Diagnostykę skóry naczyniowej można podzielić na:
badanie przedmiotowe, nieinwazyjne techniki instrumen-talne oraz rzadziej używane metody inwazyjne, takie jak biopsja lub testy prowokacyjne.
Badanie przedmiotowe skóry pacjenta zwykle opiera się na kilkustopniowych skalach ciężkości objawów (rumie-nia czy teleangiektazji). Brak standaryzowanych kryteriów oceny tych zmian sprawia, że w pracach badawczych wy-korzystuje się nowo tworzone skale, których wyniki trudno ze sobą porównywać [60]. Ponadto na podstawie publiko-wanych artykułów dotyczących zmian zabarwienia skóry można wnioskować, że wizualne badanie kliniczne jest metodą subiektywną, a różnice w wynikach oceny zmian, w zależności od badacza, są bardzo duże [61]. Z tego powodu wstępne badanie przedmiotowe powinno być jedynie po-mocne przy dalszej kwalifikacji pacjenta do odpowiednich badań instrumentalnych.
Wśród nieinwazyjnych metod instrumentalnych do ba-dania skóry naczyniowej wyróżniamy dwie grupy urządzeń.
Pierwsza służy do oceny koloru skóry, zarówno rumienia, jak i pigmentacji, i składa się z następujących technik: skanin-gowej spektrofotometrii refleksyjnej (scanning reflectance spectrophotometry), metody kolorymetrycznej (tristimulus colorimetry) oraz wąskopasmowej spektrofotometrii reflek-syjnej (narrow-band reflectance spectrophotometry) [62].
Druga grupa dotyczy metod badających przepływ krwi i funkcję naczyń skórnych. Zaliczamy tu takie techniki jak: kapilaroskopię, przepływową metodę laser-Doppler (laser-Doppler flowmetry − LDF) oraz pletyzmografię z zamknięciem odpływu żylnego (venous occlusion ple-thysmography − VOP) [63].
Skaningowa spektrofotometria refleksyjna jest metodą używaną głównie w badaniach laboratoryjnych. Z uwagi na wysoki koszt i małą funkcjonalność nie znalazła zasto-sowania w praktyce dermatologicznej.
Obecnie w badaniu rumienia wykorzystuje się wąsko-pasmowe spektrofotometry refleksyjne (dermaspektrometry) i kolorymetry (chromatometry) [61, 64]. Dermaspektrometry, takie jak Mexameter M18 (Courage+Khazaka Electronic GmbH, Kolonia, Niemcy), Derma Spectrometer (Cortex Technology, Hadsund, Dania), Erythema Meter (Diastron, Andover, Wielka Brytania), opierają swoje działanie na po-miarze stopnia absorpcji i odbicia promieniowania o okre-ślonej długości fali przez hemoglobinę [64, 65]. Początkowo metoda miała zastosowanie głównie w kosmetologii, na-tomiast obecnie coraz częściej używana jest w dermatolo-gicznych badaniach klinicznych. Wykorzystanie urządzenia w licznych pracach naukowych potwierdza jego wysoką czułość w ocenie nawet nieznacznych różnic w kolorycie skóry, często wizualnie niedostrzegalnych [62]. Zaletą tej metody jest odpowiednio dobrana długość fali promienio-wania do źródła absorpcji, co pozwala na uniknięcie po-chłaniania promieniowania przez inne struktury generujące kolor, np. bilirubinę [65].
Chromatometry (głównie parametr a*), m.in. Chro-matometer CR 200, CR 300, CR 400 (Minolta, Osaka, Japonia), bazują na kolorymetrycznym pomiarze stopnia zaczerwienienia skóry. Metoda ta polega na oświetlaniu powierzchni skóry lampą ksenonową. Analiza odbitego prostopadle od powierzchni skóry światła oparta jest
SKÓRA NACZYNIOWA – PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE 63 na modelu barw CIE L*a*b*, gdzie barwa
reprezentowa-na jest za pomocą składowej achromatycznej L* (ocereprezentowa-na melaniny) i dwóch składowych chromatycznych a* i b*
(ocena rumienia) [61]. Wadą tej metody jest możliwość częściowego fałszowania wyników przez nakładanie się pomiarów z innych składowych skóry generujących kolor [64]. Ponadto w licznych badaniach klinicznych wykazano większą korelację oceny klinicznej zaczerwienienia skóry z wynikami uzyskiwanymi z dermaspektrometrów w po-równaniu z chromatometrami [61].
Nasilenie rumienia jest odzwierciedleniem zwiększone-go przepływu krwi przez powierzchowne naczynia skórne.
Kapilaroskopia jest metodą umożliwiającą in vivo dokładną wizualizację 2D wierzchnich warstw mikrokrążenia skórne-go, czyli przepływu krwi w tętniczkach o średnicy < 300 μm, włośniczkach i żyłkach skóry [66, 67]. Za pomocą różnych technik kapilaroskopowych możliwa jest ocena morfolo-gii, gęstości naczyń skórnych i szybkości przepływu krwi.
Konwencjonalna kapilaroskopia pozwala na obrazowanie przy użyciu mikroskopu świetlnego ograniczonej ilości okolic anatomicznych skóry i przeznaczona jest głównie do przezpaznokciowego badania pętli włośniczkowych [67].
Metoda ta służy przede wszystkim do diagnostyki chorób tkanki łącznej [66]. Najpowszechniejsze zastosowanie ma wideokapilaroskopia fluorescencyjna, polegająca na poda-niu kontrastu donaczyniowego i ocenie w powiększepoda-niu
× 100−1000 nawet najmniejszych struktur naczyniowych i komórek krwi w każdej lokalizacji anatomicznej [67].
Technika ta może być stosowana do oceny mikrokrąże-nia w jednostkach dermatologicznych takich jak trądzik różowaty, fotostarzenie, łuszczyca, ale również w wielu chorobach układu sercowo-naczyniowego (nadciśnieniu tętniczym, niewydolności żylnej) [66]. Komputerowa ka-pilaroskopia dynamiczna jest wykorzystywana do badania szybkości przepływu krwi. Pomiar takich parametrów jak gęstość naczyń czy szybkość przepływu krwi może ulegać znacznym wahaniom pod wpływem temperatury otoczenia, ciśnienia tętniczego krwi, przyjmowanych pokarmów, pa-lenia tytoniu, cyklu miesiączkowego i innych, co powinno być brane pod uwagę przy badaniu i ocenie porównawczej pacjentów. Prawidłowy odczyt pomiarów utrudnia również hiperpigmentacja skóry [63].
Laserowy przepływomierz dopplerowski to kolejne urządzenie stosowane do badania perfuzji w obrębie naczyń skóry. Emituje on światło monochromatyczne wytwarzane przez laser półprzewodnikowy. Służy do pomiaru prze-pływu krwi głównie w głębszych warstwach skóry, czyli w splocie naczyniowym podbrodawkowym, a w niewielkim stopniu ocenia przepływ w kapilarach [67].
Pletyzmografia z zamknięciem odpływu żylnego, ina-czej impedancyjna, jest metodą diagnostyczną rejestrującą zmiany objętości krwi w wybranym segmencie ciała. Pomiar dokonywany jest przez przyłożenie napięcia do badane-go regionu ciała. Metoda ta jest pomocna w wykrywaniu czynnościowych zaburzeń przepływu krwi. Wadą tego urządzenia jest brak specyficzności tylko dla skóry,
dla-tego wykorzystanie pletyzmografii w diagnostyce skóry naczyniowej jest zdecydowanie rzadsze, w porównaniu z wcześniej wymienionymi technikami [63].
Z innych inwazyjnych metod badania skóry naczyniowej należy wymienić badanie histopatologiczne, które nie znala-zło jednak powszechnego zastosowania. Na jego podstawie możliwa jest ocena kształtu i stopnia poszerzenia powierz-chownych naczyń skóry oraz rodzaju zmian patologicznych w ich ścianach [23, 61]. Dodatkowe barwienie immunohisto-chemiczne może dostarczyć informacji na temat ekspresji czynnika wzrostu śródbłonka naczyń (vascular endothelial growth factor − VEGF), która w skórze naczyniowej jest zwiększona, i obecności przeciwciał CD 31 i D2-40. Czynnik ten odgrywa rolę w powstawaniu zmian rumieniowych m.in.
w trądziku różowatym i sprzyja angiogenezie. Przeciwciała są natomiast odpowiednio markerami śródbłonka naczyń krwionośnych i limfatycznych [68].
Chromatometry i dermaspektrometry znalazły zastoso-wanie nie tylko w ocenie utrwalonych zmian naczyniowych, ale także w badaniu rumienia, będącego jednym z objawów reakcji nadwrażliwości wywołanej przez dermokosmety-ki, miejscowe preparaty lecznicze czy promieniowanie ultrafioletowe. Do testów prowokacyjnych, oceniających wrażliwość skóry, wykorzystywane są najczęściej: 0,5−2%
laurylosiarczan sodowy, próby świetlne, a także tretynoina i cygnolina [64, 69].
Reasumując, ciągła ekspozycja na liczne i różnorod-ne czynniki środowiskowe, stosunkowo powierzchowna lokalizacja rozbudowanej sieci naczyń łożyska skórnego, różne drogi uruchamiania mechanizmu rozszerzającego i często jednocześnie rozszczelniającego naczynia skórne, przy niewątpliwie osobniczej podatności, predysponują skórę twarzy do różnorodnych zmian patologicznych. Dlatego tak ważne jest przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki w celu ustalenia głównego czynnika etiopatologicznego odpowiedzialnego za pojawienie się zaczerwienienia skóry w okolicy rumieniowej twarzy, co daje możliwość zalecenia właściwej terapii, a także dobrania odpowiedniej metody jej pielęgnacji.
Piśmiennictwo
Januszewski A
1. .: Podstawy i charakterystyczne elementy terapii psycho-analitycznej w chorobach skóry. In: Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej i osobowości. Psychosomatyka. Eds: W. Szewczyk, A. Kulig.
Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2001, 97–117.
Pohjavaara P., Telaranta T., Vaisanen E.
2. : The role of the sympathetic
nervous system in anxiety: Is it possible to relieve anxiety with endo-scopic sympathetic block? Nord. J. Psychiatry. 2003, 57 (1), 55–60.
Ray D., Williams G.
3. : Pathophysiological causes and clinical significance of flushing. Br. J. Hosp. Med. 1993, 50 (10), 594–598.
Izikson L., English J.C., Zirwas M.J.
4. : The flushing patient: differential
diagnosis, workup, and treatment. J. Am. Acad. Dermatol. 2006, 55 (2), 193–208.
Otani A., Otani L., Carlson K.C.
5. : The superficial neurovasculature of
the head and neck. Semin. Dermatol. 1994, 13 (1), 43–47.
64 VIOLETTA RATAJCZAK-STEFAŃSKA, ROMUALD MALESZKA, MAGDALENA BOER I WSP.
Wilkin J.K.
6. : Why is flushing limited to a mostly facial cutaneous dis-tribution? J. Am. Acad. Dermatol., 1988, 19, 309–313.
Tur E., Tur M., Maibach H.I., Guy R.H.
7. : Basal perfusion of the
cutane-ous microcirculation: measurements as a function of anatomic position.
J. Invest. Dermatol. 1983, 81 (5), 442–446.
Moretti G., Ellis R.A., Mescon H.
8. : Vascular patterns in the skin of the
face. J. Invest. Dermatol. 1959, 33, 103–112.
Trzebski A.
9. : Fizjologia krążenia krwi. In: Fizjologia człowieka z ele-mentami fizjologii stosowanej i klinicznej, cz. II. Ed. W.Z. Traczyk.
PWN, Warszawa 1990, 142–150.
Plewig G.
10. : Rosacea fulminans. In: Dermatology. Eds: O. Braun-Fal-co, G. Plewig, H.H. Wolff, W.H.C. Burgdorf. Springer, Berlin 2000, 1071–1078.
Wenger C.B.
11. : The Regulation of Body Temperature. In: Medical physi-ology. Eds: R.A. Rhoades R.A, G.A. Tanner: Lippincott Williams &
Wilkins, Philadelphia 2003, 537.
Franks E., Werth V.
12. : Cutaneous aspects of cardiopulmonary disease.
In: Fitzpatrick’s dermatology in general medicine. Ed. I.M. Freedberg.
Mc Graw-Hill, New York 2003.
Saito H.
13. : Congenital Horner’s syndrome with unilateral facial flushing.
J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry, 1990, 53 (1), 85–86.
Fox R.H., Goldsmith R., Kidd D. J.
14. : Cutaneous vasomotor control in the
human head, neck and upper chest. J. Physiol. 1962, 161, 298–312.
Blair D. A., Glover W.E., Roddie I.C.
15. : Cutaneous vasomotor nerves
to the head and trunk. J. Appl. Physiol. 1961, 16, 119–122.
Gonzalez G., Onofrio, B.M., Kerr F.W.L.
16. : Vasodilator system for the
face. J. Neurosurg, 1975, 42, 696–703.
Drummond P.D., Gonski A., Lance J.W.
17. : Facial flushing after
thermoco-agulation of the Gasserian ganglion. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry, 1983, 46 (7), 611–616.
Lotti T., Bianchi B., Panconesi E.
18. : Neuropeptides and skin disorders.
The new frontiers of neuro-endocrine-cutaneous immunology. Int.
J. Dermatol. 1999, 38 (9), 673–675.
Kurkcuoglu N., Alaybeyi F.
19. : Substance P immunoreactivity in rosacea.
J. Am. Acad. Dermatol. 1991, 25 (4), 725–726.
Drummond P.D.
20. : Mechanisms of autonomic disturbance in the face during and between attacks of cluster headache. Cephalalgia, 2006, 26 (6), 633–641.
Traczyk W.Z.
21. : Czucie i percepcja. In: Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, cz. I. Eds: W.Z. Traczyk, A. Trzebski.
PZWL, Warszawa 1989, 184.
Ramelet A.A., Perroulaz G.
22. : Rosacea: histopathologic study of 75 cases.
Ann. Dermatol. Venereol, 1988, 115 (8), 801–806.
Neumann E., Frithz A.
23. : Capillaropathy and capillaroneogenesis in the pathogenesis of rosacea. Int. J. Dermatol. 1998, 37 (4), 263–266.
Wilkin J.K.
24. : Oral thermal-induced flushing in erythematotelangiectatic rosacea. J. Invest. Dermatol. 1981, 76 (1), 15–18.
Bider D., Mashiach S., Serr D.M., Ben-Rafael Z.
25. : Endocrinological
basis of hot flushes. Obstet Gynecol Surv, 1989, 44 (7), 495–499.
Ginsburg J., Hardiman P.O’Reilly B.
26. : Peripheral blood flow in
meno-pausal women who have hot flushes and in those who do not. BMJ, 1989, 298 (6686), 1488–1490.
Shaw R.W., Kerr-Wilson R.H., Fraser H.M., McNeilly A.S., Howie P.W., 27.
Sandow J.: Effect of an intranasal LHRH agonist on gonadotrophins and hot flushes in post-menopausal women. Maturitas, 1985, 7 (2), 161–167.
Margolin L.
28. : Severe rosacea associated with colon cancer recurrence.
Int. J. Dermatol. 2004, 43 (3), 213–214.
Wilkin J.K.
29. : Vasodilator rosacea. Arch. Dermatol. 1980, 116 (5), 598.
Izikson L., English J.C., Zirwas M.J.
30. : The flushing patient: differential
diagnosis, workup, and treatment. J. Am. Acad. Dermatol. 2006, 55 (2), 193–208.
Regan T.J.
31. : Regional circulatory responses to alcohol and its congeners.
Fed. Proc. 1982, 41 (8), 2438–2442.
Wilkin J.K.
32. : Flushing reactions: consequences and mechanisms. Ann.
Intern. Med. 1981, 95 (4), 468–476.
Vally H., Thompson P.J.
33. : Allergic and asthmatic reactions to alcoholic drinks. Addict. Biol. 2003, 8 (1), 3–11.
Gajewska R., Lipka E., Ganowiak Z.
34. : Histamine and tyramine levels in
selected food products. Rocz. Państw. Zakł. Hig. 1991, 42 (1), 1–7.
Attaran R.R., Probst F.
35. : Histamine fish poisoning: a common but
frequently misdiagnosed condition. Emerg. Med. J., 2002, 19 (5), 474–475.
Settipane G.A.
36. : The restaurant syndromes. N. Engl. Reg. Allergy. Proc.
1987, 8 (1), 39–46.
Bell H.K., Poston G.J., Vora J., Wilson N.J.
37. : Cutaneous manifestations
of the malignant carcinoid syndrome. Br. J. Dermatol. 2005, 152 (1), 71–75.
Berg M., Liden S.
38. : An epidemiological study of rosacea. Acta Derm.
Venereol. 1989, 69 (5), 419–423.
Rosen T., Stone M.S.
39. : Acne rosacea in blacks. J. Am. Acad. Dermatol.
1987, 17 (1), 70–73.
Jansen T., Plewig G.
40. : Rosacea: classification and treatment. J. R. Soc.
Med. 1997, 90 (3), 144–150.
Wilkin J.K.
41. : Rosacea. Pathophysiology and treatment. Arch. Dermatol.
1994, 130 (3), 359–362.
Wilkin J., Dahl M., Detmar M., Drake L., Feinstein A., Odom R., 42.
Powell F.: Standard classification of rosacea: Report of the National Rosacea Society Expert Committee on the Classification and Staging of Rosacea. J. Am. Acad. Dermatol. 2002, 46 (4), 584–587.
Crawford G.H., Pelle M.T., James W.D.
43. : Rosacea: I. Etiology,
patho-genesis, and subtype classification. J. Am. Acad. Dermatol. 2004, 51 (3), 327–341.
Murphy G.
44. : Ultraviolet light and rosacea. Cutis, 2004, 74 (3 Suppl), 13–32.
Odom R.: The nosology of rosacea. Cutis, 2004, 74 (3 Suppl), 5–34.
45.
Marzano A.V., Vezzoli P., Alessi E.
46. : Elephantoid oedema of the eyelids.
J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol. 2004, 18 (4), 459–462.
Lai T.F., Leibovitch I., James C., Huilgol S.C., Selva D.
47. : Rosacea
lymphoedema of the eyelid. Acta Ophthalmol. Scand. 2004, 82 (6), 765–767.
Harvey D.T., Fenske N.A., Glass L.F.
48. : Rosaceous lymphedema: a rare
variant of a common disorder. Cutis, 1998, 61 (6), 321–324.
Michel J.L., Cabibel F.
49. : Frequency, severity and treatment of ocular rosacea during cutaneous rosacea. Ann. Dermatol. Venereol. 2003, 130, 20–24.
Starr P.A., Macdonald A.
50. : Oculocutaneous aspects of rosacea. Proc.
R. Soc. Med., 1969, 62 (1), 9–11.
Landow K.
51. : Unraveling the mystery of rosacea. Keys to getting the red out. Postgrad. Med., 2002, 112 (6), 51–58.
Stone D.U., Chodosh J.
52. : Ocular rosacea: an update on pathogenesis and therapy. Curr. Opin. Ophthalmol. 2004, 15 (6), 499–502.
Wilkin J., Dahl M., Detmar M., Drake L., Liang M.H., Odom R. et al
53. .:
Standard grading system for rosacea: report of the National Rosacea Society Expert Committee on the classification and staging of rosacea.
J. Am. Acad. Dermatol. 2004, 50 (6), 907–912.
Bonnar E., Eustace P., Powell F.C.
54. : The Demodex mite population in
rosacea. J. Am. Acad. Dermatol. 1993, 28 (3), 443–448.
Erbagci Z., Ozgoztasi O.
55. : The significance of Demodex folliculorum density in rosacea. Int. J. Dermatol. 1998, 37 (6), 421–425.
Forton F., Seys B.
56. : Density of Demodex folliculorum in rosacea: a case-control study using standardized skin-surface biopsy. Br. J. Dermatol.
1993, 128 (6), 650–659.
Georgala S., Katoulis A.C., Kylafis G.D., Koumantaki-Mathioudaki E., 57.
Georgala C., Aroni K.: Increased density of Demodex folliculorum and evidence of delayed hypersensitivity reaction in subjects with papulopustular rosacea. J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol. 2001, 15 (5), 441–444.
Hoekzema R., Hulsebosch H.J., Bos J.D.
58. : Demodicidosis or rosacea:
what did we treat? Br. J. Dermatol. 1995, 133 (2), 294–299.
Akilov O.E., Mumcuoglu K.Y.
59. : Immune response in demodicosis. J. Eur.
Acad. Dermatol. Venereol. 2004, 18 (4), 440–444.
SKÓRA NACZYNIOWA – PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE 65
Gessert C.E., Bamford J.T.
60. : Measuring the severity of rosacea: a review.
Int. J. Dermatol., 2003, 42 (6), 444–448.
Oliveira G. V., Chinkes D., Mitchell C., Oliveras G., Hawkins H.K., 61.
Herndon D.N.: Objective assessment of burn scar vascularity, ery-thema, pliability, thickness, and planimetry. Dermatol. Surg. 2005, 31 (1), 48–58.
Park E. S., Na J.I., Kim S.O., Huh C.H., Youn S.W., Park K.C.
62. :
Applica-tion of a pigment measuring device–Mexameter–for the differential diagnosis of vitiligo and nevus depigmentosus. Skin Res. Technol.
2006, 12 (4), 298–302.
Yvonne-Tee G.B., Rasool A.H., Halim A.S., Rahman A.R.
63. : Noninvasive
assessment of cutaneous vascular function in vivo using capillaroscopy, plethysmography and laser-Doppler instruments: its strengths and weak-nesses. Clin. Hemorheol. Microcirc. 2006, 34 (4), 457–473.
Clarys P., Alewaeters K., Lambrecht R., Barel A.O.
64. : Skin color
measure-ments: comparison between three instrumeasure-ments: the Chromameter(R), the DermaSpectrometer(R) and the Mexameter(R). Skin Res. Technol.
2000, 6 (4), 230–238.
Gladstone H.B., Nguyen S.L., Williams R., Ottomeyer T. ,Wortzman M., 65.
Jeffers M. et al.: Efficacy of hydroquinone cream (USP 4%) used alone or in combination with salicylic acid peels in improving photodamage on the neck and upper chest. Dermatol. Surg. 2000, 26 (4), 333–337.
Humbert P., Sainthillier J.M., Mac-Mary S., Petitjean A., Creidi P., 66.
Aubin F.: Capillaroscopy and videocapillaroscopy assessment of skin microcirculation: dermatologic and cosmetic approaches. J. Cosmet.
Dermatol. 2005, 4 (3), 153–162.
Li L., Mac-Mary S., Sainthillier J. M., Nouveau S., de Lacharriere O., 67.
Humbert P.: Age-related changes of the cutaneous microcirculation in vivo. Gerontology, 2006, 52 (3), 142–153.
Gomaa A.H., Yaar M., Eyada M.M., Bhawan J.
68. : Lymphangiogenesis
and angiogenesis in non-phymatous rosacea. J. Cutan. Pathol. 2007, 34 (10), 748–753.
Fluhr J.W., Kuss O., Diepgen T., Lazzerini S., Pelosi A., Gloor M. et al.
69. :
Testing for irritation with a multifactorial approach: comparison of eight non-invasive measuring techniques on five different irritation types. Br. J. Dermatol. 2001, 145 (5), 696–703.
Komentarz
Praca dotyczy problemów związanych z obecnością skóry naczyniowej, zarówno tych natury medycznej, jak i kosmetycznej. Z obecnością skóry naczyniowej spotyka-my się głównie w takich częściach ciała, jak twarz, szyja
i dekolt. Charakterystyczna jest dla niej obecność zmian rumieniowych pod postacią obecności różnie nasilonych plam naczyniowych lub teleangiektazji. Okolice, w których występują zmiany o charakterze naczyniowym, zwłaszcza twarzy, decydują o atrakcyjnym wyglądzie, co ma wpływ na kształtowanie prawidłowych relacji międzyludzkich i decyduje o jakości życia. Dlatego tak istotne jest po-znanie czynników etiopatologicznych odpowiedzialnych za pojawianie się skóry naczyniowej, co nie pozostaje bez wpływu na prawidłowe wybranie leczenia, a także odpowiednich metod pielęgnacyjnych. Autorzy w swojej pracy podjęli się na podstawie dostępnego piśmiennic-twa analizy podstawowych mechanizmów czasowego lub utrwalonego zaczerwienienia skóry i związanych z nimi konsekwencji. Przeprowadzona została obszerna analiza, uwzględniająca podstawowe mechanizmy naczyniorucho-we, tj. neurogenny i humoralny. Nie bez znaczenia pozo-stają także zaburzenia struktury tkanki łącznej samych ścian naczyń krwionośnych i w ich otoczeniu. W pracy przedstawiono również szczegółowo stany fizjologiczne i chorobowe, które są przyczyną objawów skóry naczynio-wej. Przemijające objawy skóry naczyniowej, a następnie utrwalone, są podłożem przewlekłej i nawrotowej der-matozy, jaką jest trądzik różowaty. Autorzy obszernie omawiają czynniki etiopatogenetyczne odgrywające rolę w tej dermatozie, a także jej obraz kliniczny. Ostatnia część dotyczy zagadnień diagnostycznych związanych ze skórą naczyniową. Autorzy wyróżniają: badania przedmiotowe, nieinwazyjne techniki oraz metody inwazyjne. Do tych ostatnich zaliczają: biopsje lub testy prowokacyjne. Pracę oceniam dobrze, założone na wstępie zagadnienie zostało omówione w sposób wyczerpujący. Poruszona tematyka zagadnień jest aktualna i dotyczy często występujących praktycznie problemów dermatologicznych. Dołączone piśmiennictwo jest dobrane prawidłowo, koresponduje z tematem pracy.
prof. dr hab. n. med. Grażyna Broniarczyk-Dyla
A N N A L E S A C A D E M I A E M E D I C A E S T E T I N E N S I S
R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E 2009, 55, 1, 66–69
HENRYK WIKTOR1, 2, MAGDALENA LEWICKA1, EWA HUMENIUK3, BEATA GULANOWSKA-GĘDEK2, KRZYSZTOf WIKTOR4, KATARZYNA KANADYS1