CENTRALNYCH OBSZARÓW XIX/XX-WIECZNYCH MIAST JAKO SPOSÓB NA POPRAWĘ ENERGETYCZNĄ OBIEKTÓW
1. ASPEKTY DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH
1.1. ZARYS PROBLEMU
Proces rewitalizacji tkanki budowlanej XIX/XX-wiecznej jest działaniem koniecz-nym, nie tyko ze względu na podwyższenie standardu technicznego i funkcjonalnego budynków, ale także na występujące tendencje do ograniczenia zapotrzebowania bu-dynków na energię. Tendencje te widać szczególnie w zmieniających się przepisach dotyczących wymogów ochrony termicznej budynków. W 1964 roku w Polsce wpro-wadzono pierwsze wymagania dotyczące między innymi współczynnika przenikania ciepła U(k), a w późniejszych latach wprowadzano strategię obniżania zużycia energii __________
* RAr-3 Katedra Strategii Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze, Wydział Architek-tury, Politechnika Śląska, ul. Akademicka 7, 44-100 Gliwice.
A. BRZEZICKA 166
końcowej na cele grzewcze (w latach 90.) [21]. Wraz z rozwojem techniki obecne dążenia aspirują do zerowego zużycia energii.
Jednak w pracy skupiono się nad problemem dostosowania obiektów powstałych w XIX/XX wieku w centralnych obszarach miast, głównie zabudowy mieszkaniowej z usługami w parterach do obecnych wymogów technicznych.
Omawiana zabudowa powstała w związku z rozwojem przemysłu w II połowie XIX w. i początku XX w. między innymi na terenie Europy. Jest ona charakterystycz-na także dla wielu miast polskich, w tym miast z terenu Dolnego Śląska. Zabudowa ta zajmuje znaczą część obszaru miast1, jest ważnym elementem miasta, często jego wi-zytówką. Cechami charakterystycznymi obiektów powstających w tym okresie była ich struktura i budowa.
Struktura budowlana tych obszarów to głównie kamienice o szerokości ok. 12 m, 3–5 kondygnacyjne, z przylegającymi oficynami. Wykonane były głównie z muru z cegieł i łupanego kamienia, później kamień stosowany był tylko do suteren, ściany na górnych piętrach murowane były z palonych cegieł pełnych lub pustaków, cegieł otworowych, bloczków z lekkich betonów (zazwyczaj z żużlobetonu lub pumeksu hutniczego) oraz pustaków, o grubości ścian nośnych 45 cm lub większych [26]. W parterach kamienic były usytuowane usługi. Zespoły kamienic tworzyły zwarte kwartały zabudowy, często pozbawionej zieleni i miejsc rekreacji.
Ówczesne standardy techniczne i funkcjonalne znacznie odbiegały od aktualnych. Straty ciepła w budynkach najczęściej rozkładają się następująco: mur zewnętrzny – 30%, mostki termiczne – 10%, dach – 25%, grunt – 10%, okna – 10%, wentylacja – 15%. Wartości te są przybliżone, uzależnione od rodzaju konstrukcji, rodzaju prze-gród zewnętrznych, ich wilgotności, zastosowanych systemów grzewczych, itp. ele-mentów [3].
W omawianych obiektach wskaźnik rocznego zapotrzebowania na energię może wynosić E > 300 kWh/m2 rok (EP ≥ 1,5), co kwalifikuje obiekty te do klasy energe-tycznej G, jako nieefektywne, niesprawne energetycznie. Wartość tapodnosi zapotrze-bowanie energii dla budynku wielokrotnie w stosunku do potrzeb domu średnioenergo-chłonnego C/D (0,76ℜEP ≤ 1,0), gdzie wskaźnik ten wynosi E = 100–150 kWh/m2 rok [11, 16].
Obowiązujące przepisy prawne nie pozwalają na zintegrowane działania rewitali-zacyjne. Brak całościowej ustawy rewitalizacyjnej jest „zastępowany” dokumentami np. Lokalnymi Programami Rewitalizacji opartymi o przepisy prawne głównie z lat 90. i późniejszych [17].
W pracy podjęto próbę przedstawienia ważnego problemu związanego z wykorzy-staniem nowoczesnych materiałów i technologii budowlanych dostosowania obiektów __________
1 Szacowana wielkość zasobów zabudowy historycznej (powstałej przed 1945 rokiem) w Polsce to ok. 81 968 918 000 m2 (3,82 mln mieszkań, 219 303 budynków wielorodzinnych), 90% z tego przezna-czonych jest do termomodernizacji [24, 25].
XVI. Modernizacja zabudowy historycznej centralnych obszarów XIX/XX-wiecznych miast... 167
historycznych do współczesnych wymogów technicznych, w aspekcie ochrony wize-runku i zachowania tożsamości rewitalizowanej przestrzeni.
W opracowaniu pominięto natomiast takie elementy ważne dla efektywnej termo-modernizacji, jak: okna, balkony, dachy, itp., a także aspekty techniczne – wilgotność, typ konstrukcji, mostki termiczne, kolor, itp., czy też stosowanie systemów obsługują-cych budynek (ogrzewanie, klimatyzacja).
1.2. DZIAŁANIA TERMOMODERNIZACYJNE
W działaniach modernizacyjnych nie można zapomnieć o zachowaniu cech prze-strzeni i obiektu, które wpływają na dziedzictwo kulturowe miasta. Do takich cech można zaliczyć autentyczność np. materiału, formy, funkcji, miejsca (też kontekstu przestrzeni), oddziaływania i skojarzeń. Do bardzo trudnych zagadnień należy powią-zanie aspektów funkcji i materiału [2].
W trendach rewitalizacji obiektów historycznych XIX/XX-wiecznych wyróżniają się następujące kierunki działań:
– działania zewnętrzne: odnowa i dostosowanie obiektu do aktualnych potrzeb poprzez stosowanie technologii i materiałów budowlanych nie zmieniających wyglądu i estetyki obiektu; rekonstrukcja zewnętrznej elewacji i równoczesnej zewnętrznej termomodernizacji często na podstawie dokumentacji zdjęciowej, badań archeologicznych, jak na rys. 1. przedstawiającym termomodernizację elewacji kamienicy w Żarach, przy głównym deptaku miejskim;
Rys. 1. Przykład zewnętrznej termomodernizacji:
kamienica w trakcie termomodernizacji „od zewnątrz”, odnowa elewacji wraz z odtworzeniem elewacji i jej elementów dekoracyjnych; Żary, ul. B. Chrobrego, woj. Lubuskie 2012, fot. A. Brzezicka
– działania wewnętrzne: odnowa zewnętrznej elewacji i wewnętrzna termomo-dernizacja, jak na rys. 2. przedstawiającym obiekt z zachowaną historyczną elewacją i ocieplenie zastosowane wewnątrz obiektu;
A. BRZEZICKA 168
a) b)
Rys. 2. Przykład obiektu przemysłowego po wewnętrznej termomodernizacji z odnową elewacji zewnętrznej (wyczyszczenie, uzupełnienie ubytków): a) ceglana elewacja zewnętrzna obiektu; b) wnętrze obiektu
z nową funkcją, Ełk, woj. warmińsko – mazurskie, 2013, fot. A. Brzezicka
– działania inne: pozostawienie i zabezpieczenie części historycznej jako warto-ściowej i dobudowanie nowego obiektu spełniającego nowe warunki technicz-no-funkcjonalne, jak na rys. 3. przedstawiono przykłady zachowania starej ele-wacji z dobudowanym nowym obiektem w nowej technologii i o nowych funkcjach;
a) b)
Rys. 3. Przykład adaptacji starej, historycznej elewacji poprzez dobudowę nowego obiektu do istniejące-go obiektu historyczneistniejące-go: a) adaptacja historycznej elewacji, Kraków, 2012; b) adaptacja historycznej
elewacji i części istniejącego obiektu, Ełk, 2013, fot. A. Brzezicka
– działania inne: dbałość o zachowanie autentyczności architektury obiektu po-przez pozostawienie tzw. świadków historycznych, reliktów, swoistych arte-faktów istniejącej elewacji, przykrytej nowszą elewacją. Stosowane w przypad-ku znacznej wartości historycznej, archeologicznej lub estetycznej obiektu głównie dla ułatwienia zrozumienia zabytku, udostępniania tych elementów hi-storycznych, poszanowania autentycznego obiektu, a tym samym zachowania istotnych śladów będących częścią historii obiektu [18]. Poniżej na rys. 4. przedstawiono przykłady stosowania tych działań.
XVI. Modernizacja zabudowy historycznej centralnych obszarów XIX/XX-wiecznych miast... 169
a) b)
Rys. 4. Przykłady tzw. świadków historycznych, reliktów, artefaktów znajdujących się w elewacjach kamienic: a) udostępnienie elementów historycznych jako poszanowanie konstrukcji
wcześniejszej obiektu, Toruń, 2013; b) elewacja zabytkowa z uwidocznieniem wcześniejszych elementów elewacji, duże nagromadzenie udostępnionych reliktów
wprowadza chaos w postrzeganiu tej elewacji, Wiedeń, 2012, fot. A. Brzezicka
Zachowanie istotnych śladów będących częścią historii obiektu, oszczędne stoso-wanie tych środków pozytywnie wpływa na ostateczny odbiór obiektu, wzbudza za-interesowanie historią tego obiektu, jego budową.
1.3. MATERIAŁY I TECHNOLOGIE TERMOMODERNIZACYJNE
Do zminimalizowania zapotrzebowania na energię obiektów historycznych stosuje się izolację termiczną zewnętrznych przegród budowlanych, optymalnie dobrane sys-temy grzewcze i wentylacyjne, oparte na odnawialnych źródłach energii, a także sprzęt energooszczędny AGD (np. A+++). Straty ciepła można ograniczyć do 80% przez ściany zewnętrzne poprzez ich termomodernizację, co stanowi ograniczenie 20– 40% strat ciepła całego obiektu [22].
Powszechnie używane izolacje według współczesnych wymagań technicznych mają współczynnik przewodzenia ciepła λ = 0,036–0,045 W/(mK). Mniejszy współ-czynnik przewodzenia ciepła pozwala na zastosowanie cieńszej izolacji termicznej. Materiałami superciepłymi można nazwać takie, które mają współczynnik λ o warto-ściach λ ≤ 0,035 W/(mK), czy nawet λ = 0,014 W/(mK) [14].
Ważnym problemem w działaniach rewitalizacyjnych jest sposób zastosowania termoizolacji – zewnątrz bądź wewnątrz obiektu.
W przypadku możliwości odtworzenia historycznej elewacji najkorzystniejszym rozwiązaniem jest zastosowanie zewnętrznej izolacji termicznej o jak najmniejszym współczynniku przewodzenia ciepła λ (lambda), a tym samym jak najcieńszym mate-riale termoizolacyjnym (najmniejsze zmiany w wyglądzie elewacji) [28].
Rozróżnia się następujące technologie ocieplania budynków:
– metoda lekka mokra (tzw. BSO tj. bezspoinowy system ocieplenia lub ETICS, tj. ang. External Thermal Insulation Composite System – złożony system
ze-A. BRZEZICKA 170
wnętrznej izolacji termicznej) – użycie wody do sporządzenia klejów, zapraw i tynkowania,
– metoda lekka sucha – bez zapraw, klejów, wody, warstwy mocowane są me-chanicznie kołkami, wkrętami, itp., wykonanie rusztu, wypełnienie pustki mate-riałem termoizolacyjnym oraz osłonięcie paroizolacją i ekranem z płyt gipsowo-kartonowych lub cementowych [23].
Stosowane są następujące materiały termoizolacyjne:
– wełna skalna mineralna MW – niepalna, nieszkodliwa chemicznie, nie wchodzi w reakcję z innymi substancjami, paroprzepuszczalna, zapewniająca przepływ wilgoci, odporna na wilgoć; współczynnik przewodności cieplnej λ = 0,036– 0,045 W/(mK); zalecana do metody BSO;
– wełna szklana – mniej wytrzymała, lżejsza niż MW, inne właściwości podobne do MW; λ = 0,03 W/(mK);
– polistyren ekstrudowany XPS – mała nasiąkliwość, twarda pianka, wytrzymały, nie gnijący, odporny na wilgoć, uszkodzenia mechaniczne, samogasnący; λ = 0,030–0,04 W/(mK); do stosowania od zewnątrz w miejscach narażonych na uszkodzenia, zawilgocenie;
– polistyren ekspandowany EPS – lekki, też jako rdzeń płyt warstwowych, mała chłonność wody, samogasnący; współczynnik przewodności cieplnej λ = 0,031 –0,042 W/(mK); zalecany do metody lekkiej mokrej, lekkiej suchej;
– pianka polistyrenowa (lepsze właściwości mechaniczne niż styropian i większa odporność na działanie mrozu, różnych czynników biologicznych i chemicz-nych, na ściskanie); λ = W/(mK); wskazana do metody BSO;
– piana fenolowa PF – izolacje wysokotemperaturowe, optymalny komfort ciepl-ny, wysoka wytrzymałość mechaniczna, niska absorpcja wilgoci, występują ja-ko bardzo sztywne płyty izolacyjne o zamkniętej strukturze ja-komórja-kowej z rdzeniem z żywicy fenolowo-formaldehydowej; λ = 0,021 W/(mK); polecana do metody ETICS;
– pianka poliuretanowa PUR i PIR – płyty obustronnie okładane folią aluminizo-waną lub wzmocnionym papierem typu Kraft, odporne na wilgoć i wodę, nasią-kliwość maks. 9%, odporne na agresywne środowisko i rozwój mikroorgani-zmów, niewielka odporność na promieniowanie UV, dłuższy czas ognioodporności płyt PIR; λ = 0,023–0,035 W/(mK); polecana do metody BSO; – polietylen – wielowarstwowa folia z przeplatanych ze sobą 6–10 warstw folii
i 2–3 warstw aluminium, folia aluminiowa odbija promieniowanie cieplne (zmniejszenie straty ciepła); λ = nie ma wartości stałej W/(mK) = opór cieplny warstwy o określonej grubości; posiada wszechstronne zastosowanie;
– aerożel – też przezroczysty, lekki, porowatość do 99%, płyty, granulat lub maty, gęstość 2–143 kg/m3, wytrzymały na ściskanie, izolacja akustyczna, obojętnym dla zdrowia i środowiska, nienasiąkliwość; λ = 0,012–0,030 W/(mK); posiada
XVI. Modernizacja zabudowy historycznej centralnych obszarów XIX/XX-wiecznych miast... 171
wszechstronne zastosowanie, m.in. do likwidowania mostków termicznych wzdłuż elementów budynku;
– perlit – lekki, ciepły, niepalny, nienasiąkliwy obojętny chemicznie i biologicz-nie, zaimpregnowany olejem, perlitobetony: λ = 0,066–0,110 W/(mK); dodatek do tynków, zapraw (zamiast piasku), składnik obniżający ciężary odlewów gip-sowych i prefabrykatów betonowych, płytek elewacyjnych, ozdobnych ele-mentów betonowych, uzupełnia lub zastępuje styropian; wdmuchany między trudnodostępne przegrody budowlane usuwa z nich wilgoć i sól;
– włókna celulozowe – wysoka ochrona przed wahaniami temperatury, dobra ochrona przed pożarem, ochrona przed wodą kondensacyjną, wysoka zdol-ność zatrzymywania ciepła w czasie upałów, a także mrozów, ekologiczne, konieczność zabezpieczenia przed czynnikami atmosferycznymi; λ = 0,037– 0,043 W/(mK); wskazane do metod: wdmuchiwanie, natrysk do wnętrza prze-strzeni międzyszkieletowej lub na powierzchnię ściany zewnętrznej [4, 14, 15, 19].
Także do poprawy termoizolacyjności przegrody zewnętrznej stosowane są tynki ciepłochronne, których technologia nie wymaga zastosowania żadnych płyt izolacyj-nych (maks. przewodność cieplna 0,2 W/(mK). Tynki te mogą być stosowane zarów-no na zewnątrz, jak i wewnątrz termomodernizowanego obiektu [6].
Natomiast w przypadku niemożności zastosowania zewnętrznej termomodernizacji (np. ograniczenia konserwatorskie, skomplikowana do odtworzenia elewacja) można wykonać wewnętrzną.
W tym typie termomodernizacji występuje niekorzystne dla warstwowej przegrody budowlanej zjawisko nadmiernego gromadzenia się wilgoci w przekroju ściany, dyfu-zji pary wodnej. Dlatego też materiały i technologie budowlane w tym przypadku muszą uwzględniać ten problem. Także mała grubość ocieplenia jest ważnym ele-mentem wpływającym na zachowanie klimatu estetycznego wnętrz.
W pracach termomodernizacyjnych obecnie stosuje się więc:
– tzw. płyty klimatyczne – mniej termoizolacyjne – lepsza akumulacja i transport kapilarny wilgoci [29]
– tzw. płyty kapilarno-dyfuzyjne – aktywna kapilarnie płyta krzemianowo-wapienna (głównie do wilgotnościowo-energetycznej renowacji wnętrz budyn-ków) o współczynniku przewodzenia ciepła: ok. 0,028–0,0626 W/(mK) (np: system iQ-Therm; system KEIM iPor; płyta mineralna Lobatherm MI-XI Firmy QUICK-MIX; płyty Schimmel-Sanierplatten i tynki Schimmel-Sanierputz firmy Remmers) [27].
– płyta termoizolacyjna z pianki poliuretanowej (PIR-EUROTHANE G pokryta z jednej strony płytą gipsowo - kartonową z warstwą paroizolacji, współczynnik przewodzenia ciepła 0,023 W/(mK) [10, 29].
Najczęściej do ocieplania wewnątrz obiektów adaptowane są technologie ze-wnętrznych dociepleń opartych o metodę lekką mokrą (OSB, ETICS), czy też metodę
A. BRZEZICKA 172
lekką suchą. Wewnętrzne technologie termomodernizacji możliwe są w oparciu o wszystkie rodzaje materiałów termicznych, z preferowanymi materiałami odpornymi na wilgoć i inne uszkodzenia.
Kluczowym problemem w termomodernizacji jest problem występowania wilgoci w modernizowanych obiektach. Nadmierna jej ilość znacznie obniża parametry izola-cyjne przegród termicznych. Także występowanie mostków termicznych przyczynia się do większych strat energii. Dlatego ważne jest wspomaganie termomodernizacji działaniami polegającymi na zmniejszeniu kondensacji wilgoci w przegrodach ze-wnętrznych. Np. system przeciwkondensacyjny metody docieplania przegród od stro-ny wewnętrznej „IN” autorstwa Roberta Wójcika. Stosowastro-ny w celu osiągnięcia stabilności cieplnej pomieszczeń i wyeliminowania wychłodzenia brzegowego docie-planych stref. Polega on na metodzie jednostronnego dogrzewania stref mostków, docieplanych stref przy zastosowaniu przewodów grzewczych w miejscach, gdzie jest odbierane ciepło2.
Metoda „IN” została już zastosowana w obiektach zabytkowych. Może być ona stosowana w różnych rozwiązaniach materiałowych dociepleń (poprawa współczynni-ków termicznych przegrody) [29, 30].
2. PODSUMOWANIE
Poprzez działania między innymi termomodernizacyjne w rewitalizacji można osiągnąć zmniejszenie zużycia energii, co pozwala na ograniczenie kosztów środowi-skowych i w rezultacie poprzez wyższe standardy zamieszkania podniesie wartość nieruchomości.
Zabudowa historyczna miasta poddawana jest ciągłym procesom rynkowym (zmiana wartości obiektów, degradacja struktury budowlanej, przekształcenia funcjo-nalne) i powinna być pod szczególnym nadzorem przede wszystkim polityki prze-strzennej samorządów terytorialnych [32].
Obecna technika pozwala na znaczne ograniczenie zużycia energii przez dany obiekt (przy całościowych działaniach), niemal na bezingerencyjne działania w histo-rycznej tkance miejskiej z priorytetem zachowania w jak najlepszym stanie tej tkanki, jednocześnie zaspokajając zapotrzebowania techniczno-funkcjonalnego, przy zacho-waniu dziedzictwa kulturowego danej przestrzeni, miejsca.
__________
2 Po obwodzie na styku warstwy termoizolacyjnej z podłożem w szczeliny wkłada się inteligentne przewody grzewcze z urządzeniami sterującymi, służącymi do uruchomienia grzania w momencie spad-ku temperatury na brzegu docieplenia poniżej punktu rosy. Przewody grzewcze emitują energię cieplną głównie w strefach szczególnie wychładzanych, występuje konieczność pokrycia warstwy termoizola-cyjnej szczelną paroizolacją [32, 33].
XVI. Modernizacja zabudowy historycznej centralnych obszarów XIX/XX-wiecznych miast... 173 LITERATURA
[1] CZARNECKI J., MARYŃCZUK P., Architektoniczne problemy odnowy historycznych przestrzeni
miejskich na przykładzie Kolonii Robotniczej Zandek w Zabrzu [w:] Przegląd Budowlany, 4/2011,
Renowacje, 62; Czerner O., Wartość Autentyzmu w Zabytkach, Ochrona Zabytków, http:// www.przegladbudowlany.pl/2011/04/2011-04-pb-60-70_czarnecki_dankowski.pdf. s. 61–65, Do-stęp: 21.12.2010.
[2] Domy z dopłatą z NFOŚIGW, [w:] http://www.cieplej.pl/imgturysta/file/szkolenia/architekci %202013/Szkolenie%20dla%20architekt%C3%B3w%20cz%202.pdf, s. 5, Dostęp: 1.07.2013. [3] http://www.e-izolacje.pl/a/4431,perlit-naturalna-izolacja/2, Dostęp: 1.07.2013.
[4] GRABOWSKI K., Wizerunek miejsc, http://www.wizerunek-miejsc.pl/wizerunek-miejsc/wizerunek-a-tozsamosc/, Dostęp: 6.05.2012.
[5] Fachowy Wykonawca, http://www.fachowywykonawca.pl/?item=artykul&artykul=1932&SID=298 a00889ceb36ad265edfa32f80bbdc, Dostęp: 9.12.2012.
[6] INN-THERM, http://www.inn-therm.pl/eurothane-g-plyta-poliuretanowa-izolacja-wewnetrzna.php, Dostęp: 9.04.2012.
[7] JANIAK M., Definiowanie to proces. Twórcy łódzkiego meta polis, Fundacja Ulicy Piotrkowskiej, s. 3, [w:] http://olduml.uml.lodz.pl/_plik.php?id=1975, Dostęp: 22.08.2012.
[8] KEIM, http://www.keim.com.pl/media/file//09_system_antyplesniowy_do_wnetrz.pdf, Dostęp: 9.04.2012. [9] KEIM http://www.recticelinsulation.be/nl-nl/node/4910. Dostęp: 9.04.2012.
[10] Klasa energetyczna budynków, http://www.certprojekt.pl/certyfikat.html, Dostęp: 1.07.2013. [11] LEWICKA M. L., Nieinwazyjna metoda modernizacji i aranżacji wnętrz w budowlach zabytkowych,
[w:] Adaptacja obiektów zabytkowych do współczesnych funkcji użytkowych, pod red. Bogusława Szmygina; Lubelskie Towarzystwo Naukowe Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków ICOMOS, Politechnika Lubelska, Warszawa–Lublin 2009, http://bc.pollub.pl/Content/631/adaptacja.pdf. s. 55–68, Dostęp: 12.06.2013.
[12] MACIEJEWSKI A., ArchDaily, Geometryczny urok minimalistycznej prostoty, [w:] http:// gadzetomania.pl/2012/03/09/geometryczny-urok-minimalistycznej-prostoty, Dostęp: 9.03.2012. [13] muratordom.pl,http://muratordom.pl/budowa/izolacje/ocieplenie-domu-nowoczesne-materialy-izolacyjne,
18_7796.html, Dostęp: 1.07.2013.
[14] muratordom.pl, http://www.muratorplus.pl/technika/izolacje/ocieplanie-budynkow-wloknami-celulozo wymi_65883.html, Dostęp: 1.07.2013.
[15] Ocena Energetyczna Budynku, http://www.cieplej.pl/imgturysta/file/szkolenia/WAPOL%20 se-mestr%202%20wyklad%201%20cz%201.pdf. s. 45, Dostęp: 1.07.2013.
[16] Podręcznik rewitalizacji, Urząd mieszkalnictwa i rozwoju miast, GTZ Gmbh, Warszawa 2003, Copyright 2003 by Mefisto Editions, ISBN: 83-912878-1-5, http://www.m-borsa.net/edu/ SGHpodr-rewitUMiRM.pdf. s. 14 i dalsze, Dostęp: 1.07.2013.
[17] Przepisy prawne, obowiązujące: Prawo Budowlane, Dz.U. Nr 162 poz.1568, Dz.U. Nr 165, poz.987, WE nr 1080/2006, WE nr 1828/2006, WE nr 1083/2006,WE nr 1080/2006, Dz. Urz. UE L 371 z 2006, Dz.U. z 2009, Nr 84, poz. 712, Dz.U. z 2010, Nr 117, poz. 787; MRR/H/18(2)/08/08, http://www.m-borsa.net/edu/SGHpodrrewitUMiRM.pdf, Dostęp: 1.07.2013.
[18] RADZISZEWSKA-ZIELINA E., http://termopanele.com.pl/wp-content/uploads/2011/02/ Porówna-nie-materiałów-izolacyjnych.pdf, Dostęp: 1.07.2013.
[19] Remmers, http://www.remmers.pl/fileadmin/dam/FOLDERY_I_ULOTKI/2010_brosz_d _iqtherm. pdf, Dostęp: 9.06.2012
[20] STEIDL T., Zmiany izolacyjności cieplnej przegród budowlanych na tle modyfikacji
obowiązują-cych norm i przepisów, [w:] Energia budynek, 2.12.08, http://www.buildup.eu/system/files/content/
T.Steidl.pdf, Dostęp: 12.06.2013.
A. BRZEZICKA 174
[22] SZEREMETA J., Materiały termoizolacyjne stosowane w dociepleniach, http://globenergia.pl/ termomodernizacja/materiały-termoizolacyjne-stosowane-w-dociepleniach, Dostęp: 1.07.2013. [23] Tabula – Typologia budynków dla oceny ich efektywności energetycznej;
http://www.building-typology.eu/country/typology-pl.html, Dostęp: 1.07.2013.
[24] Tabula, http://www.nape.pl/projekty/iee-inteligent-energy-europe/tabula.aspx, Dostęp: 1.07.2013. [25] Tabula, http://www.building-typology.eu/downloads/public/docs/scientific/PL_TABULA_Scientific
Report_NAPE.pdf. s.47-48, Dostęp: 1.07.2013.
[26] TUBAG (QUICK-MIX); http://www.quick-mix.pl/Systemy,tynkow,renowacyjnych,Tubag,147. html, Dostęp: 9.04.2012.
[27] Współczynnik lambda, http://www.domenergooszczedny.eu/pl/content/16-wspolczynnik_lambda#, Dostęp: 9.07.2012.
[28] WÓJCIK R., Docieplanie od wewnątrz, [w:] Inżynier Budownictwa, Miesięcznik Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, nr 4/2011, PL ISSN 1732-3428, s. 56 i dalsze; http://piib.org.pl/ pli-ki/ib/ib_04_11.pdf, Dostęp: 1.07.2013.
[29] WÓJCIK R., Rewitalizacja i remonty budynków zabytkowych [w:] VIII dni oszczędzania energii, ..., Olsztyn, s. 19, http://cieplej.pl/imgturysta/file/doe/DOE2010-wyklady/panel_doradcow/05-Wojcik _R.pdf, Dostęp: 9.04.2012.
[30] Zasady przygotowania LPR/ ZPRL w ramach RPO Woj. Łódzkiego 2007-2013, Łódź, 5, http://www.lodzkie.pl/wps/wcm/connect/2112, Dostęp: 21.12.2010.
[31] ZUZIAK Z.K., O tożsamości urbanistyki, Wyd. 1, Politechnika Krakowska, Kraków 2008, ISBN 978-83-7242-479-2, 60.
MODERNIZATION OF HISTORICAL DEVELOPMENT OF CENTRAL AREAS NINETEENTH/TWENTIETH CENTURY CITIES
AS A WAY TO IMPROVE ENERGY FACILITIES
In European cities, the process of revitalization of the nineteenth/twentieth century the urban tissue. It is a complex problem considered in various aspects, such as the use of new energy-efficient technologies and materials in the rehabilitation of these buildings, which contribute to the preservation/creation of identity, and thus the image of the space based on the legacy.
This paper attempts to provide some modernization measures discussed the urban tissue of European cities with particular emphasis on the materials and technologies used in these activities. The article discusses the problem of converting old buildings into energy-efficient, as the direction of the pre-existing, historic building towns typical of many Polish cities, including the city of Lower Silesia.
ROZDZIAŁ XVII