ROZWIĄZANIA ZRÓWNOWAŻONE A RELACJE KOMPOZYCYJNE NA STYKU ARCHITEKTURY Z KRAJOBRAZEM

2.1. WPROWADZENIE

Dążenie do zespolenia z naturą, tendencja do zachowania środowiska naturalnego w jak najmniej przetworzonej formie, sprawiły, że poszukuje się nowego wymiaru estetyki w relacji architektury i natury. Formy elementów naturalnych, takich jak zie-leń, czy też woda mogą stanowić substancję dla tworzenia każdego z elementów kom-pozycji wnętrza urbanistycznego lub architektonicznego. Przykłady europejskich re-alizacji ukazują różnorodność możliwych kompozycji z zastosowaniem elementów zrównoważonych oraz rozwiązań zrównoważonych podkreślając ich odmienny cha-rakter. Wyznaczają one trendy dla kształtowania współczesnej architektury w relacji z naturą również w Polsce.

Budowle wzniesione w myśl współczesnych zasad zielonych technologii sprawiają wrażenie wyrzeźbionych w terenie, przenikających się z nim, co sprawia, że myślimy o architekturze jako o sekwencji wnętrz, a granica pomiędzy przestrzenią urbanistycz-ną i architektoniczna się zaciera. Pojęcie wnętrza staje się uniwersalne dla otaczającej nas przestrzeni.

2.2. AKUMULACJA CIEPŁA – RZEŹBIENIE W TERENIE

Przykładem przekształconego w myśl idei zrównoważenia krajobrazu miejskiego jest założenie towarzyszące terenom rekreacyjnym wewnątrz londyńskiego Parku Miles End. Architekci zespołu autorskiego Tibbalds TM2 zaprojektowali tam Pawilon Ekologii (rys. 1). Budynek usytuowany pomiędzy założeniami wodnymi i szuwara-mi jest konstrukcją zagłębioną w teren, sprawiającą wrażenie elementu architektury krajobrazu. Zaprojektowano go w maksymalnie energooszczędny sposób stosując między innymi technologię rozwiniętą w The Rocky Mountains Research Centre. Jest nią system akumulowania energii w skali roku (ang. Passive Annual Heat Storage – PAHS) polegający na wykorzystaniu dużej masy termicznej ziemi, którą okryta jest budowla, do akumulacji ciepła. Ogrzewanie następuje poprzez wymianę ciepła po-między ścianami budowli a masą ziemną [8]. Jednoprzestrzenna forma wnętrza wspomaga konwekcję powietrza, równocześnie łącząc budowlę z otaczającym ją natu-ralnym krajobrazem. Staw nad brzegiem, którego zlokalizowano budowlę stał się ele-mentem determinującym strefę wejściową budynku i stworzył malowniczą formę

P. HAUPT 34

przedpola dla jego przeszklonej na całej wysokości elewacji. Oprócz systemu wymia-ny ciepła poprzez masę ziemną okrywającą pawilon, budynek posiada zbiornik wod-ny, który wspomagając metodę akumulacji ciepła zapewnia naturalny system chłodze-nia i nagrzewachłodze-nia odkrytej przeszklonej elewacji. Woda w zbiorniku pochodzi z dwóch studni głębinowych i jest używana także do nawadniania obszarów zielo-nych. W budynkach i przestrzeniach parku przewidziano również system odzyskiwa-nia „szarej wody”. Jednym z jego elementów jest zielony dach pawilonu, który obok funkcji filtrującej wspomaga również pozyskiwanie energii słonecznej na potrzeby ogrzewania obiektu, tworząc okrywę ostatniej warstwy masy ziemnej chroniąc ją przed wypłukiwaniem. Kompozycyjnie integruje on zagłębiony budynek z terenem, zacierając granicę pomiędzy architekturą a otoczeniem. Zbiornik wodny sąsiadujący z pawilonem ma nie tylko funkcję retencyjną. Jest on również siedliskiem dla wielu rzadko spotykanych gatunków orchidei, nocnych motyli oraz pająków. Naturalna ro-ślinność stanowi siedlisko dla ptaków wodnych oraz ważek. Przestrzeń parku, dzięki swobodnej aranżacji stała się przerwą w zwartej, gęsto zabudowanej tkance tej części Londynu. Elementy kompozycji wnętrz architektonicznych i krajobrazowych wykoń-czono naturalnymi materiałami, co pozwoliło jeszcze ściślej zintegrować obiekt z otoczeniem.

Rys. 1. Ecology Pavilion, Mile End Park, Tibbalds TM2, London 2000, fot. P. Haupt 2.3. BIOMASA – WSPÓŁCZESNA PRZESTRZEŃ REKREACJI

Nowe ogrody towarzyszące zespołowi parkowo-pałacowemu Schloss Dyck (rys. 2) stanowią niecodzienny przykład współczesnych przestrzeni rekreacyjnych. Zespół ten zrealizowano na wystawę ogrodniczą w 2002 roku w bezpośrednim sąsiedztwie

histo-III. Relacja architektura a natura we współczesnym krajobrazie miasta 35

rycznego założenia pochodzącego z lat 1656–1667. Zagospodarowano go nie jako klasyczne tereny ogrodowe, lecz kierując uwagę na potrzebę troski o środowisko natu-ralne, równocześnie inspirując się nadreńskim pejzażem rolniczym. Podłużny teren usytuowany wzdłuż Alei Kasztanowej łączącej pałac z Klasztorem Św. Mikołaja ma powierzchnię ok. 25 ha. O unikatowym charakterze wnętrz krajobrazowych zapro-jektowanych przez niemieckiego architekta krajobrazu Stefana Lenzena zadecydował budulec. Motywem przewodnim tego założenia stały się plantacje energetycznej trzci-ny. Gatunek ten – Miscanthus x giganteus, o rocznym przyroście ok. 4 m. wykorzy-stywany jest w formie odnawialnego źródła biomasy. Dla uzyskania przewidzianej efektywności, a także ze względu na walory kompozycyjne, które stwarza możliwość uzyskania ścian na wysokość jednej kondygnacji. Plon zbierany jest, co roku na wio-snę. Wykorzystywany może być jako źródło ciepła stanowi alternatywę dla węgla brunatnego, wydobywanego w regionie Rhein-Kreis Neuss.

Rys. 2. Nowe ogrody Schloss Dyck, S. Lenzen, 2002, fot. P. Haupt

Pomiędzy łanami trzciny zakomponowano ponad 20 – raz ukrytych, raz odkrytych – ogrodowych wnętrz tematycznych o różnorodnej stylistyce zaprojektowanych przez czołowych światowych architektów krajobrazu. Przestrzeń współczesnego ogrodu oferuje setki zaskakujących rozwiązań, kadrów, skrawków przestrzeni przyjaznej dla widzów, ale powstałej w trosce o środowisko i naturalny krajobraz.

2.4. BIORÓŻNORODNOŚĆ – „OŻYWIONA” OŚ KOMPOZYCJI

Założeniem projektu Chiswick Park było stworzenie przestrzeni do pracy charakte-ryzującej się wysoką jakością zarówno użytkową jak i estetyczną, równocześnie

kła-P. HAUPT 36

dąc szczególny nacisk na jakość środowiska przyrodniczego na tym obszarze. Pierw-szy etap inwestycji, składający się z 6 budynków zgrupowanych wokół wnętrza zielo-nego o charakterze rekreacyjnym ukończono w 2002 roku (rys. 3). Powstał on na obrzeżach londyńskiej dzielnicy o tej samej nazwie, w bezpośrednim sąsiedztwie sta-cji metra Gunnersbury. Plan zagospodarowania przestrzennego tego obszaru obejmuje powstanie kolejnych etapów tego zespołu – docelowo ma się tam znaleźć 12 budyn-ków o funkcji biurowej – enklawy transparentych budowli ze stali i szkła przenikają-cych się z naturalnym krajobrazem odtworzonym poprzez scalające zabudowę wnę-trze. Stanowi ono oś całego kompleksu, a jego dominantą jest system dwóch zbiorników wodnych połączonych 1,8 metrową kaskadą [7]. Brzegom nadano niere-gularny kształt o płynnych, miękkich konturach wykończonych miejscowo natural-nymi materiałami podestów, kładek, ścieżek, ale w większości porośniętych roślinno-ścią wodną.

Rys. 3. Chiswick Park, Richard Rogers Partnership, London 2000–2010, fot. P. Haupt

Przestrzeń ta jest strefą wejściową do biurowców, ale dedykowana jest głównie kreacji. Z jednej strony stanowi tło widoczne z okien pomieszczeń pracy służące re-laksacji i odprężeniu, z drugiej, poprzez wprowadzenie elementów stopni i podestów przeznaczona jest do odpoczynku, spacerów i gier zespołowych oraz spożywania po-siłków na świeżym powietrzu. W ten sposób stworzono przyjazną przestrzeń spo-łeczną sprzyjającą integracji i kontaktom pracowników.

Sposób zagospodarowania tego wnętrza wynikał jednak nie tylko z przesłanek es-tetycznych, czy też z troski o wysoką jakość środowiska pracy. Duży nacisk położono tutaj na rozwiązania zrównoważone w trosce o zachowanie cech rodzimego krajobrazu

III. Relacja architektura a natura we współczesnym krajobrazie miasta 37

i klimatu. Zespół przez większą część roku funkcjonuje autonomicznie w stosunku do miejskiej sieci wodno-kanalizacyjnej. Zbiorniki wodne na jego terenie zasilane są wodą opadową, która używana jest do nawadniania terenów zielonych. W razie niskiej ilości opadów uzupełnia się jej poziom wodą pochodzącą z własnego ujęcia. Poprzez parowanie chłodzą one elewacje budynków, a także wpływają na poprawę jakości powietrza w obrębie zespołu. Dobór roślinności – dużych drzew głównie sosnowych i magnolii oraz niskopiennych – lawendy oraz różnych gatunków trzcin pomaga utrzymać efekt klimatyczny podczas zmieniających się warunków atmosferycznych w ciągu roku. Założeniami projektantów architektury krajobrazu Charles Funke Asso-ciates było stworzenie „korytarza bioróżnorodności” – wprowadzenie cech naturalne-go środowiska w tkankę miejską. Rezultatem stało się wykreowanie przestrzeni przy-jaznej w rozumieniu miejsca pracy, ale także poszanowania środowiska naturalnego. Takie rozwiązanie stało się możliwe dzięki wykluczeniu ruchu kołowego z centralnej części zespołu. Cały transport kołowy zlokalizowano obwodowo, lokalizując miejsca postojowe na zewnątrz zespołu oraz w garażach podziemnych pod budynkami. Bli-skość stacji metra sprawia, że pomimo dużej liczby stanowisk (ok. 1700 dla 6 budyn-ków) pracownicy korzystają z komunikacji zbiorowej.

2.5. ZIELONA ELEWACJA

– OCHRONA PRZED PROMIENIOWANIEM SŁONECZNYM

Budynek korporacji ubezpieczeniowej Swiss Re w podmiejskiej dzielnicy Mona-chium Unterföhring-Park (rys. 4) prezentuje niecodzienne rozwiązanie sposobu ochrony elewacji pomieszczeń biurowych przed nadmiernym przegrzewaniem się.

Zaprojektowany w roku 1998 przez niemieckie biuro BRT Architekten kompleks składa się z 16 pozornie odrębnych budynków zlokalizowanych pośród zieleni w ob-rębie pierścienia pionowej, zielonej elewacji. Ponakładane na siebie prostopadłościany biurowców zakomponowane są wokół centralnego punktu – przestrzeni rekreacyjnej, a połączone są pod ziemią przestrzenią stopy mieszczącej podziemne garaże i archiwa. Całość tworzy zespół zielonych wnętrz sprzężonych o zmiennym charakterze z różno-rodną roślinnością, elementami małej architektury i założeniami wodnymi. Podzielono ją na cztery pola o zróżnicowanej kolorystyce i wyrazie. Przestrzeń rekreacyjna w tym wypadku to forma krętego pasażu pomiędzy budynkami, zaskakująca kolejnymi ka-drami o odrębnej stylistyce. Poprzez transparentny charakter budowli natura pozornie wnika do wnętrz biurowych podwyższając komfort pracy bez konieczności opuszcza-nia jej stanowiska. Rozwiązaopuszcza-nia tutaj przyjęte podnoszą jakość powietrza poprzez redukcję emisji dwutlenku węgla pochłanianego przez roślinność, a także jego chło-dzenie i nawilżenie dzięki procesowi parowania wody ze zbiornika wodnego stano-wiącego centralny punkt kompozycji. Ponadto lekka konstrukcja zielonej fasady umożliwia przepływ powietrza, co powoduje łatwość przewietrzania przestrzeni po-między budynkami. Stworzona tutaj przestrzeń przyjazna sprzyja efektywnej pracy

P. HAUPT 38

wewnątrz budynków, ale również bezpośrednim kontaktom społecznym we wnętrzach pomiędzy nimi.

Rys. 4. Swiss Re, BRT Architekten, 2001, fot. P. Haupt 2.6. MIKROKLIMAT – „ZIELONE SERCE”

Media Headquarters, budynek zaprojektowany przez zespół Ector Hoogstad Archi-tecten, służy mediom – stacjom telewizyjnym AVRO, KRO i NCRV pozostając równocześnie w harmonii z krajobrazem holenderskiego miasta mediów. Zrealizo-wany w 2000 roku obiekt stanowi, według słów autora, próbę wpisania dużej ku-batury w podmiejską parkowo-willową strefę Hilversum [6]. Około 35 tys. metrów kwadratowych powierzchni użytkowej budynku wpisano w rozczłonkowaną, czte-rokondygnacyjną bryłę, poprzedzielaną wewnętrznymi dziedzińcami. Każdy z nich otwiera się szklaną fasadą na obszar parku, pozwalając wniknąć krajobrazowi do wnętrza. Jednocześnie każde atrium posiada własny, wewnętrzny ogród zaprojek-towany przez grupę architektów krajobrazu WEST 8. W geometrycznych pęknię-ciach w posadzce posadzono wysokie krzewy bambusowe, tworząc w nich tunelowe przejścia – zaciszne zakątki wewnątrz wypełnionego użytkownikami budynku. Sta-nowią one zarówno kontynuację natury przenikającej do wnętrza, jak i są częścią systemu podnoszącego jakość powietrza w całym obiekcie. Efekt kompozycji wnę-trza okazał się tak atrakcyjny estetycznie, że część programów nadawana jest wła-śnie z zielonych wnętrz dziedzińców, a pracę reporterów można obserwować z gale-rii pierwszego piętra (rys. 5).

III. Relacja architektura a natura we współczesnym krajobrazie miasta 39

Rys. 5. Media Headquarters, Ector Hoogstad Architecten, Hilversum 2000, fot. Rook & Nagelkerke