Antykoncepcja – teoria a praktyka

Trudno dokładnie ocenić, w jaki sposób młodzi ludzie podczas pierwszych kontaktów seksualnych zabezpieczali się przed ciążą. Wprawdzie w deklara-cjach ponad 60% osób, podejmując współżycie płciowe, stosowało jakieś sposoby zwiększające bezpieczeństwo, ale tylko co dwudziesta osoba ujawniła informacje o wybranej metodzie; najczęściej była to prezerwatywa. Z danych wy-nika, że w momencie inicjacji seksualnej młodzi ludzie, mniej więcej w podob-nych proporcjach, wzięli na siebie odpowiedzialność za współżycie seksualne (60% kobiet i 65% mężczyzn zabezpieczało się przed ciążą).

Najbardziej znane wśród studentów metody na określanie dni płodnych to: metoda kalendarzowa (82% badanych) i metoda termiczna (44% badanych). Deklarowana znajomość polegała raczej na „słyszeniu” o metodzie niż na poz-naniu jej zasad. Niestety, tylko 39% osób potrafiło poprawnie odpowiedzieć na pytanie zamknięte: „W jakich dniach cyklu istnieje największe prawdopodobień-stwo zajścia w ciążę?”. Pozostała część osób oficjalnie przyznała się do nie-wiedzy bądź odpowiadała błędnie. Studenci PŁ częściej niż studenci UŁ nie potrafili udzielić poprawnej odpowiedzi. Prawdopodobnie ma to związek z nad-reprezentacją kobiet studiujących na kierunkach humanistycznych. Studentki charakteryzowały się lepszą wiedzą o zasadach antykoncepcji, gdyż tylko co dziesiąta nie wiedziała, kiedy istnieje największe prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Natomiast w przypadku mężczyzn odpowiedzi nie znał co czwarty.

Przyjrzyjmy się teraz środkom i metodom zapobiegania ciąży, wybieranym przez młodych ludzi podejmujących współżycie seksualne. W momencie prze-prowadzania badania ponad jedna trzecia studentów stosowała jakieś meto- dy antykoncepcyjne. Zwróćmy uwagę, że taka sama część respondentów nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie, które w ocenie badanych było zbyt intymne (wykres 6).

Wykres 6. Obecne stosowanie metod antykoncepcyjnych (w %)

Wykres 7. Stosowanie metod antykoncepcji w przeszłości (w %)

Można też uznać, że osoby, które nie przekazały w ankiecie żadnych infor-macji na ten temat, zaliczają się do grupy nie stosujących metod zapobiegania ciąży, co stanowiłoby ponad połowę wszystkich respondentów. Studentów za-pytano także o to, czy w przeszłości stosowali jakieś sposoby, metody zapobie-gające ciąży (wykres 7). Porównując praktyki antykoncepcyjne w przeszłości i „obecnie”, możemy zauważyć, że o 10% zwiększyła się liczba osób korzystają-cych ze środków zapobiegania ciąży.

Z deklaracji ankietowych wynika, że badani studenci w różnym okresie sto-sowali „naturalne” oraz „sztuczne”⁵ sposoby zapobiegania ciąży, z wyraźną

5 Rozróżnienie na „naturalne” i „sztuczne” sposoby zapobiegania ciąży traktuję jako pojęcia stosowane w potocznym dyskursie. Naturalne techniki to te, które wymagają powstrzymania się od współżycia w określone dni cyklu; nie są sprzeczne z Biblią (NPR), a ich zwolennicy podkreślają różnice o charakterze filozoficzno-etycznym pomiędzy antykoncepcją a NPR. Sztuczne sposoby zapobiegania ciąży to wszelkie metody antykoncepcji mechanicznej, chemicznej, hormonalnej, chirurgicznej, postkoitlanej i inne. Światowa Organizacja Zdrowia nie uznaje NPR za metodę antykoncepcji.

Edukacja seksualna i antykoncepcja 113 wagą tych drugich. W okresie prowadzenia badań największą popularnością wśród ankietowanych cieszyły się takie środki jak prezerwatywa i tabletki do-ustne. Żadna z osób nie stosowała zastrzyków hormonalnych, a bardzo rzadko używano środków mechaniczno-chemicznych dla kobiet (takich jak kapturki i krążki dopochwowe, globulki, kremy itp.). Osoby stosujące jakąkolwiek metodę doświadczały zazwyczaj obniżenia lęku przed niepożądaną ciążą. Tylko u 6 ba-danych wybrany sposób antykoncepcji potęgował obawę przed niechcianą ciążą. We wskazanych przypadkach respondenci stosowali prezerwatywę.

Porównując „obecne” i „dawne” sposoby zapobiegania ciąży możemy stwier-dzić, że repertuar najczęściej praktykowanych przez studentów metod w zasadzie się nie zmienił. Młodzi nieco rzadziej stosują prezerwatywę, a liczba osób ko-rzystających z antykoncepcji hormonalnej pozostaje mniej więcej na tym samym poziomie. Pozytywnym zjawiskiem jest fakt, że w porównaniu do przeszłości trochę mniej osób korzysta z najmniej skutecznych metod, takich jak stosunek przerywany i kalendarzyk małżeński. Dane te obrazuje tab. 12.

Tabela 12. Sposoby zapobiegania ciąży – obecnie i w przeszłości (w %) Rodzaj stosowanego środka/metody Obecnie W przeszłości Prezerwatywa

Tabletki doustne Stosunek przerywany

Metoda kalendarzyka małżeńskiego Metoda termiczno-objawowa Plastry antykoncepcyjne

Spirala/wkładka wewnątrzmaciczna Krążki dopochwowe, kapturki naszyjkowe Galaretki, kremy, globulki, pianki Zastrzyki hormonalne Inne 38,1 33,2 8,1 4,7 1,6 1,2 0,9 0,9 0,8 – 0,1 45,4 31,2 11,1 5,1 2,5 – 1,4 – 3,0 0,1 – Ogółem 100,0 100,0

Studenci aktywni seksualnie, a którzy nie stosowali żadnych sposobów za-pobiegania ciąży, podawali różne przyczyny tej sytuacji. Głównym czynnikiem wpływającym na ich decyzję był brak partnera (12%). Inne powody, jakie wy-mieniano w ankietach, to: brak dostatecznej wiedzy o środkach/metodach anty-koncepcyjnych (4,1%); względy etyczno-religijne (3,2%); obawa przed szkodli-wością, działaniem ubocznym środków (2,6%); obniżenie satysfakcji ze współ-życia seksualnego (1,8%); planowanie dziecka (1,5%); brak zgody partnera/ partnerki (0,7%); uczucie skrępowania, wstydu przy nabywaniu środków anty-koncepcyjnych (0,5%); zbyt duże koszty finansowe (0,4%). Wszystkie te od-powiedzi można pogrupować wedle okoliczności mających wpływ na podjęcie decyzji (tab. 13).

Tabela 13. Niestosowanie metod zapobiegania ciąży (w %)

Powody decyzji o niestosowaniu metod zapobiegania ciąży Ogółem Decyzja własna, osobiste doświadczenia, w tym:

brak partnera planowanie dziecka

obniżenie satysfakcji ze współżycia seksualnego

15,5

Decyzja uzależniona od innych lub ograniczona pewnymi czynnikami, w tym:

brak zgody partnera/partnerki względy etyczno-religijne

brak dostatecznej wiedzy o środkach/metodach antykoncepcji obawa przed szkodliwością środków

uczucie skrępowania, wstydu przy ich nabywaniu zbyt duże koszty finansowe

11,5

Ogółem 27,0 Czynniki decydujące o niestosowaniu praktyk antykoncepcyjnych można

po-dzielić na dwa rodzaje – osobiste i nieosobiste. Ponad połowa tych, którzy nie stosowali żadnych metod zapobiegania ciąży, czyniła tak z powodu braku part-nera lub jakichś własnych planów, doświadczeń życiowych. Blisko połowa osób nie stosujących żadnych metod zapobiegania ciąży podjęła taką decyzję nie na podstawie wiedzy czy doświadczenia, lecz kierując się innymi pobudkami. Część osób nie decydowała się na zabezpieczanie przed ciążą, ponieważ nie akceptował tego partner/partnerka6, a także z powodu słabej wiedzy o antykon-cepcji. Na odrzucenie „sztucznych” metod zapobiegania ciąży miała wpływ także religia; niektórzy badani mówili o tym wprost. Strach przed skutkami antykon-cepcji i wstyd przy zakupie środków wiązać należy zarówno z małą rolą edukacji seksualnej, jak i wpływem Kościoła⁷.

Analizując dane na temat aktywności seksualnej i stosowania antykoncepcji wśród ankietowanych, możemy zauważyć, że 10% studentów⁸ podejmujących współżycie nie udziela odpowiedzi na pytania związane z tematem

6 Na marginesach kwestionariuszy pojawiały się również wskazania metod, jakich partnerzy nie chcą stosować. Według tych relacji, kobiety nie akceptowały pigułki ze względu na jej szkodliwość zdrowotną, a mężczyźni nie chcieli stosować prezerwatyw z powodu uczucia skrępowania i małej przyjemności seksualnej.

7 W opracowaniach katolickich oraz pro-life kwestia sztucznej antykoncepcji jest demonizowa-na (np. jej demonizowa-następstwem są rozwody, aborcje, poronienia, szkodliwość zdrowotdemonizowa-na dla kobiety i przy-szłych dzieci, pozytywne następstwa nie są omówione). Por. K. W i ś n i e w s k a-R o s z k o w s k a, Problemy współczesnego erotyzmu, Warszawa 1986; K. W i ś n i e w s k a-R o s z k o w s k a, Seks i moralność, Warszawa–Kraków 1988; J. U ś c i n o w i c z, Planowane rodzicielstwo, Gdańsk 1998; J. D o b s o n, Zasady nie są dla tchórzy, Warszawa 1993; R. E h m a n, Poronne działanie środków antykoncepcyjnych, Gdańsk 2004; W. F i j a ł k o w s k i, Rodzicielstwo w zgodzie z naturą. Ekolo-giczne spojrzenie na płciowość, Poznań 1999.

8 Por. wykresy 6. i 7. 31,6% studentów nie odpowiedziało na pytanie o stosowanie antykoncep-cji, z tego 8,6% badanych było przed inicjacją seksualną, a 12,2% ankietowanych nie miało partnera w chwili przeprowadzania ankiety. Pozostało 10,8% studentów aktywnych seksualnie, którzy nie odpowiedzieli na pytania o antykoncepcję.

Edukacja seksualna i antykoncepcja 115 cji. Najprawdopodobniej są to studenci, którzy uznali tę część ankiety za zbyt intymną. Można jednak domniemywać, że z reguły były to osoby nie stosujące środków zapobiegania ciąży lub używające sposobów, których ujawnienie mogło spowodować jakiś psychiczny dyskomfort jednostki. Trudno powiedzieć, które metody mogły być bardziej wstydliwe do ujawnienia. Natomiast przyjmując pierwsze założenie, liczba badanych niezabezpieczających się przed ciążą podczas współżycia seksualnego ze 199 osób (27%) zwiększyłaby się do 273 osób (37%).

Na poziomie deklaracji młodzi ludzie pozostający w związkach uczuciowych decyzję w sprawie seksu i antykoncepcji podejmowali wspólnie z partnerem, partnerką (47% osób). Szczegółowe analizy wykazały, że mężczyźni aktywni seksualnie mniej przejmują się stosowaniem metod zapobiegania ciąży niż kobiety. Połowa badanych mężczyzn nie udziela informacji na pytanie o obecnie stosowane metody zapobiegania ciąży. Tylko 16% z nich próbuje zmniejszać ry-zyko niepożądanej ciąży podczas kontaktów seksualnych, zaś ponad połowa kobiet stosuje antykoncepcję.

Zaskakujący jest fakt, że wśród kobiet stosujących antykoncepcję nie ma żadnej studentki Politechniki Łódzkiej. Okazało się, że większość z nich w ogóle nie odpowiedziała na blok pytań o stosowaną antykoncepcję⁹.

Według studentów, najbardziej skuteczną metodą zapobiegania ciąży są tabletki antykoncepcyjne, zaś najmniej skutecznymi środkami – stosunek prze-rywany, kalendarzyk małżeński i metoda termiczna. W tab. 14 przedstawiono ranking najbardziej i najmniej skutecznych metod w opinii studentów:

Tabela 14. Metody zapobiegania ciąży w opinii studentów (w %)

Najskuteczniejsza metoda % Najmniej skuteczna metoda %

Tabletki doustne 30,7 Stosunek przerywany 47

Prezerwatywa 7,9 Kalendarzyk małżeński 37

Środki chemiczne 7,9 Metoda termiczna 20

Stosowanie dwóch metod równolegle 2,6 Prezerwatywa 3,5

Spirala 2,4 – –

Niską skuteczność metod naturalnych tłumaczono głównie „wynikami badań medycznych”, a także „pomyłkami w obliczeniach dni płodnych” oraz „zmiennymi zachowaniami organizmu ludzkiego”. W przypadku pigułki antykoncepcyjnej oprócz działania hormonów nie dopuszczających do zajścia w ciążę doceniono szereg innych pozytywnych skutków (ładna cera, psychiczny komfort, intymność współżycia, wygoda w stosowaniu tabletki itp.).

Spójrzmy teraz na relacje studentów, u których pomimo stosowania pew-nych środków doszło do niepożądanej ciąży. W tej grupie znajdują się respon-denci zróżnicowani pod względem płci, wieku, wiary. Takich osób było 21, ale

9 Spośród 33 aktywnych seksualnie kobiet 11 nie stosuje żadnych metod zapobiegania ciąży, a 22 nie odpowiedziały na to pytanie.

mogło być więcej, bo ponad 30 osób nie odpowiedziało na to pytanie. W więk-szości przypadków do nieplanowanej ciąży doszło za sprawą metod uznanych za najskuteczniejsze, takich jak prezerwatywa lub tabletki antykoncepcyjne. Kobiety, które zaszły w ciążę, stosując powyższe metody, to częściej humanistki niż studentki politechniki. Pamiętajmy jednak, że studenci kierunków uniwersy-teckich znacznie częściej w przeszłości zabezpieczali się przed ciążą. Natomiast w ankiecie nie pytano o przypadki ciąż z powodu niestosowania żadnych metod. Gdybyśmy takie pytanie postawili, prawdopodobnie liczba ciąż byłaby znacznie wyższa.

Przybliżmy teraz wyniki samooceny studentów w kwestii znajomości anty-koncepcji. Blisko połowa badanych uznała swój poziom wiedzy o antykoncepcji za dobry, 32% za dostateczny, 13% za bardzo dobry, niecałe 4% za zły. Jednocześnie 80% studentów chciałoby zwiększenia popularyzacji środków i metod zapobiegania ciąży (wykres 8). Częściej były to kobiety niż mężczyźni.

Wykres 8. Stosunek do większej popularyzacji metod/środków zapobiegania ciąży (w %)

Aż jedna piąta badanych, odpowiadając na pytanie otwarte dotyczące inne-go zagadnienia (blok pytań o kwestię aborcji), proponuje obowiązkowe wprowa-dzenie edukacji seksualnej do szkół. W ten sposób ankietowani, nawiązując ponownie do tego tematu, wskazywali, że kwestia wychowania seksualnego jest dla nich niezwykle ważna. Głównym powodem takiego stanowiska ankietowa-nych jest wiara w to, iż można w ten sposób ograniczyć niechciane ciąże, abor-cje, choroby przenoszone drogą płciową.

W ankiecie komentowano także edukację seksualną polskiej młodzieży. Oto przykładowe wypowiedzi: „dowiadujemy się o tych sprawach od kolegów”; „żyjemy w Ciemnogrodzie”; „chciałabym wiedzieć więcej, bo boję się ciąży; „w innych krajach młodzież jest edukowana”; „dlaczego mamy taki rząd i nauczycieli?”; „Kościół ma zbyt dużo do powiedzenia w naszym kraju”; „o seksie mówił nam tylko ksiądz na religii i mówił, że to grzech”¹⁰. Okazało się, że studenci bardziej religijni (autodeklaracje) byli zwolennikami popularyzacji antykoncepcji.

Biorąc pod uwagę wszystkich studentów, mała była liczba przeciwników popularyzacji antykoncepcji (7%). Osoby te nie dostrzegały potrzeby edukacji seksualnej Polaków, a także były przeciwnikami nowoczesnej antykoncepcji.

Znajomość ustawy antyaborcyjnej i stosunek do aborcji 117 Swą niechęć argumentowały w różny sposób: wyznawana wiara katolicka i akceptacja tylko metod naturalnych (2%); zły wpływ wszelkiej edukacji sek-sualnej na młodzież (0,5%); ujemny przyrost ludności w kraju (0,4%); szkodli-wość zdrowotna antykoncepcji (0,3%).