czujesz jak drży mu ręka kiedy ci szepcze do ucha jesteś wolny nie bój się idź
Janusz Stanisław Pasierb, Poeta jest twoim bratem, [w:] tenże, Poezje wybrane, Warszawa 1998.
Zadanie 1.14.
Wymagania ogólne i szczegółowe
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu […]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.
II Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.1) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki 1.2) określa problematykę utworu
2.1) wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcje (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego [...]
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa – klucze, wyznaczniki kompozycji)
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne) 3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
3.4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości […] uniwersalne 4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość (gimnazjum).
III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy dłuższy tekst […] mówiony […] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasady spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera […] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo) 1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki
(stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
1.7) stosuje zasady etykiety językowej [...] (gimnazjum)
2.3) tworząc wypowiedzi dąży do precyzyjnego wysławiania się (gimnazjum)
2.11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych […] koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: […] społeczeństwo i kultura; region i Polska (gimnazjum).
Pojęcia i terminy
Zdający powinien zinterpretować wiersz S. Pasierba, pokazując, że rozumie, na czym polega
opisana w nim „nieznośność” poezji. Powinien też rozwinąć zagadnienie roli poezji w życiu
człowieka na przykładzie co najmniej dwóch tekstów kultury przez siebie wybranych.
Zadanie 1.14. Przykładowa realizacja (1) Określenie problematyki
Poezja jest ważnym elementem w doświadczaniu świata. Może ona istotnie wpływać na ludzką egzystencję, pomaga w docieraniu tego, co ważne, ale trudne do wyrażenia w języku niepoetyckim. Ma wpływ na rozwój wyobraźni, samoświadomości i autorefleksji.
Argumentacja
A. Wiersz Janusza Pasierba:
sytuacja duchowego i mentalnego pokrewieństwa stwarza możliwość zatarcia podziałów między poetą a czytelnikiem („poeta jest twoim […] bratem” – jest to zabieg perswazyjny, który ma na celu zjednanie sobie odbiorcy)
poeta pisze, że jest „nieznośnym”, bo nieustannie się wtrącającym, bratem czytelnika, dzięki takiej deklaracji wypowiedzianej wprost może pozwolić sobie na więcej
kieruje do odbiorcy sygnały mające go prowadzić do pełni życia, stąd wskazówki: „zobacz”, „powąchaj”, „dotknij”, spojrzyj”
skłania odbiorcę do refleksji („zatrzymaj się”), żeby nic nie uronił z piękna świata, innym znów razem, gdy przychodzi marazm, każe mu „biec” lub
„krzyczeć”
pomaga w werbalizacji własnych uczuć („nazywa co jest w tobie”), wyzwala z niewoli mentalnej, to znaczy ze stereotypów myślenia, czyni wolnym („wyprowadza z więzienia”)
poezja skłania człowieka do poszukiwania sensu życia w codzienności, otaczających nas drobiazgach (w zróżnicowanej ciepłocie psa, uroku kwitnącej rośliny, zapachu orzechowego liścia)
zachęca do doświadczania życia („dokonaj koniecznych doświadczeń/ nie wystarczy o nich przeczytać”) idzie w parze z troską o marzenia („przywraca niezbędne złudzenia”). A jednocześnie poeta dba, by odbiorca stawiał czoła
B. Juliusz Słowacki Testament mój:
Wiara w zbawczą moc poezji dla każdego, a nawet dla całych narodów nasiliła się w epoce romantyzmu. Słowacki w wierszu Testament mój pisał, że poezja to
„siła fatalna”, która „zjadaczy chleba przerobi w aniołów”. Ma pozytywną moc w przypominaniu o niesprawiedliwościach. Poezja sieje niepokój w sercach oprawców, nagłośnia krzywdy i pokazuje prawdę przyszłym pokoleniom. Dzięki niej oprawcy nigdy nie będą czuli się bezpiecznie, nie zaznają spokoju sumienia.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
D. W filmie z lat 90. XX wieku pt.: Stowarzyszenie Umarłych Poetów pojawia się postać nauczyciela, który w sposób niekonwencjonalny zachęca uczniów do poznania poezji. Pragnie im pokazać, że nie jest ona martwym słowem, ale zbiorem pewnych myśli, które uczniowie powinni włączyć w swoje życie.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Podsumowanie
W każdej epoce poeci stawiali przed sobą zadanie kształtowania ludzkich sumień.
Wiara, że tak się dzieje naprawdę, wzmacniała poczucie sensu ich twórczości.
Najbardziej zależało im na tym, aby czytelnik uczynił ich poezję integralną częścią swojego życia i swojego działania. Aby poznał prawdy, które pozwolą mu odkryć radość i sens życia. Poezja może przynieść człowiekowi duchową odnowę i moralne ocalenie (pozostając głosem sumienia), pomaga mu zachować indywidualność i skłania do niezależnego myślenia.
Zadanie 1.14. Przykładowa realizacja (2) Określenie problematyki
Niektórzy poeci próbują przekonać swoich czytelników do tego, że życie w świecie poezji czyni ich kimś wyjątkowym i wspaniałym. Zachęcają ich w ten sposób do egzystencji w wyimaginowanym świecie. Przyjęcie takiej postawy może prowadzić czytelnika do izolacji i oderwania od rzeczywistości.
Postawienie tezy
Poezja może zniekształcać racjonalny osąd rzeczywistości i skłaniać człowieka do czynów szalonych.
Rozwinięcie
Z wiersza Janusza Pasierba:
W bezkrytycznym podejściu do poezji kryje się niebezpieczeństwo utraty kontroli nad biegiem życia. Poezja każe się skupiać na szczegółach, nieustannie badać i testować rzeczywistość („powąchaj liść orzecha/ dotknij jakie chłodne uszy ma jamnik”).
Poezja składnia do skupiania się na stanach emocjonalnych, na ekspresji uczuć, co przecież nie jest dobrym rozwiązaniem na co dzień („każe ci krzyczeć z radości czy bólu”).
Poezja skłania do nadmiernej refleksyjności, a to w życiu codziennym hamuje podejmowanie działań („obejrzyj się/ obejrzyj siebie”).
Odwołanie do załączonego tekstu.
Z Dziadów części IV Adama Mickiewicza:
Gustaw to bohater niedostosowany do życia. Jest wrażliwy i odstręcza go proza życia. Spala się w ogniu swej egzaltacji. Pozostaje pod wpływem „zbójeckich książek” i znajduje w nich (a zwłaszcza w poezji) inspirację dla swej miłości. Jego wizja idealnej kochanki zrodziła się z książek, ze zmyślonego przez poetów nieba, z ich natchnienia. To zgubiło Gustawa – popadł w obłęd, który był skrajną postacią wyobcowania.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Z Nie-Boskiej Komedii Zygmunta Krasińskiego:
Poezja gubi głównego bohatera – hrabiego Henryka. Żyje on pod jej wpływem, jest skoncentrowany na iluzjach i swojej osobie. Przez poezję porzuca rodzinę, sprzeniewierza się prawdziwym, wartościom. Poetyckie wizje zwodzą Henryka i niszczą mu życie (dziewica – to ideał romantycznej miłości; orzeł – to pokusa sławy, indywidualizmu, ambicji; Eden – symbolizuje powrót do stanu idealnego).
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Zakończenie
Poezja może mieć zgubny wpływ na człowieka. Dzieje się tak, gdy jej odbiorcy w życiu codziennym przestają kierować się racjonalnym osądem rzeczywistości, a w swych działaniach nie kierują się obiektywnym dobrem.
Zadanie 1.15. Teksty literackie