Oddany tobie Ulubuj sobie!
Jan Kochanowski, Na zdrowie, [w:] tenże, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, t. 2, Warszawa 1976.
Zadanie 1.15.
Wymagania ogólne i szczegółowe
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu […]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.
II Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
2.1) wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcje (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego [...]
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa – klucze, wyznaczniki kompozycji)
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne) 3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
3.4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu
4.1) dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu […], jest źródłem poznania wartości […] (takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość;
wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja) 4.2) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm – nacjonalizm […]
(gimnazjum)
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość (gimnazjum).
III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy dłuższy tekst […] mówiony […] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasady spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera […] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo) 1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki
(stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
1.7) stosuje zasady etykiety językowej [...] (gimnazjum)
2.3) tworząc wypowiedzi dąży do precyzyjnego wysławiania się (gimnazjum)
2.11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych […] koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: […] społeczeństwo i kultura (gimnazjum).
Pojęcia i terminy
wartości
zdrowie
przemijanie
fraszka
Komentarz do zadania
Zadanie wymaga rozpatrzenia problemu wartości podejmowanego w kulturze. Zdający
powinien dobrać takie przykłady literackie, aby zilustrować różne wartości, np. zdrowie,
ojczyzna, miłość, wolność, które zostały utracone. Należy omówić problem, odnosząc się do
załączonej fraszki J. Kochanowskiego oraz wybranych tekstów kultury.
Zadanie 1.15. Przykładowa realizacja (1) Określenie problematyki
Wiele wartości człowiek uznaje za naturalne i mu należne. Dopiero ich utrata pokazuje, że nie są one przypisane mu raz na zawsze. Wiele tekstów kultury podejmuje temat wartości utraconych, uświadamiając odbiorcy, że to, co mamy, jest często kruche i przemijające.
Postawienie tezy.
Dopiero strata wartości powoduje, że człowiek rzeczywiście zaczyna uświadamiać sobie ich znaczenie.
Argumentacja.
Na podstawie fraszki Kochanowskiego:
jedną z podstawowych wartości jest zdrowie – paradoksalnie, najbardziej docenia się je po stracie („Nikt się nie dowie, / Jako smakujesz, / Aż się zepsujesz”)
zdrowie jest podstawą szczęśliwego życia – tego, aby cieszyć się innymi dobrami, takimi jak uroda, młodość, bogactwo i władza
poeta zwraca uwagę, że inne wartości są ważne, ale relatywne: „dobre mienie,/
Perły, kamienie, / Także wiek młody / I dar urody, / Mieśca wysokie, Władze szerokie” przestają wiele znaczyć, gdy człowiek choruje bo wtedy „świat niemiły”
zdrowie to drogi klejnot, nie do kupienia, ale, paradoksalnie, mogący się znaleźć nawet tam, gdzie nie ma dostatku – poeta zaprasza je w swoje progi („Mój dom ubogi / […] / Ulubuj sobie!”)
zawarta we fraszce pochwała zdrowia, nazywanego „ślachetnym”, zwraca uwagę na to, jak zmienia się życie człowieka, gdy zdrowie staje się wartością utraconą. rodzinnych stron: „Litwo, Ojczyzno moja!”. Porównuje ją do najcenniejszej rzeczy – do zdrowia, któremu przypisuje podobne znaczenie jak Kochanowski. Także tutaj wartość zyskuje na znaczeniu, gdy staje się wartością utraconą („Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,/ Kto cię stracił”). To utrata i związana z nią tęsknota powoduje, że poeta widzi „piękność” ojczystych stron „w całej ozdobie” i chce ją utrwalić. w reportażach Szkice spod Monte Cassino Melchiora Wańkowicza czy w książce Dywizjon 303 Arkadego Fiedlera.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Również bajka Ignacego Krasickiego Ptaszki w klatce uświadamia, że jeśli ktoś wcześniej zaznał wolności i wie, czym ona jest, a potem ją straci, to już zawsze będzie do niej tęsknił i zawsze będzie źle się czuł w niewoli.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Podsumowanie.
Trzy wartości, które zostały omówione: zdrowie, ojczyzna i wolność, należą do wartości niematerialnych. Człowiek często nie uświadamia sobie, jakie skarby zostały mu dane. Dopiero gdy je tracimy, zyskują na znaczeniu i pragniemy je odzyskać, ale nie zawsze jest to możliwe.
Zadanie 1.15. Przykładowa realizacja (2) Określenie problematyki
Życie człowieka to nieustający cykl przemijania, nic w nim nie jest trwałe.
Postawienie tezy
Wszystko przemija, zatem warto cenić to, co mamy. Trzeba pogodzić się z bezpowrotnością utraty niektórych wartości.
Rozwinięcie
Na podstawie fraszki Jana Kochanowskiego:
zdrowie jest dla człowieka wartością podstawową
jest cenniejsze od bogactw (pereł i kamieni)
poeta, obawiając się, że zdrowie może opuścić jego dom, prosi je, aby „upodobało” go sobie
utrata zdrowia oznacza zwykle kłopoty i wiąże się z utratą radości życia
wartość zdrowia jako czegoś, czego na co dzień nie dostrzegamy, jest uświadamiana zwykle po jego stracie.
Odwołanie do załączonego tekstu.
Doświadczenie bezpowrotnej straty opisuje biblijna historia wygnania człowieka z Raju. Ogród Eden był krainą szczęśliwości, wartością, którą człowiek utracił. Raj był miejscem doskonałym, gdzie człowiekowi niczego nie brakowało, nie musiał pracować, nie było chorób i cierpienia ani śmierci. Jednak ludzie nie doceniali tego stanu szczęśliwości i złamali zakaz (zerwali owoc z drzewa poznania dobra i zła).
Zostali pozbawieni możliwości dotychczasowego życia, skazani na ból, cierpienie i troski. Po stracie raju życie okazało się udręką.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Przemijanie i utracona młodość jest przedmiotem wierszy Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Na przykład liryk Ja to subiektywny zapis uczuć kobiety w obliczu bezpowrotnie utraconego dzieciństwa i młodości. Poetka dziwi się, że umarło dziecko, którym przecież kiedyś była, a nikt za nim nie płacze, nawet jego matka.
Odchodziło powoli, pamiątki po nim zalegają teraz poddasze i zostały po nim jedynie fotografie.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Zakończenie
Podane przykłady koncentrują się wokół wartości, które ulegają nieubłaganym prawom przemijania. Jedynym ratunkiem jest w tej sytuacji pogodzenie się z losem, co może zmniejszyć smutek czy ból przeżywany po stracie.
Zadanie 1.16. Teksty literackie