MEASUREMENT Of ANXIETY WITH C.D. SPIELBERGER’S TEST IN PATIENTS WITH CARDIAC ARRHYTHMIAS
Samodzielna Pracownia Pielęgniarstwa Klinicznego Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie ul. Żołnierska 48, 71-210 Szczecin
Kierownik: dr n. med. Anna Hajduk
1 Klinika Kardiologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie al. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin
Kierownik prof. dr hab. n. med. Zdzisława Kornacewicz-Jach
2 Zakład Genetyki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie al. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin
Kierownik prof. dr hab. n. med. Jan Lubiński
Summary
Introduction: Atrial fibrillation is a common supraventrical arrhythmia. The onset of fibrillation is marked by fear of loss of health or life. Symptoms of depression occur concurrently.
This study was undertaken to measure anxiety in pa-tients with atrial fibrillation grouped according to gender, age, and education.
Material and methods: The test anxiety inventory of C.D. Spielberger was administered to 52 patients aged 41 to 80 years, treated for atrial fibrillation at the Internal Ward of the District Hospital in Białogard.
Results: Anxiety as a state was observed more frequently in males and in patients with vocational and secondary edu-cation. Anxiety was not a trait of atrial fibrillation. Psycho-therapeutic interventions used in cardiac rehabilitation are not recommended in atrial fibrillation. However, relaxation techniques could be of benefit in reducing the intensity of anxiety as a state.
K e y w o r d s: atrial fibrillation – anxiety.
Streszczenie
Wstęp: Migotanie przedsionków należy do częstych arytmii nadkomorowych. W momencie wystąpienia epi-zodu migotania choremu towarzyszy lęk z powodu obawy
o utratę zdrowia i życia. Równolegle z lękiem występują zaburzenia depresyjne.
Celem pracy była analiza nasilenia lęku u pacjentów z migotaniem przedsionków z uwzględnieniem płci, wieku i wykształcenia.
Materiał i metody: Kwestionariuszem Samooceny C.D. Spielbergera przebadano 52 pacjentów z migotaniem przedsionków, hospitalizowanych na Oddziale Wewnętrz-nym Szpitala Powiatowego w Białogardzie. Przedział wie-kowy obejmował pacjentów między 41. a 80. r.ż.
Wyniki: Lęk jako stan obserwowany był częściej u męż-czyzn, natomiast nie stwierdzono lęku jako cechy u pa-cjentów z zaburzeniami rytmu serca. Odnośnie wykształ-cenia ujawnił się częściej wśród osób z wykształceniem zawodowym i średnim. Interwencje psychoterapeutyczne stosowane w rehabilitacji kardiologicznej nie mają zasto-sowania w migotaniu przedsionków, natomiast techniki relaksacyjne mogą mieć wpływ na zmniejszenie nasilenia lęku jako stanu.
H a s ł a: migotanie przedsionków – lęk.
Wstęp
Zaburzenia lękowe to najczęstsze spośród wszystkich zaburzeń psychicznych, z rozpowszechnieniem życiowym wynoszącym ok. 14%.
BADANIE NASILENIA LĘKU TESTEM C.D. SPIELBERGERA U PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI RYTMU SERCA 49 pytania 21–40, ocenia dyspozycje do przeżywania reakcji lękowych, hipotetyczną siłę organizującą reakcje lękowe danej jednostki [7]. Interpretacja skali:
poniżej 4, – 4–6 – norma, – powyżej 6 – lęk.
–Testowanie statystyczne przeprowadzono za pomocą testu zgodności χ2; zależność pomiędzy zmiennymi obli-czono współczynnikiem kontyngencji Pearsona.
Wyniki
Lęk jako stan (STAI-1)
Zależność pomiędzy STAI-1 a płcią u pacjentów z migo-taniem przedsionków przedstawiono w tabeli 1. Lęk jako stan jest zależny od płci w przeważającej liczbie u mężczyzn.
Zależność STAI-1 do wieku u pacjentów z migotaniem przedsionków zilustrowano na rycinie 1. Lęk jako stan jest zależny od wieku i dotyczy pacjentów w przedziale wie-kowym 41–80 lat.
Występowanie lęku ma podłoże neurofizjologiczne i wyzwalane jest czynnikami lękotwórczymi. Dużą rolę w powstawaniu zaburzeń panicznych i zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych odgrywa czynnik genetyczny, gdzie połowa chorych ma krewnych z tymi zaburzeniami. Ważną rolę w powstawaniu zaburzeń lękowych stanowią czynniki bio-logiczne. Nieprawidłowości receptorów, jako zaburzenia neuroprzekaźników, przyczyniają się do występowania określonych zaburzeń. Za zaburzenia lęku uogólnionego odpowiada układ serotoninergiczny lub GABA-ergiczny.
Obok czynników biologicznych i genetycznych występo-wanie zaburzeń lękowych wiąże się także z czynnikami psychologicznymi oraz społecznymi. Dzieje się tak w przy-padku napadów lęku, gdzie objawy są wynikiem niepra-widłowych procesów myślenia i przeceniania zagrożenia.
W podejściu psychoanalitycznym powstawanie lęku jest skutkiem nierozwiązanych konfliktów z okresu rozwoju psychoseksualnego w dzieciństwie [1, 2].
Migotanie przedsionków (AF) występuje w populacji ogólnej ok. 0,4–1,0%, natomiast w populacji osób powyżej 80. r.ż. częstość jego występowania wzrasta do 8%. Średnia wieku pacjentów z AF wynosi 75 lat i do tej granicy wie-kowej nie obserwuje się różnic w częstości występowania w zależności od płci, natomiast po 85. r.ż. zaznacza się przewaga kobiet w populacji pacjentów z AF. Migotanie przedsionków związane jest ze zwiększonym ryzykiem uda-ru mózgu, niewydolności serca oraz zgonu z jakiejkolwiek przyczyny, w szczególności dotyczy to kobiet. Rocznie udar mózgu występuje u ok. 6% pacjentów z AF, a ryzyko jego wystąpienia jest 2–7-krotnie większe niż u pacjentów bez AF [3, 4, 5]. W chwili wystąpienia objawów sugerujących zaburzenia w prawidłowym rytmie serca pacjentowi towa-rzyszy lęk, który, jako silna reakcja uczuciowa, jest odpo-wiedzią na zagrożenie. Natężenie lęku u ludzi jest bardzo różne. Zależne jest ono zarówno od osobowości człowieka, od stanu tej osobowości, jak i od stanu psychofizycznego oraz warunków środowiskowych [6].
Celem pracy była analiza nasilenia poziomu lęku u pa-cjentów z migotaniem przedsionków w zależności od takich czynników, jak: płeć, wiek i wykształcenie.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w grupie 52 chorych (28 kobiet i 24 mężczyzn) w wieku 23–82 lat hospitalizowanych na Od-dziale Wewnętrznym Szpitala Powiatowego w Białogardzie z powodu napadowego migotania przedsionków.
Badanie nasilenia lęku przeprowadzono za pomocą kwestionariusza C.D. Spielbergera. Test służy do oceny lęku jako stanu (STAI-1) i lęku jako cechy (STAI-2). Za-wiera on łącznie 40 stwierdzeń, podzielonych na 2 części.
W części pierwszej kwestionariusza badana osoba odpo-wiadając na pytania 1–20, ocenia reakcje lękowe jako stan aktualny, ocenia poziom lęku, z jakiego zdaje sobie sprawę w chwili badania. Część druga kwestionariusza, obejmująca
Analiza statystyczna Pearsona – χ2 = 21,7901721; p = 0,0022879 Statistical Pearson’s analysis χ2 = 21.7901721; p = 0.0022879 Ryc. 1. Graficzne przedstawienie STAI-1 w stosunku do wieku
Fig. 1. Graph of STAI-1 in relation to age T a b e l a 1. Zależność STAI-1 w stosunku do płci T a b l e 1. Correlation between STAI-1 and gender STEN-1 Brak lęku
No anxiety Norma
Norm Lęk
Anxiety Razem Total Kobiety
Females 2 14 12 28
Mężczyźni
Males 0 4 20 24
Analiza statystyczna Pearsona – χ2 = 9,3029101; p = 0,0022879 / Statistical Pearson’s analysis χ2 = 9.3029101; p = 0.0022879
Zależność STAI-1 do wykształcenia u pacjentów z mi-gotaniem przedsionków zilustrowano na rycinie 2. Lęk jako stan w najmniejszym stopniu dotyczy osób z wykształce-niem podstawowym, natomiast jednakowe nasilenie wystę-puje u osób z wykształceniem zawodowym i średnim.
Lęk jako cecha (STAI-2)
Zależność pomiędzy STAI-2 a płcią u pacjentów z mi-gotaniem przedsionków przedstawiono w tabeli 2. Wynik
50 ANNA HAJDUK, MARIA KORZONEK, KRZYSZTOF PRZYBYCIEŃ I WSP.
Zależność STAI-2 do poziomu wykształcenia u pacjen-tów z migotaniem przedsionków zilustrowano na rycinie 4.
Lęk odczuwają ludzie z wykształceniem zawodowym, na-stępnie ze średnim i niepełnym podstawowym. Najmniej odczuwalny jest u ludzi z wykształceniem podstawowym i wyższym.
Dyskusja
Cechą charakterystyczną migotania przedsionków, jednej z najczęściej występujących arytmii serca, jest całkowicie zdezorganizowana depolaryzacja mięśniówki przedsionków. W chwili wystąpienia epizodu arytmii, chory, oprócz objawów towarzyszących migotaniu przedsionków, odczuwa lęk spowodowany obawą o własne zdrowie i życie.
Do wystąpienia migotania przedsionków przyczyniają się choroby układu krążenia, takie jak choroba niedokrwien-na serca, zawał mięśnia sercowego i niedokrwien-nadciśnienie tętnicze.
Już samo wystąpienie tych chorób powoduje wzrost lęku, a w przypadku występowania epizodów napadowych aryt-mii serca, lęk ulega nasileniu. Natężenie lęku jest uzależ-nione od wielu czynników.
Badania własne przeprowadzone wśród 52 pacjentów z zaburzeniami rytmu serca pod postacią migotania przed-sionków miały wykazać występowanie lęku w zależności od takich czynników jak: płeć, wiek i wykształcenie.
Ukazują się prace dotyczące badań nad poziomem lęku u chorych z chorobą niedokrwienną serca, po przebytym zawale mięśnia sercowego i z nadciśnieniem tętniczym. Pyć i Piątek [8] badali związek między występowaniem zawału serca a poziomem stresu, posługując się tą samą metodą badawczą – kwestionariuszem samooceny C.D. Spielber-gera. W badanej grupie chorych aż 70% uzyskało wyniki powyżej przeciętnej (6–9 sten), w tym 36% bardzo wysoki (8–9 sten). Uzyskane wyniki potwierdzają tezę, że u chorych po przebytym zawale serca stwierdza się wyższy poziom lęku jako stanu. Także w zakresie oceny lęku „jako cechy”
aż 48% badanych chorych znajduje się w obszarze wyników
Analiza statystyczna Pearsona – χ2 = 15,25211; p = 0,0000941 Statistical Pearson’s analysis χ2 = 15.25211; p = 0.0000941 Ryc. 2. Graficzne przedstawienie STAI-1 w stosunku do wykształcenia
Fig. 2. Graph of STAI-1 in relation to education
T a b e l a 2. Zależność STAI-2 w stosunku do płci T a b l e 2. Correlation between STAI-2 and gender AnxietyLęk Brak lęku
No anxiety Norma
Norm Lęk
Anxiety Razem Total Kobieta
Females 12 16 1 29
Mężczyzna
Males 8 12 3 23
Razem
Total 20 28 4 52
Analiza statystyczna Pearsona – χ2 = 1,701777683; p = 0,192055756 / Statisti-cal Pearson’s analysis χ2 = 1.701777683; p = 0.192055756
Analiza statystyczna Pearsona – χ2 = 27,78680124; p = 0,000000135 Statistical Pearson’s analysis χ2 = 27.78680124; p = 0.000000135
Ryc. 3. Graficzne przedstawienie STAI-2 w stosunku do wieku Fig. 3. Graph of STAI-2 in relation to age
Analiza statystyczna Pearsona – χ2 = 18,2573398; p = 0,000000135 Statistical Pearson’s analysis χ2 = 18.2573398; p = 0.000000135 Ryc. 4. Graficzne przedstawienie STAI-2 w stosunku do wykształcenia
Fig. 4. Graph of STAI-2 in relation to education
wskazuje, że nie istnieje zależność występowania lęku jako cechy do płci.
Zależność STAI-2 do wieku u pacjentów z migota-niem przedsionków zilustrowano na rycinie 3. Lęk ujaw-nił się najbardziej wśród pacjentów między 61. a 80. r.ż.;
p < 0,001 wykazuje, że istnieje zależność między lękiem a wiekiem.
BADANIE NASILENIA LĘKU TESTEM C.D. SPIELBERGERA U PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI RYTMU SERCA 51 wysokich (7–10 sten), gdzie 22% objawia wysokie nasilenie
lęku „jako cechy” (8 sten), a 8% bardzo wysoki poziom lęku (9–10 sten). Oznacza to, iż prawie połowa badanych ma znacząco większe tendencje do reakcji lękowych i w sy-tuacjach traumatycznych reaguje nadmiernym lękiem.
Kałużyński i Kocur [9] posługując się również tym na-rzędziem badawczym – kwestionariuszem samooceny STAI udowodnili, że spośród chorych z chorobą niedokrwienną serca kobiety wykazały wyższy poziom lęku zarówno „jako stanu”, jak i „cechy”, natomiast w przypadku nadciśnienia tętniczego płeć nie była czynnikiem różnicującym. Niemniej jednak u chorych z nadciśnieniem tętniczym wielokrotnie hospitalizowanych stwierdzono nasilenie lęku „jako cechy”.
Nie stwierdzono zależności między nasileniem lęku „jako stanu” lub „cechy” a takimi czynnikami jak: wiek, stan cywilny, liczba dzieci, wykształcenie, status zawodowy oraz czas trwania choroby.
W badaniach Hajduk i wsp. [10] nie stwierdzono róż-nic pomiędzy osobami z zaburzeniami lękowymi a grupą kontrolną w zakresie występowania zaburzeń rytmu serca i patologicznych zapisów w badaniach EKG.
Przeprowadzone badania własne wykazały, że w grupie 52 pacjentów z migotaniem przedsionków lęk ,,jako stan”
dotyczył bardziej mężczyzn – p < 0,05 i w największej ilości ujawnił się w przedziałach wiekowych 41–60 lat i 61–80 lat. Lęk jako stan był zależny od poziomu wykształcenia i największe nasilenie lęku obserwowano u osób z wykształ-ceniem zawodowym i średnim. Natomiast lęk „jako cecha”
nie ma związku z występowaniem migotania przedsion-ków (p > 0,05) i nie ma związku z płcią, ale jest zależny od wieku i występuje najczęściej w przedziale 61–80 lat.
Związek między wykształceniem a występowaniem lęku ,,jako cechy” najsilniej dotyczy osób z wykształceniem
za-wodowym, średnim i niepełnym podstawowym.
Wnioski
Poziom lęku jako stanu nasila się wraz z wystąpie-niem migotania przedsionków i jest zależny od płci, wieku, 1.
wykształcenia (p < 0,05).
Stwierdzono brak związku pomiędzy wystąpie-niem migotania przedsionków a nasilewystąpie-niem lęku jako ce-2.
chy (p > 0,05).
Interwencje psychoterapeutyczne stosowane w reha-bilitacji kardiologicznej nie mają zastosowania w migotaniu 3.
przedsionków.
Techniki relaksacyjne stosowane w rehabilitacji mogą mieć wpływ na zmniejszenie nasilenia lęku „jako 4.
stanu”.
Piśmiennictwo
Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórski J
1. .: Psychiatria.
T. 2. Wyd. Med. Urban α Partner, Wrocław 2002.
Krzyżanowski J
2. .: Stany lękowe. Medyk, Warszawa 2005.
Braunald E., Goldman L
3. .: Kardiologia. Wyd. Med. Urban α Partner, Wrocław 2005.
Kokot F
4. .: Choroby wewnętrzne. Podręcznik akademicki. T. 1. PZWL, Warszawa 2004.
Mandecki T
5. .: Kardiologia. PZWL, Warszawa 2005.
Aleksandrowicz J.W
6. .: Psychopatologia zaburzeń nerwicowych i oso-bowości. Wyd. UJ, Kraków 2002.
Spelberger C.D., Porsuch R.L., Lushere R.H
7. .: State – trait – anxiety
inventory. Consulting Psychologic Press, Paolo Alto CA, 1970.
Pyć M., Piątek A
8. .: Stres a choroby serca. Zdrow. Publiczne, 2005, 115 (3) 415–424.
Kałużyński M., Kocur J
9. .: Poziom lęku jako stanu bądź cechy u osób z chorobą niedokrwienną serca lub nadciśnieniem tętniczym. Sztuka Leczenia, 2004, 115 (2).
Hajduk A., Gorzkowicz B., Sipak M
10. .: Ocena zależności pomiędzy
wystę-powaniem zaburzeń lękowych a wybranymi parametrami życiowymi.
Ann. UMCS Sect. D, 2005, 60 Suppl. 16, 2.
A N N A L E S A C A D E M I A E M E D I C A E S T E T I N E N S I S
R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E 2009, 55, 1, 52–57
DARIUSZ JEŻEWSKI, IRENEUSZ KOJDER, MAREK LICKENDORf, PRZEMYSłAW NOWACKI1