na tłum rzuca i nie pragnie podzięki – tej pragnie tylko plebejusz w duchu, tej pragną tylko dorobkiewicze. Artysta, który się skarży, że rozrzucając skarby swego ducha, kala swą duszę przez zetknięcie się z tłumem, przeszedł święty próg, ale się myli. Człowiek nieuznający żadnych praw, stojący ponad tłumem, ponad światem, kalać się nie może.
Stanisław Przybyszewski, Confiteor, [w:] Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. M. Podraza-Kwiatkowska, Wrocław 2000.
1 Confiteor – łac. wyznaję, spowiadam się.
2 Runy – tu w znaczeniu: pismo tajemne, pieśń o treści mitycznej.
3 Ipse philosophus, daemon, Deus et omnia – łac. ‘Sam filozof, demon, Bóg i wszystko’.
Zadanie 1.6.
Wymagania ogólne i szczegółowe
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu […]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu [...]
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne) 3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość (gimnazjum).
III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy dłuższy tekst […] mówiony […] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera […] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo) 1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki
(stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
2.1) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów […] kultura )
2.3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się (gimnazjum).
Pojęcia i terminy
sztuka
artysta
sztuka dla sztuki
manifest
Komentarz do zadania
W swojej wypowiedzi uczeń powinien omówić zagadnienie powinności artysty. Taką
wypowiedź warto zacząć od zdefiniowania pojęcia powinność (zadanie, obowiązek, cel
działania, misja). W wypowiedzi konieczne są ukierunkowane odwołania do przytoczonego
fragmentu Confiteor. Niezwykle ważny jest trafny dobór co najmniej dwóch tekstów kultury
ilustrujących omawiane zagadnienie. Mogą one być zgodne lub nie z punktem widzenia
zaprezentowanym w tekście S. Przybyszewskiego.
Zadanie 1.6. Przykładowa realizacja (1) Wstęp
szczególna rola artysty w kulturze jako kogoś wyróżniającego się
Confiteor – manifest artystyczny Stanisława Przybyszewskiego Teza
Powinnością artysty jest tworzenie sztuki wolnej od zobowiązań.
Argumentacja
1. Confiteor Stanisława Przybyszewskiego
artysta jako przedstawiciel elity społecznej i duchowy arystokrata oraz kapłan powinien służyć prawdziwej sztuce, niemającej nic wspólnego z zaspokojeniem potrzeb mas
artysta to ktoś szczególny („był wielkim mędrcem, który wiedział najtajniejsze przyczyny i tworzył nowe, nigdy nie przeczuwane syntezy”), wybrany (kapłan religii zwanej sztuką)
obdarzony absolutną wolnością powinien korzystać z całkowitej swobody twórczej
nie powinno mu zależeć na przypodobaniu się tłumom, schlebianiu gustom innych, ponieważ z reguły prowadzi to do rezygnacji z wysokich walorów artystycznych dzieł i istoty sztuki, a sztuka jest „celem sama w sobie”.
Wniosek z tej części wypowiedzi
Prawdziwy artysta powinien tworzyć w duchu wolności.
Odwołanie do załączonego tekstu.
2. Evviva l’arte Kazimierza Przerwy-Tetmajera
artysta to ktoś wybrany (natchniony) przez Boga, lepszy od „zjadaczy chleba” (filistrów), jego powinnością jest głoszenie pochwały sztuki
jego cel (tak samo jak innych twórców) to dbałość o nieśmiertelną sławę (laury)
nawet cierpiąc głód, artysta powinien pozostać wierny ideałom i służyć sztuce – najwyższej lub wręcz jedynej wartości.
Wniosek z tej części wypowiedzi
Artysta to ktoś szczególny, jego znaczenie w kulturze wyznacza stopień jego zaangażowania w sztukę.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
3. Amadeusz w reż. Miloša Formana
losem genialnego kompozytora powinno być tworzenie muzyki, a nie borykanie się z codziennością
artyści nie powinni być zależni finansowo od niewrażliwych na sztukę ludzi
najważniejszym i podstawowym obowiązkiem twórcy powinno być korzystanie z całkowitej swobody twórczej.
Wniosek z tej części wypowiedzi
Artysta, by tworzyć, musi być zupełnie wolny od jakichkolwiek wpływów
W różnych tekstach kultury znajdziemy portrety artystów oddanych przede wszystkim sztuce, której tworzenie uważali za swoją największą powinność.
Zadanie 1.6. Przykładowa realizacja (2) Wstęp
Problem szczególnych zadań stawianych przez społeczeństwo artyście przewija się przez całą kulturę – od starożytności do dziś.
Teza
Powinnością artysty powinno być tworzenie sztuki zaangażowanej w sprawy społeczne.
Rozwinięcie
1. Satyry Ignacego Krasickiego wyrazem troski oświeceniowego twórcy o naród i państwo:
wybór gatunku (satyra – jej elementy dydaktyczne)
piętnowanie wad i niewłaściwych postaw szlachty (nadużywania alkoholu i skłonności do bójek – Pijaństwo, kosmopolityzmu – Żona modna, złego wychowania i upadku obyczajów – Świat zepsuty)
pokazywanie wzorów postępowania – Do króla, które mimo iż wyszydzane i krytykowane, mające wielu oponentów, otwierają możliwość reformy państwa (także mentalności obywateli).
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
2. Mendel Gdański Marii Konopnickiej apelem o tolerancję:
zaangażowanie pisarki w sprawy społeczne (nowela literacką odpowiedzią na apel Elizy Orzeszkowej o publikacje przeciwstawiające się antysemityzmowi)
portret bohatera – starego Żyda, byłego powstańca 1863 roku, który był związany z miastem i cieszył się szacunkiem sąsiadów, przeciwstawiony obrazowi prymitywnego tłumu.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
3. Confiteor Stanisława Przybyszewskiego jako polemika z tradycją sztuki zaangażowanej:
wpływ filozofii Fryderyka Nietzschego na poglądy Przybyszewskiego – koncepcja artysty jako nadczłowieka należącego do „wyższych dziesięciu tysięcy” i jednostki istniejącej poza dobrem i złem
artysta ma prawo do korzystania ze swobody twórczej, która nie jest
Prawdziwy artysta może stawiać przed sobą różne cele: służenia wyłącznie sztuce lub edukacji czy reedukacji społeczeństwa (wychowania) poprzez skłanianie swoimi dziełami odbiorców do refleksji i zmiany postawy.
Zadanie 1.7. Teksty literackie