Neokonserwatyzm współcześnie

Wielki wpływ na poglądy intelektualistów i społeczeństwa amerykańskiego miał słynny artykuł Francisa Fukuyamy pt. Koniec historiiz 1989 r. Fukuyama twierdził w nim, że liberalna demokracja jest systemem nieodłącznie związanym z rozwojem spo-łeczno-gospodarczym. Jego najwyższy poziom osiągnęły USA pod koniec XX w. Fukuy-ama, stosując nomenklaturę Georga Wilhelma Friedricha Hegla i Karola Marksa, uznał system demokratycznego kapitalizmu za dobro samo w sobie, które osiągnięte zostało w Ameryce w najdoskonalszy sposób. Powołując się m.in. na Alexandra Kojève, twier-dził, że społeczeństwo USA zbliżyło się do marksistowskiego społeczeństwa bezklaso-wego⁷⁴. Demokratyczny kapitalizm jest wartością, której USA mają bronić i eksporto-wać na cały świat. Fukuyama wskazywał też, że demokracja parlamentarna jest najlep-szym (ostatecznym) ustrojem spośród wymyślonych przez ludzkość⁷⁵. Demokracja sprzyjała również pokojowi na świecie (teoria demokratycznego pokoju⁷⁶).

Przenosząc tę teorię na poziom praktyki politycznej, Waszyngton uznawał, że nie musi liczyć się z regułami prawa międzynarodowego ani organizacjami między-narodowymi mającymi bronić ich przestrzegania, gdyż to właśnie USA, jako jedyne-mu mocarstwu o najdoskonalszym ustroju, przysługuje prawo do ich ustalania.

Adam Wielomski proponował, aby nazwać tę koncepcję decyzjonizmem Carla

70A. Rapport, Unexpected Affinities? Neoconservatism's Place in IR Theory, „Security Studies”

2008, vol. 17, nr 2, s. 258.

71Zob. np. C. Reus-Smit, American Power and World Order, Cambridge 2004.

72L. W. Zyblikiewicz, Stosunki transatlantyckie na początku…, s. 152.

73W oryginale: From near death to resurrection. S. Halper, J. Clarke, America Alone…, s. 74.

74W oryginale: egalitarianism of modern America represents the essential achievement of the classless society envisioned by Marx. F. Fukuyama, The End of History?, „The National Inte-rest” 1989, nr 16, [online] http://www.wesjones.com/eoh.htm, 12 X 2016.

75Tamże.

76Zob. D. V. Babst, Elective Governments. A Force For Peace, strona internetowa Uniwersytetu Hawajskiego, [online]

https://www.hawaii.edu/powerkills/BABST.ELECTIVE.GOVERNMENT.PDF, 16 XII 2016.

Schmitta, przeniesionym na poziom międzynarodowy, na którym państwo amery-kańskie pełni rolę suwerena decydującego o stanie wyjątkowym⁷⁷.

Neokonserwatyzm jest doktryną mesjanistyczną opartą o prawa człowieka i demokrację – militaryzm jest tylko środkiem do realizacji celów ideologicznych i poniekąd religijnych. Trzeba zauważyć, że imperializm i mesjanizm cechują zasad-niczo państwa i doktryny o rodowodzie protestanckim, czego przykładem są impe-rializmy niemiecki, brytyjski i amerykański właśnie (do wyliczenia można nawet dodać imperializm sowiecki, gdyż Lenin opierał się na dziełach Marksa, ten zaś na dziełach Hegla, który z kolei był z wykształcenia teologiem luterańskim). USA były zaś założone przez uchodźców i kolonistów protestanckich. Ponadto do głosu doszedł silny, swoisty dla narodu amerykańskiego, nacjonalizm zbudowany na przemożnej chęci uczynienia z tego państwa potęgi. Po zarzuceniu polityki izolacjo-nistycznej dołączyła do tego również chęć eksportu amerykańskich wartości. Nie dziwią zatem opinie niektórych neocons, że polityka G. W. Busha była zbyt zacho-wawcza i pacyfistyczna, a krucjata przeciwko osi zła powinna być rozszerzona o wszystkie państwa niedemokratyczne. Zachęcające były dotychczasowe osiągnię-cia: siły demokratyczne obaliły przecież dyktatorów w Filipinach, Indonezji, Chile, Nikaragui, Paragwaju, Tajwanie czy Korei Południowej⁷⁸.

Max Boot twierdził, że jeśli interwencja w Iraku zakończy się fiaskiem – kozłem ofiarnym z pewnością zostaną neokonserwatyści⁷⁹. Kiedy pisał te słowa porażka Amerykanów i ich sojuszników nie była oczywista, dziś wiadomo jednak, że rezul-tatu tam osiągniętego nie można uznać za sukces. Wiadomym jest również, że Husajn nie dysponował bronią masowego rażenia, co jeszcze dobitniej uwidacznia, że interwencje podejmowane przez administrację W. B. Busha miały na celu nie tyle zażegnanie realnego zagrożenia, co realizację opisanej powyżej mesjanistycznej poli-tyki neokonserwatystów, do czego wykorzystano nastroje opinii publicznej po 11 września. G. W. Bush wygrał zresztą drugą kadencję w 2004 r. dzięki przedsta-wieniu konieczności kontynuacji wojny z terroryzmem. Irak miał być przykładem uniwersalności demoliberalizmu i praw człowieka – państwu opartemu o prawo szariatu i rządzonemu przez brutalnego dyktatora oktrojowano system demokracji parlamentarnej (później zaakceptowany w referendum konstytucyjnym), z wybora-mi na wzór państw zachodnich. Podobne rozwiązania zastosowano wcześniej w Afganistanie, z tym że tamtejszy system władzy skoncentrowany jest na pozycji pre-zydenta, a ustawodawstwo może mieć charakter islamski. Widząc efekty interwen-cji podjętych przez administrację G. B. Busha, Kagan i W. Kristol krytykowali popie-ranego do niedawna prezydenta za nieudolnewdrożenie dobrych idei⁸⁰.

77A. Wielomski, Leo Strauss pomiędzy syjonizmem a Nowym Syjonem. Uwaga o filozoficznym źródle amerykańskiego neokonserwatyzmu, „Pro Fide Rege et Lege” 2012, nr 1, s. 8.

78S. A. Niewiński, Wizja polityki zagranicznej…, s. 48-49.

79M. Boot, Prawdy i mity o neokonserwatyzmie, [w:] Neokonserwatyzm…, s. 89.

80W. Kristol, Neokonserwatyzm pozostaje podstawą amerykańskiej polityki zagranicznej, [w:]

Neokonserwatyzm…, s. 115.

Jak pisała Patricia Owens, podobnie jak w przypadku „humanitarnych” inter-wencji wojskowychw Haiti (1994 r.), Bośni (1995 r.) i Kosowie (1999 r.), wypowie-dzenie wojny Irakowi było przedstawiane jako interwencja prewencyjna ( preempti-ve interpreempti-vention)⁸¹. Oprócz mającej stanowić realne zagrożenie dla świata broni masowego rażenia Husajna, atak na Bagdad był uzasadniany kwestiami moralnymi, historycznymi i patriotycznymi, tj. wyższością cywilizacyjną USA, których rola w dzi-siejszym świecie polega nie tylko na obronie świata, ale i zaprowadzaniu w nim ich uniwersalnych wartości⁸². Ideologicznego uzasadnienia dla takiego postępowania dostarcza właśnie neokonserwatyzm. Celem przedstawicieli tego nurtu jest prezen-tacja polityki nie jako walki o interesy (stanowisko realistyczne), ale nieustannej walki pomiędzy dobrem a złem⁸³. Sednem neokonserwatywnej wizji polityki zagra-nicznej jest przedstawianie prowadzenia tej walki jako interesu publicznego⁸⁴. Opo-wieść o broni masowego rażenia irakijskiego dyktatora miała tylko pomóc siłom dobra w krucjacie, pełniąc funkcję szlachetnego kłamstwa, wedle pojęcia Leo Straus-sa⁸⁵. Ów wybitny filozof sam neokonserwatystą oczywiście nie był, ale wielu przed-stawicieli tego nurtu jest jego uczniami (np. Wolfowitz)⁸⁶.

Podsumowanie

O fiasku polityki neokonserwatywnej w przyszłości mogą zadecydować kwestie finansowe. Ostatni rok urzędowania G.B. Busha zbiegł się w czasie z upadkiem banku Lehman Brothers i początkiem ogólnoświatowego kryzysu finansowego.

Rząd federalny dofinansował niektóre przedsiębiorstwa, przez cały czas utrzymując ogromne wydatki na zbrojenia. W efekcie w 2009 r. deficyt wyniósł rekordowe 1,4 tryliona USD. W 2008 r. wybory prezydenckie wygrał demokrata Barack Obama (pełnił funkcję w latach 2009-2017). Krytykował on Hillary Clinton, swoją demokra-tyczną konkurentkę, za sprzyjanie prowojennej polityce poprzednika. Mogło się wydawać, że w poczynaniach największej militarnej potęgi świata nastąpi radykal-ny zwrot, ale Obama pokusił się jedynie o modyfikację polityki. Choć zredukował wydatki na wojskowość, wyprowadził armię amerykańską z Iraku, ograniczył udział USA w misji afgańskiej, znacząca obniżając deficyt⁸⁷, to jednak utrzymał na stano-wisku sekretarza obrony związanego z neoconsRoberta Gatesa, pełniącego tę

funk-81P. Owens, Beyond Strauss, lies, and the war in Iraq: Hannah Arendt's critique of neoconservatism,

„Review of International Studies” 2007, vol. 33, nr 2, s. 277.

82Tamże, s. 266.

83Tamże.

84Tamże, s. 277-278.

85Tamże, s. 277, 282.

86Tamże, s. 266-267.

87Federal Deficit Analysis, [online]

http://www.usgovernmentspending.com/federal_deficit_chart.html, 12 X 2016.

cję od końca 2006 r. W czasie pierwszej kadencji Obamy (2009-2013) sekretarzem stanu była wspomniana H. Clinton. Personalne wpływy neokonserwatystów w administracji Obamy uległy zmniejszeniu, nie można jednak mówić o zupełnym zaniku ich ideowego wpływu na jej działania. Jeżeli za Stefanem Halperem i Jona-thanem Clarkiem uznamy, że pryncypiami neokonserwatystów są: 1) wspieranie demokratycznych sojuszników i rzucanie wyzwania złoczyńcom przeciwstawiają-cym się amerykańskim wartościom; 2) całkowita odpowiedzialność za światowy porządek; 3) promocja wolności politycznej i gospodarczej na świecie; 4) zwiększe-nie wydatków na obronę⁸⁸, to nie można nie zauważyć, że owe zasady przyświecały zarówno rządzącej w latach 2001-2009 administracji republikańskiej, jak i sprawu-jącej władzę w latach 2009-2017 administracji demokratycznej.

Wydarzenia ostatnich lat mogą wskazywać na to, że słabnąca pozycja gospodar-cza nasiliła tempo działań amerykańskich mających na celu budowę wymarzonego przez nowych konserwatystów jednobiegunowego świata, czemu miałaby służyć rywalizacja z państwami BRICS, z Rosją i Chinami na czele. Rywalizacja ta przybiera na sile, a USA i ich sojusznicy wspierają siły polityczne wrogie Moskwie (Gruzja, Ukraina). Trudno dziś przewidywać, jak rozstrzygnie się ta rywalizacji, jednakże w ocenie autora amerykański ekspansjonizm, uzasadniany ideami neokonserwa-tywnymi oddziałującymi na znaczną część amerykańskiej sceny politycznej, będzie kontynuowany. Niezależnie od losów polityki amerykańskiej doktrynę opisywaną w niniejszym artykule należy uznać za jedną z najważniejszych we współczesnym świecie. Przemawia za tym jednak nie tyle jej bogactwo intelektualne, co wpływ na politykę wciąż najpotężniejszego mocarstwa.

Bibliografia