154 Marek Robert Górniak
Środkowego Nadodrza w Świdnicy koło Zielonej Góry4. Pod kierunkiem prof. dr Heleny Cehak-Hołubowiczowej napisał pracę magisterską pod tytułem Ceramika wczesnośred-niowieczna z pogranicza śląsko-wielkopolsko-lubuskiego od V do XII wieku5.
Do Głogowa Kaczkowski przybył tuż przed zakończeniem studiów. W 1965 r. roz-począł tu pracę jako powiatowy konserwator zabytków (było to pierwsze tego typu stanowisko w Polsce). Jego działalność obejmowała opiekę nad zabytkami architektury oraz ratownicze prace archeologiczne prowadzone na terenie ówczesnego powiatu głogowskiego (w województwie zielonogórskim). Był organizatorem Izby Muzealnej, która od 1965 r. mieściła się w budynku Miejskiej Biblioteki Publicznej (właściwie muzeum powołano dopiero 7.10.1967 r. i nadano mu nazwę Muzeum Hutnictwa i Odlewnictwa Metali Kolorowych)6. Z inicjatywy Kaczkowskiego odbudowano pałac w Czernej i przez wiele lat (do 1983 r.) spełniał on funkcję muzeum. W Czernej zorga-nizował także stałą wystawę dotyczącą historii budowy huty głogowskiej7.
W 1966 r. współtworzył Głogowskie Towarzystwo Kultury, którego był sekretarzem, a następnie przez wiele lat prezesem8. Od 1967 r., na zlecenie dyrekcji Legnicko-Gło-gowskiego Okręgu Miedziowego (LGOM), prowadził badania archeologiczne kompleksu osadniczego rozlokowanego na terenie budowy Huty Miedzi „Głogów” w Żukowicach.
Przebadano wówczas 18 stanowisk archeologicznych, a wyniki tych badań okazały się rewelacją archeologiczną9. Na ich podstawie stwierdzono, iż od połowy V do XI w. na tym terenie istniała nieprzerwana ciągłość osadnictwa słowiańskiego. Prace wykopa-liskowe w Żukowicach zostały uzupełnione badaniami w okolicznych grodziskach oraz osadach słowiańskich (m.in. w: Bieńkowie, Buczu, Bytomiu Odrzańskim, Chociemyśli, Dalkowie, Dobrzejowicach, Domaniowicach, Gostynie, Grodowcu, Grodziszczu, Grodźcu Małym, Kromolinie, Krzekotówku, Lasocinie, Moszowicach, Nielubi, Nosoci-cach, Obiszowie, Orsku, PopęszyNosoci-cach, Przedmościu, Serbach, Skidniowie, Sokolnikach, Szymocinie, Trzęsowie, Wilczynie i Wilkowie). Dzięki temu uzyskano szczegółowy obraz osadnictwa słowiańskiego nad środkową Odrą10.
4 M. Parczewski, Żukowice pod Głogowem w zaraniu średniowiecza, Głogów 1989, s. 15; T. Malinowski, Edward Dąb-rowski – nestor zielonogórskich archeologów, „Studia Zielonogórskie” 2005, nr 11, s. 271-275. Mieczysław Kacz-kowski początkowo planował studia z zakresu architektury i zdawał egzamin z tej dziedziny, jednak dostał się na historię.
5 M. R. Górniak, Mieczysław Kaczkowski. Twórcy Głogowskiej Kultury, „Głogowski Miesięcznik Kulturalny” 1995, nr 3, s. 26.
6 J. Chutkowski, Początki muzealnictwa na ziemi głogowskiej, [w:] Zamek w Głogowie. 30 lat głogowskiego Muzeum, Głogów 1997, s. 35-36; S. Łęczycki, Muzea Dolnego Śląska. Przewodnik kieszonkowy, Wrocław 2003, s. 14.
7 M. Pawluś, Życie kulturalne Głogowa w latach 1945-1975. Praca magisterska napisana pod kierunkiem Stanisława Michalkiewicza – Uniwersytet im. Bolesława Bieruta we Wrocławiu, Wrocław 1976, s. 43-53; M.
Gertner, Biblioteki Głogowa w latach 1945-1984. Praca magisterska napisana pod kierunkiem Bolesława Świderskiego. Uniwersytet Łódzki – Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, Łódź 1984, s. 64;
P. Czartoryski-Sziler, 40-lecie Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Głogowie. [Rozmowa z L. Lenar-czykiem, dyrektorem Muzeum w Głogowie], „Nasz Dziennik” 2007, nr 145, s. 12.
8 U. Mamcarz, Działalność oświatowo-kulturalna Towarzystwa Miłośników Głogowa. Praca magisterska napisana pod kierunkiem Krystiana Matwijowskiego – Uniwersytet Wrocławski. Instytut Pedagogiki, Wrocław 1991, s. 32-33; T. Karwat, Powstanie i działalność Towarzystwa Ziemi Głogowskiej, Praca magisterska napisana pod kierunkiem Włodzimierza Sulei – Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Zielonej Górze, Zielona Góra 2001, s. 26-30.
Podczas Głogowskiego Sejmiku Kultury 31.01.1966 r. przekształcono Towarzystwo Ziemi Głogowskiej (w lat-ach 1945-1951 działające pod nazwą Koło Kulturalno-Oświatowe) w Głogowskie Towarzystwo Kultury. Od 1977 do 1995 r. funkcjonowało ono pod nazwą Towarzystwo Miłośników Głogowa, po czym powrócono do wcześniejszej nazwy Towarzystwo Ziemi Głogowskiej.
9 M. Kaczkowski, Sprawozdanie Powiatowego Konserwatora Zabytków w Głogowie, „Zielonogórskie Zeszyty Muzealne” 1972, nr 3, s. 437-458; Z. Bagniewski, Mieczysław Kaczkowski, „Silesia Antiqua” 1983, nr 25, s. 197-198. Odkryto wówczas m.in. dwurzędowy układ zabudowy osady z VII w., tygle do przetapiania miedzi i cynku oraz kuźnię z piecem do uszlachetniania żelaza.
10 M. R. Górniak, Kaczkowski Mieczysław, „Encyklopedia Ziemi Głogowskiej” 2002, z. 55, s. 4-5; M. Kaczkowski, Badania archeologiczne na Ziemi Głogowskiej, maszynopis w zbiorach Archiwum Państwowego w Zielonej Górze z siedzibą w Starym Kisielinie – nr zespołu: 837/0 – sygnatura: 89/837/0/163.
Mieczysław Kaczkowski (1938-1981) 155
Kaczkowski nawiązał kontakty z instytutami naukowymi w Kijowie, Moskwie i Poczdamie. Organizował konferencje, sesje naukowe, wystawy oraz prowadził szeroko zakrojoną akcję oświatową. Wyniki badań z Żukowic wielokrotnie przedstawiał na seminariach w Katedrze Archeologii Polski Uniwersytetu Wrocławskiego. Przewód doktorski otworzył na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego.
Przedmiotem jego dysertacji doktorskiej było zagadnienie osadnictwa słowiańskiego na terenie środkowej Odry (Osadnictwo Głogowa w VI-VIII wieku). Badania stacjonarne i sondażowe kontynuował na obszarze powiatu głogowskiego, pomnażając zbiory muzealne. W 1971 r. podjął starania o uzyskanie zgody na odbudowę głogowskiego zamku i adaptowanie go na siedzibę muzeum. W krótkim czasie odbudowano wieżę zamkową i jedno skrzydło, a następnie nakryto dachem także pozostałe skrzydła zamkowe. W części frontalnej urządzono pomieszczenia administracyjne, muzeum, bibliotekę, pracownię analiz i konserwacji zabytków oraz klub. Najbardziej reprezenta-cyjne pomieszczenia przekazano władzom miejskim i urządzono w nich pałac ślubów11. W 1976 r. Kaczkowski rozpoczął badania archeologiczne na Ostrowie Tumskim w Głogowie, podczas których odkryto ślady osadnictwa i istnienia grodu na tym obszarze już w X w. Z jego inicjatywy, od 1976 r. w Głogowie odbywają się co roku plenery plastyczne pod hasłem: Człowiek kształtuje i chroni środowisko. Ponadto był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Legnicy oraz uczestniczył w pracach Rady Stowarzyszeń Regionalnych przy Ministerstwie Kultury i Sztuki12. Z jego inicjatywy powołano w Głogowie Społeczny Komitet Budowy Męczeństwa Dzieci Polskich, którego był prezesem (uroczyste odsłonięcie Pomnika Dzieci Głogowskich nastąpiło w 1979 r.)13.
Niestety, Mieczysław Kaczkowski nie dożył realizacji wielu zainicjowanych przez siebie przedsięwzięć – m.in. oddania do użytku całego kompleksu Zamku Książąt Głogowskich (po ukończeniu w 1983 r. jego remontu Muzeum wraz ze zbiorami w całości znalazło się w odbudowanym gmachu). Zmarł po krótkiej i ciężkiej chorobie 23.09.1981 r. w Głogowie. Został tam pochowany na cmentarzu komunalnym przy ulicy Legnickiej. Pośmiertnie uhonorowano go medalem za zasługi dla miasta i wpisano do księgi Zasłużonych obywateli Głogowa14.
Zastanawiające jest, dlaczego człowiek tak wielce zasłużony dla ziemi głogowskiej nie był i nie jest doceniany. Z osobą Mieczysława Kaczkowskiego wiąże się wiele kon-trowersji i spraw nie do końca wyjaśnionych, a wręcz zagadkowych. Niektórzy dowodzą,
11 U. Włodarczyk, Mieczysław Kaczkowski, „Szkice Legnickie” 1984, nr 12, s. 283-287; L. Lenarczyk, Muzeum w Głogowie 1967-1997, [w:] Zamek w Głogowie. 30 lat głogowskiego Muzeum, Głogów 1997, s. 38. W 1976 r. po oddaniu do użytku wschodniego skrzydła zamku umieszczono w nim m.in. klub NOT huty Miedzi „Głogów” oraz Urząd Stanu Cywilnego.
12 M. R. Górniak, Mieczysław Kaczkowski. Głogowskie życiorysy, „Gazeta Lubuska” 1995, nr 233, s. 6; XV Międzynarodowy Plener Malarski – Głogów 92. Człowiek chroni i kształtuje środowisko, pod red. Z. Rybki, Głogów 1992.
13 W. Nodzyński, Pomnik „Dzieci Głogowa”, „Nadodrze” 1979, nr 20, s. 6; R. Rokaszewicz, Pomnik „Dzieci Gło-gowa”, „Encyklopedia Ziemi Głogowskiej” 1993, z. 10, s. 15-16; J. Chutkowski, Głogów w XX wieku. Zarys monograficzny, Głogów 2004, s. 178-179. Pomysł wzniesienia pomnika zrodził się w 1966 r. w związku z obchodami 1000-lecia państwa polskiego. Przez kilka lat gromadzono środki pieniężne na realizację tego zamierzenia. Jednak nie zebrano odpowiednich funduszy. Po przekształceniu w 1977 r. Głogowskiego Towarzystwa Kultury w Towarzystwo Miłośników Głogowa powołano nowy komitet i rozpisano konkurs na pro-jekt pomnika.
14 E. Dąbrowski, Mieczysław Kaczkowski 1938-1981, „Rocznik Lubuski” 1988, nr 24, cz. 1, s. 161-166; M. R. Gór-niak, Kaczkowski Mieczysław, [w:] Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberg Print, t. 33/11 (suplement współczesny), Warszawa 2000, s. 317; U. Włodarczyk, Zamek w Głogowie, Wrocław 1988, s. 37.
156 Marek Robert Górniak
że prowadzone przez Kaczkowskiego na terenie Huty w Żukowicach ratownicze bada-nia wykopaliskowe rozpoczęły się z dużym opóźnieniem i z powodu realizowanych na wielką skalę robót ziemnych prace te nie zostały odpowiednio zabezpieczone. Niepod-ważalnym jednak faktem jest, iż obarczono go zadaniem przekraczającym możliwości jednego człowieka. Wskazane było powołanie zespołu archeologów dysponujących wystarczającym zapleczem technicznym i magazynowym (stąd duża skala i tempo nisz-czenia stanowisk). Niedopełnienie tych wymogów przyniosło nieodwracalne szkody.
Warunki przechowywania znalezisk również były bardzo złe. Stłoczone w ciasnych, narażonych na wilgoć pomieszczeniach skrzynki z płyt pilśniowych zawierały liczne torby papierowe z ceramiką i innymi materiałami. Wiele z nich było podziurawionych, a część ceramiki uległa rozsypaniu (przepakowanie, reinwentaryzacja i ponowny transport zabytków z pałacu w Czernej do zamku w Głogowie nastąpiły w latach 1982-1983)15.
Według opinii Michała Parczewskiego w przekazach różnych osób powtarza się wersja, iż Mieczysław Kaczkowski rejestrował swoje spostrzeżenia na taśmach magneto-fonowych, ale podobno zapisy te po jego śmierci zostały skasowane16. Ponadto Parczewski stwierdził, że: „Jako niepowetowaną stratę należy określić zaginięcie półtoratysięcznej serii zdjęć fotograficznych, które dokumentowały wygląd poszczegól-nych obiektów w trakcie ich rozkopywania”. Pomimo wszystkich niejasności wiązaposzczegól-nych z osobą Kaczkowskiego jego działalność i dorobek dziś – w 28. rocznicę śmierci – godne są przypomnienia17.
Ważny aspekt działalności Mieczysława Kaczkowskiego stanowiły jego publikacje naukowe, omawiające najistotniejsze problemy badawcze, którymi zajmował się pod-czas pobytu na Środkowym Nadodrzu. Napisał on wiele artykułów naukowych i popu-larnonaukowych, które opublikował w „Przeglądzie Lubuskim”, „Szkicach Legnickich”,
„Wiadomościach Archeologicznych” i „Zielonogórskich Zeszytach Muzealnych”. Wśród nich są m.in. publikacje: Charakterystyka osadnictwa wczesnośredniowiecznego w rejonie Głogowa od połowy V do połowy XI wieku w świetle źródeł archeologicznych („Zielonogórskie Zeszyty Muzealne” 1971, nr 2, s. 5-37), Hutnictwo i kowalstwo-kuźnictwo na osadach wczesnośredniowiecznych z VI i VII wieku („Prace Lubuskiego Towarzystwa Naukowego – Materiały Komisji Archeologicznej” 1976, z. 4, s. 305-328), Izba Muzealna w Głogowie zaczątkiem przyszłego muzeum („Zielonogórskie Zeszyty Muzealne” 1969, nr 1, s. 211-212), Kuźnictwo na osadach wczesnośredniowiecznych z terenu Huty Miedzi ‘Głogów’ („Przegląd Lubuski” 1973, nr 2, s. 93-98), Muzeum Hut-nictwa i OdlewHut-nictwa Metali Nieżelaznych w Głogowie („Szkice Legnickie” 1969, nr 5, s. 224-225), Najstarsze wczesnośredniowieczne osady otwarte w okolicach Głogowa („Przegląd Lubuski” 1974, nr l, s. 55-63), Położenie, zasięg i rozplanowanie najstarszych wczesnośredniowiecznych osad otwartych w okolicach Głogowa („Wiadomości Arche-ologiczne” 1974, nr 39, z. 2, s. 247-255), Próba chronologicznej klasyfikacji ceramiki z VI i VII wieku w okolicach Głogowa („Zielonogórskie Zeszyty Muzealne” 1975, nr 5, s. 43-72), Próba rekonstrukcji rozwoju układu przestrzennego Ostrowa Tumskiego w Głogowie („Szkice Legnickie” 1984, nr 12, s. 24-46) oraz Skarb brązowy z końca wczesnej epoki żelaza we wsi Słoćwina powiat Głogów („Zielonogórskie Zeszyty Muzealne” 1969, nr 1, s. 163-167). Do jego publikacji książkowych należą: Głogów i okolice. Informator historyczny i turystyczno-krajoznawczy (Zielona Góra 1967),
15 M. Parczewski, Żukowice pod Głogowem…, s. 15-23.
16 Ibidem.
17 Ibidem.
Mieczysław Kaczkowski (1938-1981) 157
Głogów. Informator historyczny i turystyczny (Zielona Góra 1972) oraz napisana wspól-nie z Igorem Gośko książka Ziemia Głogowska (Zielona Góra 1974). Ponadto Kaczkowski jest autorem wielu artykułów zamieszczonych w opracowaniach zbiorowych, m.in.: Głogów wczesnośredniowieczny w świetle wykopalisk, [w:] Obron-ność polskiej granicy zachodniej w dobie pierwszych Piastów (Wrocław 1984), Muzeum Kolorowych Metali, [w:] Jednodniówka Głogowskiego Towarzystwa Kultury (Głogów 1970, s. 17-18) oraz hasło leksykograficzne Żukowice, [w:] Słownik starożytności słowiańskich (Wrocław 1982, VII, z. 1, s. 265-266)18.
18 M. R. Górniak, Kaczkowski Mieczysław – publikacje, „Encyklopedia Ziemi Głogowskiej” 2002, z. 55, s. 6-7;
J. Chutkowski, M. R. Górniak, Głogów – polska literatura historyczna. Materiały do bibliografii ziemi głogowskiej, Głogów 1995, s. 113-115. Zawiera szczegółową bibliografię prac Kaczkowskiego.
Nowa Sól 1948 r. – rodzina Kaczkowskich. Od lewej: Józef, Mieczysław, Jan (siedzi), obok matka Bronisława trzyma na kolanach Wiktorię, Paweł (stoi z przodu), ojciec Wiktor (siedzi na murku), obok niego sąsiad (zdjęcie z prywat-nych zbiorów Józefa Kaczkowskiego z Oleśnicy)
Nowa Sól 1953 r. bracia Kaczkowscy, od lewej:
Józef, Jan i Mieczysław (zdjęcie z prywatnych zbiorów Józefa Kaczkowskiego z Oleśnicy) Głogów 1978 r., Mieczysław Kaczkowski w
Mu-zeum (zdjęcie z prywatnych zbiorów Józefa Kaczkowskiego z Oleśnicy)
Nowa Sól 1977 r. rodzina Kaczkowskich. Od lewej stoją: Józef, Jerzy, Marian, Paweł i Jan;
siedzą: Mieczysław, ojciec Wiktor oraz siostra Wiktoria (zdjęcie z prywatnych zbiorów Józefa Kaczkowskiego z Oleśnicy)
158 Marek Robert Górniak
Zusammenfassung
Marek Robert Górniak