DLACZEGO ARCHITEKTURA ENERGOOSZCZĘDNA MUSI BYĆ TANIA? Architektura energooszczędna, aspirując do miana architektury zrównoważonej

(bądź ekologicznej – te sformułowania będą używane zamiennie) musi być tania z dwóch powodów.

Pierwszy wydaje się oczywisty: żeby poprawa jakości środowiska była zauważal-na, musi nastąpić ograniczenie wpływu nań działalności człowieka na dużą skalę.

Ażeby ograniczyć negatywny wpływ działalności człowieka na stan środowiska na dużą skalę, rozwiązania technologiczne, które temu służą, muszą być powszechnie __________

* Wydział Architektury, Zakład Kształtowania Środowiska, Politechnika Wrocławska, ul. B. Prusa 53/55, 50-317 Wrocław, krzysztof.cebrat@pwr.wroc.pl

K. CEBRAT 72

dostępne i stosowane, co jest niemożliwe, jeżeli będą one poza ekonomicznym zasię-giem zbyt wielu ludzi.

Ponieważ zaś sektor budowalny (budowa, eksploatacja i utrzymanie budynków oraz ich rozbiórka) odpowiadają według różnych szacunków za zużycie w skali glo-balnej około 50% surowców, 40% energii1 i 16% wody [8]. Wydaje się więc słusznym uznanie tej sfery działalności człowieka za istotną z punktu widzenia wpływu na śro-dowisko naturalne, i że poprawa jakości w niej dokonana również w sposób istotny wpłynie na jakość środowiska.

Architektura tania na ogół rozumiana jest jako ta, której budowa mało kosztuje in-westora. Rzadziej, choć coraz częściej – również oszczędna w użytkowaniu. Najrza-dziej – jako architektura, której niskie koszty budowy i eksploatacji dotyczą nie tylko kieszeni inwestora czy użytkownika, ale również i otoczenia – środowiska. Wówczas do całkowitych kosztów wliczyć trzeba również, między innymi, wpływ produkcji i transportu materiałów, czy też uwzględnić, co z owymi materiałami się stanie, gdy budynek trzeba będzie rozebrać.

Dla dalszych rozważań niezwykle istotne jest, aby koszty, choćby te najszerzej ro-zumiane, zacząć postrzegać poprzez pryzmat ich historii. Należy dostrzec, że pieniądz ma zarówno swoje pochodzenie, jak i potencjał do wykorzystania w przyszłości. W ten sposób zrozumiały stanie się drugi powód, dla którego architektura energoosz-czędna musi być tania, mianowicie: relacja wartości ekonomicznej inwestycji do wiel-kości zużytej energii. Innymi słowy: energia wbudowana w pieniądz.

1.1. WSKAŹNIKI ENERGOCHŁONNOŚCI GOSPODARKI I ENERGII WBUDOWANEJ W PIENIĄDZ

Wiele narodowych instytucji zajmujących się statystyką, w tym również Główny Urząd Statystyczny (GUS), w publikowanych danych zawiera wskaźnik obrazujący energochłonność gospodarki: […] Energochłonność gospodarki jest relacją krajowe-go zużycia brutto energii do wartości produktu krajowekrajowe-go brutto (w cenach stałych z 2000 r., przeliczonej na euro według kursu wymiany z 2000 r.). Wskaźnik określa ilość energii zużytej do wytworzenia jednostki produktu krajowego brutto [PKB] (wy-rażonej w kilogramach ekwiwalentu ropy naftowej na 1000 euro).

Krajowe zużycie brutto energii obejmuje zużycie węgla, energii elektrycznej, ropy naftowej, gazu ziemnego i energii ze źródeł odnawialnych. […] Według GUS wskaź-nik ten […] służy do oceny skuteczności zrównoważonej polityki energetycznej prowa-dzonej z uwzględnieniem poszanowania energii i zagadnień ochrony środowiska. Zmniejszenie energochłonności gospodarki oznacza, że mniej energii potrzeba do __________

1 Według IEA (International Energy Agency), w Polsce zużycie energii w budynkach to 40,59% cał-kowitego zużycia energii w kraju – więcej niż w przemyśle lub transporcie. http://www.iea.org/stats/ balancetable.asp?COUNTRY_CODE=PL, Dostęp 15.10.2012.

VII. Koszty budowy a zużycie energii – energia wbudowana w pieniądz 73

wyprodukowania tej samej wielkości PKB i wiąże się ze wzrostem efektywności ener-getycznej [2, s. 81].

Dla Polski wskaźnik energochłonności gospodarki wyniósł w 2009 roku 363,72 kgoe/1000 euro 00, przy średniej wartości dla UE, w tym samym czasie, wynoszącej 165,20 kgoe/1000 euro 00 [2].

Wartości te podawane są w cenach stałych z 2000 r., przeliczonych na euro według kursu wymiany z 2000 roku, zaś sam wskaźnik energochłonności gospodarki określa ilość energii wyrażonej w kilogramach ekwiwalentu ropy naftowej na 1000 euro, zu-żytej do wytworzenia jednostki PKB.

W cenach bieżących (a więc trudnych do porównania, jeżeli chodzi o zmiany w czasie) wg danych z 2011 roku (PKB = 39 665 zł/osobę [10] i zużycie energii pier-wotnej 114 GJ/osobę [1]) wytworzenie jednej złotówki PKB pochłonęło 0,79 kWh energii pierwotnej.

Uprawnione zatem wydaje się twierdzenie, że w 2011 roku, wskaźnik energii wbudowanej w pieniądz (dalej oznaczany jako Ewp) wyniósł w Polsce 0,79 kWh/zł. E_wp rozumiany jako ilość energii pierwotnej koniecznej do wytworzenia jednostki pro-duktu krajowego brutto w cenach bieżących, wyrażonych w walucie krajowej, jest wskaźnikiem autorskim, zastosowanym po raz pierwszy na potrzeby tej pracy i dalszych badań i posiada duży potencjał badawczy. W dalszej części pracy zostanie wyjaśnione, dlaczego ten wskaźnik uważa się za ważny i jakie są ograniczenia w jego stosowaniu.

1.2. UWAGI WSTĘPNE DO WSKAŹNIKA ENERGII WBUDOWANEJ W PIENIĄDZ

Zacząć należy od dwóch spostrzeżeń istotnych w dalszych rozważaniach. Pierwsze dotyczy faktu, iż wskaźnika energii wbudowanej w pieniądz [Ewp] nie da się w łatwy sposób porównać rok do roku, ani też pomiędzy poszczególnymi regionami/krajami. Jego wartość jest zmienna i zależna od wielu wartości również zmiennych w czasie, np. wielkości produktu krajowego brutto przypadającego na jednego mieszkańca, efektywności energetycznej gospodarki i wartości inflacji. Wartość Ewp jest także za-leżna od innych czynników, takich jak struktura stosowanych źródeł energii (węgiel, energia atomowa itp.) czy klimatu i powierzchni danego państwa/regionu, które wpływają na całkowite zużycie energii w gospodarce.

W przeciwieństwie jednak do innych wskaźników, Ewp ma za zadanie zobrazowa-nie ilości energii włożonej w danej chwili w daną inwestycję (na przykład budynek).

Druga uwaga dotyczy relacji wskaźnika E_wp do wartości wyjściowej energii wbu-dowanej w budynek Eww, rozumianej jako suma energii potrzebnej do pozyskania su-rowca, transportu do zakładu i na budowę, obróbki i montażu [5]. Otóż te dwie warto-ści (całkowita ilość wyjwarto-ściowej energii wbudowanej w materiały, z których budynek powstał oraz ilość energii wbudowanej w wartość ekonomiczną (kosztorysową) bu-dynku) nie sumują się – jedna (wyjściowa energia wbudowana) zawiera się w drugiej (energia wbudowana w pieniądz).

K. CEBRAT 74

Żeby to wyjaśnić skonstruowany został uproszczony schemat funkcjonowania rynku (tabela nr 1) z pokazaniem wyłącznie zużycia zasobów, energii i pochodzenia kosztów.

Tabela 1. Uproszczony schemat funkcjonowania rynku, oprac. własne

Schemat pokazuje tylko wycinek „rynku”: bowiem każdy inwestor jest też do-stawcą (usługodawcą bezpośrednim dla kogoś), każdy dostawca (usługodawca) –

in-VII. Koszty budowy a zużycie energii – energia wbudowana w pieniądz 75

westorem. Na potrzeby artykułu „wyjęty” został fragment przedstawiający liniowy proces inwestycji. Ostateczny efekt w postaci budynku, składa się z elementów, z których każdy wnosi pewną wartość ekonomiczną, za którą stoi konkretne zużycie zasobów, energii oraz inne koszty poniesione przez poddostawców i dostawców (ko-lor niebieski), jak również ich dochód.