wytwarzaj, a pole akustyczne o po-, ˙zadanych w la´sciwo´sciach. Na podstawie tych rozwa˙za´, n podjeto pr´, obe zbudowania, systemu d´zwiekowego, kt´, ory m´og lby by´c zastosowany w obiektach rzeczywistych.
Przeprowadzone eksperymenty wykaza ly, ˙ze Wielokana lowy System Kreowania D´zwieku spe lnia powierzone mu zadanie – uzyskano wra˙zenia przestrzenno´sci d´, zwieku, w obszarze otwartym, jednocze´snie spe lniajac zadania stawiane systemom typu cen-, tralnego odno´snie emitowanego poziomu ci´snienia akustycznego oraz zrozumia lo´sci mowy. Uzyskiwany poziom ci´snienia akustycznego w nag la´snianym obszarze jest sto-sunkowo wyr´ownany, a warto´sci jakie osiaga, s, a wystarczaj, ace do dobrego odbioru, tak mowy, jak i muzyki. Zaobserwowane nieznaczne obni˙zenie warto´sci wsp´o lczyn-nika zrozumia lo´sci mowy STI w stosunku do warto´sci uzyskiwanych dla system´ow centralnych absolutnie nie dyskwalifikuje zaproponowanego Wielokana lowego Sys-temu Kreowania D´zwieku, gdy˙z i w tym przypadku zrozumia lo´s´, c mowy jest na poziomie bardzo dobrym. ´Swiadcza tak˙ze o tym warto´sci uzyskiwane przez inne pa-, rametry akustyczne m´owiace o jako´sci odbioru mowy. Osi, agane warto´sci parametru, C80 ´swiadcza o tym, ˙ze klarowno´s´, c sygna lu muzyki jest r´ownie˙z przecietna, cho´, c i tak parametr ten przyjmuje lepsze warto´sci ni˙z w przypadku nag la´sniania za po-moca klasycznych system´, ow. Najwa˙zniejsze zadanie, jakie zosta lo postawione przed zaproponowanym Wielokana lowym Systemem Kreowania D´zwieku, r´, ownie˙z zosta lo spe lnione – uzyskiwane warto´sci parametr´ow LF i LFC ´swiadcza o wyst, epowaniu, przestrzennych wra˙ze´n d´zwiekowych w nag la´snianym obszarze. Dodatkowo podkre-, ´sli´c nale˙zy, ˙ze subiektywne wra˙zenia s luchaczy r´ownie˙z to potwierdzaja – s luchacze, podczas ods luchu muzyki odnosili wra˙zenie, jakby znajdowali sie w pomieszczeniu, i d´zwiek otacza l ich ze wszystkich stron, a jednocze´snie nie by ly to silne wra˙zenia,
Rozdzia l 9. Zako´nczenie i podsumowanie 110 zwiazane ze zbyt d lugim pog losem czy echem. Podkre´sli´, c nale˙zy, ˙ze w przypadku ma lych obszar´ow otwartych wskazane jest stosowanie dodatkowych ´zr´ode l d´zwieku, symulujacych odbicia wy˙zszych rz, ed´, ow.
Poniewa˙z warto´sci poziomu ci´snienia akustycznego, zw laszcza dla ma lego obszaru nag lo´snieniowego, uzyskiwane na drodze symulacyjnej sa prawie identyczne do war-, to´sci uzyskiwanych na drodze pomiarowej, to mo˙zna wysnu´c wniosek, ˙ze warto´sci poziomu ci´snienia akustycznego na zewnatrz nag la´snianych obszar´, ow, a wiec warto-, ´sci ha lasu, jaki jest emitowany podczas widowisk plenerowych uzyskiwane na drodze symulacyjnej moga poprawnie odzwierciedla´, c stan, jaki mo˙ze zaistnie´c w obiekcie rzeczywistym. Wobec powy˙zszego mo˙zna stwierdzi´c, ˙ze nag la´sniajac obszary otwarte, za pomoca Wielokana lowego Systemu Kreowania D´, zwieku faktycznie mo˙zna uzyska´, c obni˙zenie poziomu ha lasu na zewnatrz obszaru. Dzi, eki temu widowiska plenerowe, moga nie by´, c tak ucia˙zliwe dla os´, ob postronnych i ´srodowiska, jak do tej pory.
Przedstawiony temat ma du˙ze mo˙zliwo´sci rozwoju i jak najbardziej wymaga dalszej pracy i udoskonalania. Do bada´n eksperymentalnych wykorzystane zosta ly konkretne g lo´sniki, kt´ore maja m. in. ´sci´sle okre´slon, a charakterystyk, e kierunko-, wo´sci. Obecnie trwaja prace nad uzyskaniem charakterystyk kierunkowo´sci wyzna-, czonych w oparciu o Inwersyjna Metod, e ´, Zr´ode l Pozornych [19], kt´ore nastepnie, prowadzi´c bed, a do pr´, oby zbudowania g lo´snika o modyfikowanej charakterystyce kierunkowej, aby m´og l mie´c on zastosowanie uniwersalne. Druga cz, e´sci, a plano-, wanych dalszych prac nad zaproponowanym Wielokana lowym Systemem Kreowa-nia D´zwieku jest stworzenie oprogramowania wyznaczaj, acego dla zadanego obszaru, otwartego, lokalizacji i parametr´ow okre´slonej przez u˙zytkownika liczby dodatko-wych ´zr´ode l d´zwieku. Dalszych prac wymaga tak˙ze zagadnienie liczby dodatkowych, ´zr´ode l d´zwieku – w omawianym przypadku ograniczono si, e do 14 lub 16 dodat-, kowych ´zr´ode l d´zwieku i wydaje si, e, ˙ze jest to wystarczaj, aca liczba w przypadku, ma lych i ´srednich obszar´ow otwartych. Wykonanie tych wszystkich prac pozwoli na zrealizowanie Wielokana lowego Systemu Kreowania D´zwieku w obszarach otwartych,, kt´ory bedzie m´, og l mie´c zastosowanie w obiektach rzeczywistych.
Bibliografia
[1] N. W. Adelman-Larsen, E. R. Thompson, A. C. Gade. Suitable reverberation times for halls for rock and pop music. JASA, 127 (1):247–255, 2010.
[2] T. Ajdler, L. Sbaiz, M. Vetterli. Dynamic measurement of room impulse responses using a moving microphone. JASA, 122 (3):1636–1645, 2007.
[3] M. Antila, J. Kataja, B. V¨alim¨aki. Sound directivity control using striped panel loudspeaker. Proc of 110th Convention of AES, Amsterdam, 2001.
[4] M. Bailey. Experiences with line arrays. Proc. of the AES 18th UK Conference, London, 2003.
[5] G. Ballou. Handbook for sound engineers. The new audio cyclopedia. Howard W. Sams & Company, Indianapolis, 1988.
[6] S. Barbar. Further developments in the design, implementation, and performance of time-variant acoustic enhancement systems. Proc. of the IOA Windermere Confe-rence, 1994.
[7] M. Barron. Late lateral energy fractions and the envelopment question in concert halls. Applied Acoustics, 62:185–202, 2001.
[8] L. L. Beranek. Sound systems for large auditoriums. JASA, 26 (5):661–675, 1954. [9] L. L. Beranek. Acoustics. Acoustical Society of America, New York, 1996.
[10] L. L. Beranek. Concert and opera halls. How they sound? Acoustical Society of America, New York, 1996.
[11] J. S. Bradley. A comparison of three classical concert halls. JASA, 89(3):1176–1192, 1991.
[12] J. S. Bradley, R. Reich, S. G. Norcross. A just noticeable difference in C50 for speech. Applied Acoustics, 58:99–108, 1999.
[13] N. Campo, P. Rissone, M. Toderi. Adaptive pyramid tracing: a new technique for room acoustics. Applied Acoustics, 61:199–221, 2000.
[14] S. Cerda, A. Gimenez, J. Romero, R. Cibrian, J. L. Miralles. Room acoustical para-meters: A factor analysis approach. Applied Acoustics, 70:97–109, 2009.
[15] K. Chourmouziadou, J. Kang. Acoustic evolution of ancient greek and roman the-atres. Applied Acoustics, 69:514–529, 2008.
[16] W. Ciesielka. A multi-channel system for sound control in the open space. Archives of Acoustics, 34 (4):559–577, 2009.
Bibliografia 112
[17] M. J. Crocker. Encyclopedia of Acoustics vol.3. John Wiley & Sons, Inc., New York, 1997.
[18] I. Czajka. Sterowanie rozk ladem pola akustycznego generowanego przez ´zr´od la wielo-punktowe. Praca doktorska, Akademia G´orniczo - Hutnicza, Krak´ow, 2009.
[19] I. Czajka, K. Suder-Debska. Synteza charakterystyk kierunkowych ´, zr´ode l d´zwieku., Materia ly 17 Konferencji In˙zynierii Akustycznej i Biomedycznej, Krak´ow - Zakopane, 28 marzec - 1 kwiecie´n 2011.
[20] D. Davis, E. Patronis. Sound System Engineering. Focal Press, Elsevier Ltd., Oxford, 2006.
[21] N. F. Declercq, C. S. A. Dekeyser. Acoustic diffraction effects at the hellenistic amphitheater of Epidaurus: Seat rows responsible for the marvelous acoustics. JASA, 121 (4):2011–2022, 2007.
[22] G. Defrance, L. Daudet, J. Polack. Finding the onset of a room impulse response: Straightforward? JASA, 124 (4):EL248–254, 2008.
[23] I. A. Drumm, Y. W. Lam. The adaptive beam-tracing algorithm. JASA, 107 (3):1405–1412, 2000.
[24] J. J. Embrechts. Broad spectrum diffusion model for room acoustics ray-tracing algorithms. JASA, 107 (4):2068–2081, 2000.
[25] Z. Engel. Ochrona ´srodowiska przed drganiami i ha lasem. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2001.
[26] A. Farina. Impulse response measurements. Proc. of 23rd Nordic Sound Symposium, Borkesjo, Norway, 27-30 September 2007.
[27] A. Farina, A. Capra, L. Conti, P. Martignon, F. Fazi. Measuring spatial impulse responses in concert halls and opera houses employing a spherical microphone array. Proc. of 19th ICA, Madrid, Spain, 2-7 September 2007.
[28] A. Farina. Validation of the numerical simulation of the scattered sound field with a geometrical pyramid tracing approach. Proc. of IOA Conference Acoustics, Liverpool, England, 17-18 April 2000.
[29] A. Farina. Introducing the surface diffusion and edge scattering in a pyramid-tracing numerical model for room acoustics. Proc. of 108 AES Convention, Paris, France, 19-22 February 2000.
[30] A. Farina. Pyramid Tracing vs. Ray Tracing for the simulation of sound propagation in large rooms. Proc. of International Conference on Computational Acoustics and its Environmental Applications, Southampton, England, 1995.
[31] A. Farina. Auralization software for the evaluation of the results obtained by a pyramid tracing code: Results of subjective listening tests. Proc. of ICA, Trondheim, Norway, 26-30 June 1995.
[32] A. Farina. Verification of the accuracy of the pyramid tracing algorithm by compari-son with experimental measurements of objective acoustic parameters. Proc. of ICA, Trondheim, Norway, 26-30 June 1995.
Bibliografia 113
[33] A. Farina. Ramsette - a new pyramid tracer for medium and large scale acoustic problems. Proc. of Euro-Noise, Lyon, France, 21-23 March 1995.
[34] A. Farnetani, N. Prodi, R. Pompoli. On the acoustics of ancient greek and roman theaters. JASA, 124 (3):1557–1567, 2008.
[35] T. Funkhouser, N. Tsingos, I. Carlbom, G. Elko, M. Sondhi, J. E. West, G. Pingali, P. Min, A. Ngan. A beam tracing method for interactive architectural acoustics. JASA, 115 (2):739–756, 2004.
[36] A. Go la´s. Metody komputerowe w akustyce wnetrz i ´, srodowiska. Wyd. AGH, Krak´ow, 1995.
[37] A. Go la´s (red.). Podstawy sterowania d´zwiekiem w pomieszczeniach. AGH Uczelniane, Wyd. Naukowo–Techniczne, Krak´ow 2000.
[38] A. Go la´s, K. Suder-Debska. Analysis of dome home hall theatre acoustic field. Ar-, chives of Acoustics, 34 (3):273–293, 2009.
[39] A. Go la´s, K. Suder-Debska. Multi-channel system for sound creation in open areas., Archives of Acoustics, 2011 (w druku).
[40] A. Go la´s, K. Suder-Debska. Acoustic field synthesis based on inverse image source, method. Proc. of the 17th International Congress on Sound and Vibrations, Cairo, Egypt, 14-17 July 2010.
[41] A. Go la´s, K. Suder-Debska, W. Ciesielka, R. Filipek. Verification of inverse image, source method applied for acoustic field creation in open area. Acta Physica Polonica A, 119:966–971, 2011.
[42] A. Go la´s, K. Suder-Debska, R. Filipek. The influence of sound source directivity on, acoustic parameters distribution in Krak´ow Opera House. Acta Physica Polonica A, 118:62–65, 2010.
[43] M. H. A. Gomes, S. N. Y. Gerges, R. A. Tenenbaum. On the accuracy of the asses-sment of room acoustics parameters using mls technique and numerical simulation. Acta Acustica, 86:891–895, 2000.
[44] D. Griesinger. Objective measures of spaciousness and envelopment. Proc. of 16th International Conference: Spatial Sound Reproduction, March, 1999.
[45] D. Griesinger. Improving room acoustics through time-variant synthetic reverbera-tion. Proc. of the 90th AES Convention, Paris, 19-22 February 1991.
[46] Ch. Heil, M. Urban. Sound fields radiated by multiple sound sources arrays. Proc. of the 92nd AES Convention, Vienna, 1992.
[47] T. Hidaka, Y. Yamada, T. Nakagawa. A new definition of boundary point be-tween early reflections and late reverberation in room impulse responses. JASA, 122 (1):326–332, 2007.
[48] M. Hodgson. Experimental evaluation of the accuracy of the Sabine and Eyring theories in the case of non-low surface absorption. JASA, 4 (2):835–840, 1993. [49] E. Hojan. Zasady nag la´sniania pomieszcze´n i przestrzeni otwartej. Wyd. Naukowe
Bibliografia 114
[50] M. Ishizawa, Y. Mafune, H. Endo. A manufacturer’s review of the progress of large scale electro-acoustic systems in auditoria. Acustica, 84:311–319, 1998.
[51] L. E. Kinsler, A. R. Frey, A. B. Coppens, J. V. Sanders. Fundamentals of Acoustics. John Wiley & Sons, Inc., New York, 2000.
[52] V. O. Knudsen. Resonance in small rooms. JASA, 4:20–37, 1932.
[53] A. Kulowski. Numeryczna metoda modelowania pola akustycznego we wnetrzach., Praca doktorska, Politechnika Gda´nska, Gda´nsk, 1978.
[54] A. Kulowski. Modyfikacja promieniowej metody modelowania pola akustycznego w pomieszczeniach. Wyd. Politechniki Gda´nskiej, Gda´nsk, 1991.
[55] A. Kulowski. Akustyka sal. Wyd. Politechniki Gda´nskiej, Gda´nsk, 2007.
[56] H. Kuttruff. Acoustics. An Introduction. Taylor & Francis, London - New York, 2007. [57] H. Kuttruff. Room Acoustics. Spon Press, London - New York 2009.
[58] S. Laine, S. Siltanen, T. Lokki, L. Savioja. Accelerated beam tracing algorithm. Applied Acoustics, 70:172–181, 2009.
[59] M. Long. Architectural Acoustics. Elsevier Academic Press, New York, 2006.
[60] H. Lopacz, P. Kleczkowski. Synthesis of room impulsce response based on the discrete wavelet transform. Proc. of the 109th AES Convention, Los Angeles, 2000.
[61] R. Makarewicz. D´zwieki i fale. Wy. Naukowe UAM, Pozna´, n, 2004.
[62] R. Marczuk. Ciag le i dyskretne modele odpowiedzi impulsowej uk lad´, ow akustycznych. Praca doktorska, Akademia G´orniczo - Hutnicza
”Krak´ow, 2000.
[63] A. H. Marshall, M. Barron. Spatial responsiveness in concert halls and the origins of spatial impression. Applied Acoustics, 62:91–108, 2001.
[64] V. Martin, T. Guignard. Image-source method and truncation of a series expansion of the integral solution: Case of an angular sector in two dimensions. JASA, 120 (2):597–610, 2006.
[65] F. P. Mechel (red.). Formulas of Acoustics. Springer - Verlag, Heidelberg, 2008. [66] J. Meyer. Acoustics and the Performance of Music. Springer Science+Business Media,
LLC, New York, 2009.
[67] G. Millington. A modified formula for reverberation. JASA, 4 (1A):69–82, 1932. [68] M.Long. Sound system design. Acoustics Today, January 2008.
[69] E. Mommertz, S. Muller. Measuring impulse responses with digitally pre-emphasized pseudorandom noise derived from maximum-length sequences. Applied Acoustics, 44:195–214, 1995.
[70] M. Morimoto, K. Iida, K. Sakagami. The role of reflections from behind the listener in spatial impression. Applied Acoustics, 62:109–124, 2001.
[71] M. Morimoto, K. Nakagawa, K. Iida. The relation between spatial impression and the law of the first wavefront. Applied Acoustics, 69:132–140, 2008.
[72] H. F. Olson. Elements of Acoustical Engineering. D. Van Nostrand Company, Inc., New York, 1940.
[73] R. Olszewski. Zastosowanie metody element´ow sko´nczonych i brzegowych do analizy pola akustycznego. Praca doktorska, Akademia G´orniczo - Hutnicza, Krak´ow, 2005.
Bibliografia 115
[74] J. P. Paulo, C. R. Martins, J. L. B. Coelho. A hybrid mls technique for room impulse response estimation. Applied Acoustics, 70:556–562, 2009.
[75] D. R. Raichel. The Science and Application of Acoustics. Springer Science+Business Media, Inc., New York, 2006.
[76] T. D. Rossing (red.). Springer Handbook of Acoustics. Springer Science+Business Media, New York, 2007.
[77] W. C. Sabine. Collected Papers on Acoustics. Harvard University Press, Cambridge, 1922.
[78] J. Sadowski. Akustyka w urbanistyce, architekturze i budownictwie. Wyd. ARKADY, Warszawa 1971.
[79] W. J. Sette. A new reverberation time formula. JASA, 4 (3):193–210, 1933.
[80] W. Straszewicz. Analiza geometryczna w la´sciwo´sci pola akustycznego w obszarach ograniczonych. Wyd. Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 1974.
[81] K. Sztekmiler. Podstawy nag lo´snienia i realizacji nagra´n. Centrum Animacji Kultury, Warszawa, 2001.
[82] F. Toole. Sound reproduction. Loudspeakers and rooms. Focal Press, Elsevier Ltd., Oxford, 2008.
[83] M. S. Ureda. Analysis of loudspeaker line arrays. Journal of the AES, 52 (5):467–495, 2004.
[84] M. S. Ureda. Line arrays: Theory and applications. Proc. of the 110th AES Conven-tion, Amsterdam, 2001.
[85] M. S. Ureda. Pressure response of line sources. Proc. of the 113th AES Convention, Los Angeles, 2002.
[86] M. S. Ureda. J and spiral line arrays. Proc. of the 111th AES Convention, New York, 2001.
[87] S. L. Vassilantonopoulos, J. N. Mourjopoulos. A study of ancient greek and roman theater acoustics. Acta Acustica united with Acustica, 89:123–136, 2003.
[88] T. E. Vigran. Building Acoustics. Taylor & Francis, New York, 2008.
[89] B. Webb, J. Baird. Advances in line array technology for live sound. Proc. of the AES 18th UK Conference, Westminster, 2003.
[90] S. Weinzierl. Handbuch der Audiotechnik. Springer - Verlag, Berlin 2008.
[91] J. Wierzbicki. Analiza w la´sciwo´sci akustycznych pomieszcze´n metodami symulacyj-nymi. Praca doktorska, Akademia G´orniczo - Hutnicza, Krak´ow, 1995.
[92] Z. Xiangyang, C. Ke’an, S. Jincai. Modeling the sound fields in rooms with multiple sources using a hybrid image method including phase. Acta Acustica united with Acustica, 88:88–92, 2002.
[93] T. Zakrzewski. Akustyka budowlana. Wyd. Politechniki ´Slaskiej, Gliwice, 1997., [94] E. Zalewska-Paciorek. Analiza pola akustycznego w pomieszczeniach prostopad lo´
scien-nych metoda ´, zr´ode l pozornych. Praca doktorska, Akademia G´orniczo - Hutnicza, Krak´ow, 1982.