Badania nad rewolucją w sprawach wojskowych (RMA)

Rewolucja w sprawach wojskowych (RMA), kontrrewolucja w sprawach woj-skowych (cRMA), przyszła biotechnologiczna rewolucja w sprawach wojwoj-skowych, rewolucja naukowo-militarna, rewolucja naukowo-techniczna – to tylko niektóre określenia opisujące współczesne zmiany w sposobach prowadzenia wojny, poja-wiające się w obszarze security studies, strategic studies, jak również nauk o bez-pieczeństwie i obronności. Technologia od zawsze wpływała i wpływa na przebieg wojen. Jak zauważył Paul Forman, od lat 80. XX w. dokonuje się gwałtowne odejście od warunkowanej kulturowo tezy o prymacie nauki nad technologią na rzecz tezy o prymacie technologii nad nauką. Odwrócenie to traktowane jest także jako wskaź-nik pozwalający na odróżnienie nowoczesności od postnowoczesności¹⁰. Sam ter-min rewolucja w sprawach wojskowychnie posiada jednej, uniwersalnej definicji.

Maciej Lekowski nazwał RMA pojęciem opisującym przemiany zachodzące w spo-sobie prowadzenia wojny i organizacji armii¹¹. Bartosz Kruszyński wskazywał, że do rewolucji w amerykańskiej wojskowości doszło w latach 80. XX w. Zwiastunem zna-czenia nowych technologii na polu walki były wydarzenia 1988 r., kiedy po raz pierwszy do wyposażenia indywidualnego żołnierza został wprowadzony przenośny system globalnego pozycjonowania GPS pod nazwą AN/PSN8 „Manpack”¹². Robocza

4 Zob. B. Kruszyński, Udział sił zbrojnych USA w konfliktach w Iraku i Afganistanie – najwięk-szych wojnach przełomu XX/XXI wieku (na podstawie źródeł i opracowań amerykańskich), Poznań 2011.

5 Zob. M. Lekowski, Współczesna rewolucja w dziedzinie wojskowości. Analiza wybranych aspek-tów i cech charakterystycznych, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2011, nr 19, s. 265.

6 Zob. E.C. Sloan, Modern Military Strategy: An Introduction, London-New York 2012.

7 Zob. C.S. Gray, Strategy for Chaos: Revolutions in Military Affairs and the Evidence of History, London 2002.

8 Zob. M. Raska, The Five Waves of RMA Theory: Processes and Debate, „Pointer” 2011, vol. 36, no. 3, s. 1.

9 Zob. J.W. Kipp, The Russian Military and the Revolution in Military Affairs: A Case of the Oracle of Delphi or Cassandra?, Ft. Leavenworth 1995.

10Zob. P. Forman, The Primacy of Science in Modernity, of Technology in Postmodernity, and of Ideology in the History of Technology, „History and Technology” 2007, nr 23.

11M. Lekowski, Współczesna rewolucja…, s. 265-283.

12B. Kruszyński, Udział sił zbrojnych USA…, s. 76-77.

definicja Tima Benbowa wskazywała, że RMA oznacza zasadnicze zmiany w charak-terze wojny¹³.

Mimo czytelnego wpływu nowych technologii na prowadzenie wojny i trans-formację sił zbrojnych, rewolucja w sprawach wojskowych wciąż (z wyjątkiem Wiel-kiej Brytanii) nie znajduje się w centrum zainteresowania europejskich ośrodków badawczych. W Unii Europejskiej, wśród kwestii związanych z bezpieczeństwem i obronnością, dominują problemy mniej generalne, takie jak redukcje budżetów obronnych, profesjonalizacja sił zbrojnych czy operacje pokojowe. W latach 90. XX w.

w Niemczech na drodze do przemian w duchu RMA stanął m.in. zbyt mały budżet obronny oraz przywiązanie do armii opartej na zasadniczej służbie wojskowej. We Francji główny wysiłek skierowany był na budowę autonomicznych struktur mili-tarnych w stosunku do NATO, opartych na Wspólnej Polityce Bezpieczeństwa i Obro-ny (WPBiO)¹⁴. W Polsce przeszkodą był zbyt niski budżet wojskowy – 9.3 mld USD w 2015 r. przy około 36.3 mld USD w Niemczech oraz ponad 35 mld USD we Francji¹⁵. Ponadto, skuteczną transformację uniemożliwiał model sił zbrojnych oparty do nie-dawna na zasadniczej służbie wojskowej. Model ten umożliwiał skuteczniejsze przy-gotowanie państwa do obrony terytorialnej, pochłaniał jednak znaczną część fundu-szy, które mogły być przeznaczone na wprowadzenie większej automatyzacji, sku-teczniejszego rozpoznania i dowodzenia oddziałami operacyjnymi¹⁶.

W przeciwieństwie do uczelni Europy kontynentalnej, w anglosaskich ośrod-kach akademickich i organizacjach pozarządowych badania nad RMA prowadzi wielu specjalistów. Do ich grona zaliczają się m.in.: John Baylis¹⁷, Eliot A. Cohen¹⁸, Colin S. Gray¹⁹, John Arquilla²⁰i wielu innych²¹. Jak zauważył Raska, tematyka rewo-lucji w sprawach wojskowych należy do jednej z najbardziej dynamicznych debat w ramach tematyki bezpieczeństwa i obronności. Raska wyróżnił pięć debat (fal) na

13T. Benbow, The Magic Bullet? Understanding the Revolution in Military Affairs, London 2004, s. 22.

14B. Balcerowicz, Siły zbrojne w czasie pokoju…, s. 237-238.

15Szczegółowe dane dostępne są na stronie Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem. Zob. Stockholm International Peace Research Institute, Military expenditure, [online] https://www.sipri.org/research/armament-and-disarmament/arms-transfers-and-military-spending/military-expenditure, 9 III 2017; Global Firepower, Defense Budget by Country, [online] http://www.globalfirepower.com/defense-spending-budget.asp, 9 III 2017

16P. Żurawski vel Grajewski, Bezpieczeństwo międzynarodowe…, s. 418-419.

17Zob. Strategy in the Contemporary World, red. J. Baylis, J. Wirtz, E. A. Cohen, C. S. Gray, Oxford 2002.

18Zob. E. A. Cohen, J. Gooch, Military Misfortunes: The Anatomy of Failure in War, New York 2006.

19Zob. C. S. Gray, Strategy for Chaos… .

20Zob. In Athena's Camp: Preparing for Conflict in the Information Age, red. J. Arquilla, D. Ronfeldt, Santa Monica 1997.

21Zob. The RMA Debate. Specialists, strona internetowa Commonwealth Institute, [online]

www.comw.org/rma/specialists.html, 18 XII 2015.

temat rewolucji w sprawach wojskowych, jakie toczyły się od lat 80. XX w.²² Pierw-sza dotyczyła początków RMA, czyli radzieckiej rewolucji naukowo-technologicznej.

Badacze starali się odpowiedzieć wówczas na pytania: czym jest RMA?; kiedy zaczę-ła się RMA? Druga debata miazaczę-ła miejsce na początku lat 90. XX w. i wiązazaczę-ła się z próbą jej zastosowania w USA. Trzecia miała miejsce pod koniec lat 90. XX w.

i dotyczyła przyszłości wykorzystania nowych technologii w bezpieczeństwie mili-tarnym. W armii amerykańskiej pojawiły się wówczas dwa zasadnicze dokumenty dotyczące RMA: The Joint Vision 2010i Transforming Defense. National Security in the 21st Century. Czwarta debata miała miejsce na przełomie XX i XXI w. i – jak ujął to Raska – wiązała się z przesunięciem zainteresowania w kierunku transformacji obrony²³. Badacze starali się odpowiedzieć na pytania dotyczące transformacji.

Wśród odpowiedzi wskazujących na jej elementy wymieniane były: (1) imperatyw strategiczny, podkreślający zmiany środowiska bezpieczeństwa po 1991 i 2001 r., brak granic i konieczność posiadania mobilnych, elastycznych sił zbrojnych;

(2) imperatyw zagrożenia, wskazujący na nieprzewidywalność przyszłości, regional-ne mocarstwa, aktorów niepaństwowych oraz proliferację broni nuklearregional-nej, biolo-gicznej i chemicznej; (3) imperatyw technologiczny, opisujący znaczenie nowych technologii dla bezpieczeństwa narodowego, w tym technologii w przestrzeni kosmicznej i cyberprzestrzeni oraz technologii umożliwiających ochronę przed bro-nią masowego rażenia; (4) imperatyw ograniczania ryzyka, podkreślający koniecz-ność zarządzania ryzykiem w przypadku dowodzenia siłami zbrojnymi, organizo-wania operacji wojskowej, zarządzania instytucjami i w końcu planoorganizo-wania ryzyka.

Piąta debata (fala) na temat RMA rozpoczęła się w 2005 r. i trwa do dzisiaj. Z jednej strony, w oficjalnych dokumentach rządowych dążenia do pogłębiania procesu robotyzacji, automatyzacji i sieciocentryczności wciąż są podtrzymywane, z drugiej jednak można zaobserwować wyraźny spadek euforii i zwiększenie liczby głosów krytycznych. Niezadowolenie z postępów procesu RMA dotyczyło głównie jej zawodności w Iraku i Afganistanie, jak również związanych z procesem wysokich kosztów²⁴.

Zainteresowanie RMA – po Związku Radzieckim i Rosji oraz USA – pojawiło się także w innych państwa, np. w Chinach. Temat rewolucji w sprawach wojskowych w Państwie Środka podejmowali m.in. Jason Kelly²⁵i Dennis J. Blasko²⁶.

22M. Raska, The Five Waves…, s. 3.

23Tamże, s. 10-11.

24T. Wójtowicz, Wykorzystywanie nowych technologii w zapewnieniu bezpieczeństwa militarne-go Stanów Zjednoczonych, Federacji Rosyjskiej i Chińskiej Republiki Ludowej, rozprawa dok-torska, Wydział Bezpieczeństwa Narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2015, s.

77-80.

25J. Kelly, A Chinese Revolution in Military Affairs?, „Yale Journal of International Affairs” 2006, vol. 1, issue 2, s. 59.

26D. J. Blasko, The Chinese Army Today: Tradition and Transformation for the 21st Century, New York 2012, s. 11-12.

Przedstawione w artykule porównanie koncepcji RMA nie wskazuje na rozpo-czynającą się kolejną debatę. Wybór tematu był podyktowany chęcią pokazania róż-nych spojrzeń na zmiany zachodzące w wojskowości pod wpływem nowych tech-nologii. Są to ujęcia kilku badaczy reprezentujących różne środowiska naukowe, posiadających odmienne doświadczenia zawodowe, różne wykształcenie i ugrunto-waną opinię na temat RMA.