NA PODSTAWIE PRZEPRO-WADZONYCH ANALIZ JEST STWIERDZENIE, żE AKTU-ALNIE UPRAWIANE UNIJNE POLITYKI PUBLICZNE NIE Są DOSTOSOWANE DO SKU-TECZNEGO PODJęCIA NO-WYCH WYZWAń, PRZED JAKIMI STOI EUROPA.
Pierwszy z tych dokumentów zawiera ocenę konsekwencji najważniejszych trendów ma-jących miejsce w Europie oraz wynikama-jących z przyszłych wyzwań i potencjałów. Kontekst terytorialny wynika przede wszystkim z: roz-szerzeń, trendów demograficznych, potencjału innowacyjnego Europy, nowego paradygmatu energetycznego, zagęszczenia struktur i nie-równych dostępności, nowych terytorialnych wyzwań dla zrównoważenia środowiskowego i wpływu zmian klimatycznych. Na tej pod-stawie nakreślono obraz terytorium Europy w 2030 r., gdyby dotychczasowe trendy były kon-tynuowane, wskazując m.in. na następujące pra-widłowości: procesy starzenia się społeczeństw Europy, które są bardzo zróżnicowane terytorial-nie; dostępności, które zasadniczo poprawiają się w układzie koncentrycznym; przekształcenia systemów energetycznych, jakie są przestrzennie znaczące; zurbanizowaną Europę, która staje się bardziej spolaryzowana; a obszary wiejskie będą znacznie bardziej zróżnicowane niż na początku wieku. Bardzo ważną konstatacją sformułowa-ną na podstawie przeprowadzonych analiz jest stwierdzenie, że aktualnie uprawiane unijne
po-lityki publiczne nie są dostosowane do skutecz-nego podjęcia nowych wyzwań, przed jakimi stoi Europa. Na tej podstawie określono pole wyboru polityk publicznych i ich potencjalne oddzia-ływania na terytorium Europy. Przedstawiono konsekwencje braku koordynacji polityk. Na tym tle zaproponowano dwa scenariusze terytorialne:
zorientowany na konkurencyjność oraz zoriento-wany na spójność. Scenariusz konkurencyjności zakłada zasadnicze ograniczenie budżetu poli-tyki strukturalnej i ukierunkowanie wydatków Unii Europejskiej na B+R, edukację, informa-cyjne i komunikainforma-cyjne technologie oraz strate-giczną dostępność zewnętrzną. Obraz Europy dzięki realizacji tego scenariusza to: silniejszy wzrost liczby ludności, ale cechujący się znacz-nie większymi znacz-nierównowagami demograficzny-mi; znacznie droższym, ale przestrzennie skon-centrowanym rozwojem terytorialnym; rozwój technologiczny i infrastrukturalny mające zna-czący wpływ na ewolucję struktur terytorialnych;
zwiększone przepływy w układzie północ-połu-dnie; nowy paradygmat energetyczny, jaki jest korzystny dla regionów metropolitalnych; mniej policentryczny system osadniczy. Podstawowym problemem realizacji tego scenariusza są rosną-ce zróżnicowania terytorialne, mogąrosną-ce zagrozić integralności Unii Europejskiej. Scenariusz spój-nościowy jest zorientowany na rodziny, edukację, zatrudnienie, imigrację oraz integrację. Obraz Europy dzięki realizacji takiego scenariusza to:
zwiększone stopy przyrostu naturalnego, silniej-sza integracja terytorium Unii, tańszy i bardziej rozproszony model terytorialny wzrostu gospo-darczego, sprzyjający rozwojowi słabszych obsza-rów wpływ nowego paradygmatu energetycznego, poszerzone korzyści wynikające z dostępności, wyższa dynamika rozwoju średnich miast równo-ważąca wzrost metropolii oraz bardziej dostatnie i zbilansowane ze względu na struktury społecz-no-gospodarcze obszary wiejskie. Podstawowym problemem wdrożenia takiego scenariusza jest znacznie wyższy koszt jego realizacji dla budże-tów publicznych, szczególnie w krótkim okresie czasu. Na tej podstawie zdefiniowano cele tery-torialne Europy jako: prosperujące, konkurencyj-ne i zdywersyfikowakonkurencyj-ne gospodarki; innowacyjkonkurencyj-ne oparte na wiedzy społeczeństwo; zrównoważony transport; zbilansowana dystrybucja ludności, dobrobytu, miast itd.; społecznie włączone spo-łeczeństwo i przestrzeń; zrównoważoną struktu-rę osadniczą; zrównoważoną struktustruktu-rę wykorzy-stania energii, zdrowe środowisko i skuteczne zapobieganie zagrożeniom; zdywersyfikowane dziedzictwo kulturowe, a także terytorialnie zo-rientowane zarządzanie publiczne. W drugim
opracowaniu przedstawiono obecne trendy do-tyczące sytuacji: społeczeństw Europy w zakre-sie ewolucji procesów demograficznych, Europy i obszarów sąsiadujących państw, Europy i jej produktów – ewolucji pozycji ekonomicznej, Europy i jej zasobów – nowego paradygmatu energetycznego i zmian klimatycznych oraz eu-ropejskich miast i obszarów wiejskich – ewolucji struktur przestrzennych.
Na tej podstawie przedstawiono scenariusz kontynuacji dotychczasowych trendów, przyj-mując następujące założenia: ludność Euro-py zwiększa się tylko na skutek rozszerzeń, ma miejsce rosnąca, ale globalnie kontrolowana mi-gracja zewnętrzna, rejestrujemy powoli rosnące wskaźniki aktywności zawodowej, mają miejsce powoli rosnące wydatki na B+R, ale technolo-giczna luka do USA jest zachowana, zmniejsza-ją się wydatki publiczne, rosną systematycznie ceny energii, następuje dalsza liberalizacja han-dlu międzynarodowego, rośnie redukcja budżetu Wspólnej Polityki Rolnej, obserwujemy niski po-ziom koherencji pomiędzy polityką dedykowaną innowacyjności i konkurencyjności a polityką spójności, bardzo umiarkowane są zmiany kli-matyczne, następują rozszerzenia Unii Europej-skiej o Bałkany Zachodnie do 2020 r. i o Turcję około 2030 r. Terytorialne konsekwencje takiego scenariusza wskazują na olbrzymią koncentra-cję aktywności w obszarach metropolitalnych przede wszystkim Pentagonu, ale także innych mniej centralnych regionów, przede wszystkim związanych ze stolicami i innymi lokomotywami rozwoju, takimi jak: Barcelona, Madryt, Glasgow, Kopenhaga, Sztokholm, Oslo, Berlin, Warszawa, Praga, Wiedeń i Budapeszt. W tym samym cza-sie nastąpi marginalizacja wielu obszarów, szcze-gólnie wiejskich oraz regionów przemysłowych, koncentrujących tradycyjne branże przemysłu.
Są na to narażone przede wszystkim obszary Eu-ropy Środkowej i Wschodniej.
Scenariusz zorientowany na konkurencyjność zakłada: silną redukcję budżetu Unii Europej-skiej i przesunięcie finansowania na B+R, edu-kację, informacyjne i komunikacyjne technologie oraz strategiczną dostępność zewnętrzną. Budżet Wspólnej Polityki Rolnej i europejskiej polityki spójności zostają znacząco zredukowane. Uwa-ga polityk UE zorientowana zostaje na regiony o największych potencjałach. Ma miejsce dalsza liberalizacja i prywatyzacja usług publicznych.
Priorytetem są kolejne rozszerzenia. Imigracja jest promowana jako sposób zwiększenia zasobów siły roboczej. Inwestycje infrastrukturalne kierują się przede wszystkim przesłankami rynkowymi, co oznacza koncentrację w centralnych regionach
fuTurologia XXi WiEku – WyZWaNia SCENy gloBalNEJ Unii. Przedsięwzięcia mitygujące zmiany
klima-tyczne bazujące na elastycznych przesłankach podejmowane są w sytuacji, gdy są efektywne, podobnie inwestycje środowiskowe. Ma miejsce szersze stosowanie otwartej metody koordynacji.
Terytorialne konsekwencje tego scenariusza to dalsza koncentracja potencjału w Pentagonie, bo-wiem bardzo niewiele metropolii spoza Pentago-nu ma szanse na skuteczne konkurowanie w ta-kiej Unii Europejsta-kiej. Znacznie ograniczone są w porównaniu z poprzednim scenariuszem prze-pływy oraz znacznie większe jest prawdopodo-bieństwo marginalizacji obszarów peryferyjnych.
Mają miejsce szczególnie intensywne przepływy migracyjne spoza Unii Europejskiej.
Trzeci scenariusz zakłada, że spójność oka-że się podstawowym wyznacznikiem polityk Unii Europejskiej. Poprawie poziomu spójno-ści Unii Europejskiej będą służyły: utrzymanie wolumenu budżetu Unii Europejskiej, kon-centracja polityk europejskich w słabych re-gionach, większa skala interwencji publicznej i bardziej zdecentralizowany system zarządzania, brak rozszerzeń Unii Europejskiej, priorytet dla pogłębienia integracji europejskiej, restrykcyjna polityka wobec migracji zewnętrznych, priorytet w zakresie inwestycji infrastrukturalnych w regio-nach peryferyjnych, promocja zdecentralizowa-nej produkcji energii, w tym odnawialzdecentralizowa-nej, silne instrumenty ograniczania zmian klimatycznych i środowiskowych, aktywne wieloszczeblowe za-rządzanie publiczne na obszarach wspieranych z funduszy strukturalnych. Obraz terytorium Europy w wyniku realizacji takiego scenariusza jest znacznie bardziej policentryczny, z wieloma strefami rozwoju poza Pentagonem, którego za-sięg rozszerzy się. Zaza-sięg obszarów zmarginali-zowanych będzie znacząco zawężony, a wpływ ryzyk naturalnych znacznie ograniczony.
Na zakończenie porównano konsekwencje re-alizacji poszczególnych scenariuszy dla kształ-towania struktur społecznych, gospodarczych i przestrzennych Europy, w tym także wyko-rzystując ilustracje kartograficzne. W trzecim wymienionym wcześniej studium udokumen-towano pozycję Europy w świecie w pierwszej dekadzie XXI wieku:
strukturalną (Eurazja i inne potencjalne struktury, obraz mentalny Europy, ciężar międzynarodowy kontynentu oraz zanikają-cy potencjał);
funkcjonalną (handel, powiązania lotnicze, migracje i pomoc publiczną);
sąsiedzką (europejski obszar oddziaływania, fortecę Europa, komplementarności oraz Europę jako region funkcjonalny).
Następnie na tej podstawie przedstawiono cztery wizje Europy w świecie: „kontynentu”,
„układu centrum-peryferie”, „archipelagu” oraz
„regionalną”. Dla każdej z tych wizji określono:
podstawową faktografię przemawiającą na jej rzecz, podstawowe cechy polityczne, wpływ na rozwój terytorialny, w tym podstawowe korzy-ści i niekorzykorzy-ści. W konkluzjach na temat, czy Europa jest światowym regionem, określono benchmarki dla tych czterech wizji, jakimi są:
wkład naukowy, wkład polityczny, polityki we-wnętrzne oraz polityki zewe-wnętrzne. Dokument ten doskonale ilustruje pole wyboru kształto-wania rozwoju terytorialnego Unii Europejskiej.
Charakterystyczne jest podejście do przyszłości Europy i świata w kategoriach megaprzestrzeni (megaspaces) proponowanej przez A. Kuklińskie-go (P. Artymowska, A. Kukliński, P. żuber, 2012 – patrz bibliografia). Słabością tych wszystkich dokumentów jest fakt, że powstały one jeszcze przed kryzysem gospodarczym, jaki gnębi go-spodarkę i społeczeństwa Europy od 2008 r. Dla-tego przedstawiają bardzo optymistyczną wizję przyszłości oraz abstrahują od nowych zjawisk i wyzwań. Dlatego uznano, że niezbędne jest podjęcie studiów uwzględniających zasadnicze zmiany kontekstu gospodarczego, społeczne-go i przestrzennespołeczne-go rozwoju Unii Europejskiej w warunkach kryzysowych i postkryzysowych.
3. Projekt Europejskie Terytorium 2050
W 2011 r. w ramach programu ESPON urucho-miony został projekt badawczy Europejskie Tery-torium 2050 (European Territory 2050 – ET2050), który ma zostać zakończony w 2014 r. Program ET2050 zakłada znacznie lepsze niż dotychczas wykorzystanie potencjału terytorialnego Unii Eu-ropejskiej. Uwzględnia zmiany wynikające z kry-zysu gospodarczego, jaki dotyka od 2008 r. gospo-darkę światową, w tym szczególnie dotkliwie Unię Europejską. Jego misją jest określenie scenariuszy rozwoju Unii Europejskiej w horyzoncie czasowym 2050 r., uwzględniając także stan pośredni w 2030 r.
W pierwszej fazie prac powstają raporty makrore-gionalne i sektorowe, w których uwzględnia się także bliższe i dalsze otoczenie Unii Europejskiej.
W pierwszej fazie prac nastąpiło zidentyfikowanie najważniejszych megatrendów mających wpływ na rozwój Unii Europejskiej w horyzoncie czasowym do 2050 r. Są one następujące:
1. Starzejąca się ludność Europy. W Unii Euro-pejskiej rejestrujemy niedostatek siły roboczej wskutek niskich stóp przyrostu naturalnego.
Bardzo silna presja migracyjna spoza Unii
Europejskiej wywierana jest z południa (Afry-ka, Bliski Wschód, Azja), ma ona jednak bar-dzo zróżnicowany wpływ na różne regiony i kraje. Liczba ludności w wieku produkcyjnym zmniejsza się znacząco, co wpływa na wzrost gospodarczy i konkurencyjność wielu regionów europejskich. Starzenie się ludności ma nieko-rzystny wpływ na innowacyjność i dynamikę procesów społecznych i gospodarczych.
2. Cofająca się gospodarka. W ostatnich deka-dach różnice w wielkości produktu krajowe-go brutto i poziomie dobrobytu pomiędzy Europą a innymi kontynentami zmniejszają się. W wyniku kryzysu gospodarczego obser-wujemy zasadnicze obniżenie dynamiki roz-wojowej państw i regionów Unii Europejskiej.
Europejska gospodarka jest w większym niż przeciętnie stopniu zależna od usług i za-awansowanej turystyki. Reindustrializacja zo-staje ograniczona do tradycyjnych stref prze-mysłowych. Szansą dla Unii Europejskiej jest wzrost znaczenia lokalnych rynków na pro-dukty rolnicze. Pewne sektory, takie jak: trans-port, przetwórstwo żywności oraz wzornictwo, mogą pozostać konkurencyjne, jednak Europa w wielu wiodących sektorach może w nacho-dzących latach utracić wiodącą pozycję (m.in.
mikroelektronika, komputery, software, medy-cyna, nanotechnologie).
3. Ewolucja postaw społecznych. Niestety obser-wujemy erozję tradycyjnych wartości, które hi-storycznie przyczyniły się do sukcesu społecz-no-gospodarczego Europy. Może mieć miejsce kontynuacja postaw społecznych sprzyjających zadłużaniu się kosztem przyszłych pokoleń.
Ze starzeniem się społeczeństw państw euro-pejskich związana jest zwiększona percepcja niechęci do ryzyka. Niewątpliwie społeczeń-stwa poszczególnych państw Europy będą bardziej wrażliwe niż dotychczas na problemy środowiskowe. Wzrost poziomu identyfikacji z konkretnymi terytoriami prowadzący do ogra-niczenia otwartości na wpływy zewnętrzne, wzrastający protekcjonizm i bazowanie na wła-snych zasobach oznaczają niepełne wykorzysta-nie potencjału regionów i państw Unii Europej-skiej. W bogatszych jednostkach terytorialnych pojawiają się zorientowane na miejsca strategie ochrony przed otoczeniem. Należy się spodzie-wać, że nieformalne relacje w dalszym ciągu będą dominujące w peryferyjnych i słabiej roz-winiętych strefach oraz dzielnicach miast.
4. Spowolniona innowacyjność. Zagrożeniem dla Unii Europejskiej jest sytuacja, gdy nowa fala technologiczna związana m.in. z nano-technologiami, biomedycyną, energetyką i sztuczną inteligencją będzie przebiegała
wolniej, niż oczekuje się obecnie. Wolniejsze będzie także tempo wdrażania aktualnie do-stępnych technologii nowej generacji. W szer-szym niż oczekiwano zakresie będą realizowa-ne nieefektywrealizowa-ne i nieproduktywrealizowa-ne badania naukowe. Problemem będzie nieefektywne planowanie badań naukowych nieprowadzące do niezbędnej koncentracji środków, docho-dzenia do produktów rynkowych itd.
5. Niedostatek energii. Ceny energii rosną znacznie szybciej, niż jeszcze niedawno ocze-kiwano. Nawet pomimo znaczącego wzrostu skali energetyki wykorzystującej źródła odna-wialne w dalszym ciągu istotną rolę w nad-chodzących dekadach będą odgrywały paliwa węglowe. Dodatkowo silniejszy wpływ zmian klimatycznych wymusi bardziej restrykcyjną politykę redukcji emisji CO2, dalej obniża-jąc wzrost gospodarczy. Także zależność Unii Europejskiej od zewnętrznych źródeł energii wzrośnie. Wynikiem tego będą pojawiające się znacznie częściej i narastające konflikty w układach terytorialnych, związane z zasoba-mi i ryzykiem wynikającym z ich dostępności.
6. Odwrócone dostępności. W globalnym świecie niektóre centralne miejsca Unii Europejskiej, jakimi są wiodące metropolie, uzyskują dosko-nałą dostępność w zakresie powiązań komuni-kacyjnych, w tym także transportowych z wio-dącymi miejscami koncentracji potencjałów społeczno-gospodarczych na świecie. Sieci perfekcyjnie łączą najważniejsze miejsca świa-ta i Europy. Także w Unii Europejskiej i jej państwach członkowskich metropolie zyskują bardzo korzystne parametry dla sieciowania.
Jednak w tym samym czasie pozycja wielu geograficznie pobliskich miejsc znajdujących się w cieniu takich biegunów rozwoju ulega stopniowej degradacji, bowiem ich poziom wykluczenia i izolacji zwiększa się.
7. Spolaryzowany rozwój. W ostatnich latach zasadniczo zmienił się paradygmat rozwoju regionalnego w rozwiniętych krajach świata.
Wyrazem tego są m.in. zapisy strategii Eu-ropa 2020. Grozi nam bardziej spolaryzowa-ny niż dotąd rozwój społeczno-gospodarczy, m.in. w układzie regionalnym, pomiędzy większymi miastami a resztą regionu, a także strefami w ramach miast. Następuje realoka-cja kierunków wydatków w ramach funduszy europejskiej polityki spójności na niekorzyść obszarów najsłabszych. Prawdopodobne jest także zmniejszenie transferów finansowych i poziomu solidarności pomiędzy regionami i państwami Unii Europejskiej.
8. Hybrydowa geografia. W ostatnich dekadach w Europie ma miejsce stopniowa ewolucja
fuTurologia XXi WiEku – WyZWaNia SCENy gloBalNEJ struktur zagospodarowania
przestrzenne-go, z tradycyjnego modelu zwartego mia-sta i punktów aktywności rozmieszczonych wokół przystanków komunikacyjnych, do znacznie luźniejszych regulacji dotyczących zagospodarowania przestrzennego i wzrasta-jącej presji suburbanizacyjnej, szczególnie silnej w przypadku dużych i średnich miast.
Wskutek tego istnieje zagrożenie, że Europa będzie kontynentem niskiego poziomu ładu przestrzennego, braku czytelności rozmiesz-czenia różnych funkcji w przestrzeni oraz czytelnego rozróżnienia pomiędzy obszara-mi obszara-miejskiobszara-mi i wiejskiobszara-mi.
9. Zablokowane reformy strukturalne. Warun-kiem powrotu Unii Europejskiej na korzystną trajektorię rozwojową są głębokie reformy spo-łeczno-gospodarcze. Bardzo prawdopodobne, że wdrażanie niezbędnych zmian napotka na barierę akceptacji społecznej. Będziemy odczuwali rosnące problemy zrównoważenia budżetu, związane ze świadczeniem usług publicznych o charakterze socjalnym. Ogra-niczone co do zakresu i wielkości inwestycje w infrastrukturę, badania i rozwój zostaną skoncentrowane na niewielu polach. Praw-dopodobne jest ograniczenie solidarności z biedniejszymi krajami spoza Unii Europej-skiej. Samorządy terytorialne będą znacznie mniej skuteczne niż dotychczas we wszyst-kich skalach przestrzennych. Władza poli-tyczna będzie sprawowana przez populistów lub technokratów niechętnych reformom.
Siła polityczna zostanie częściowo przesunię-ta do korporacji ponadnarodowych.
10. Europejskie zakleszczenie. Warunkiem sku-tecznego podjęcia wyzwań, przed jakimi stoi obecnie Unia Europejska, jest dokonanie nie-zbędnych reform politycznych, które umożli-wią bardziej sprawne niż dotychczas radzenie sobie z nowymi wyzwaniami. Mechanizmy decyzyjne obowiązujące w Unii Europejskiej nie pozwalają jednak na skuteczne konkuro-wanie z innymi krajami świata. Zagrożeniem jest brak znaczącego postępu w głębokości integracji europejskiej, a w wyniku wystą-pienia bezwzględnej konieczności współ-działania państw członkowskich może mieć miejsce co najwyżej koordynacja niektórych polityk, takich jak: fiskalnej, migracyjnej, rynku pracy. Wynikiem tego może być mo-del Unii Europejskiej różnych prędkości oraz zablokowanie kolejnych rozszerzeń.
W sumie te megatrendy wyznaczają kierunki i skalę wyzwań, przed jakimi stoi Unia Euro-pejska w nadchodzących dekadach. Brak
sku-tecznego podjęcia tych wyzwań prowadziłby do zasadniczej degradacji społeczno-gospodarczej pozycji Europy.
4. inne perspektywiczne inicjaty-wy w świecie oraz wnioski inicjaty- wyni-kające z tych studiów dla Polski
Charakterystyczny jest fakt, że w warunkach wy-nikających z głębokiego kryzysu gospodarczego i zasadniczych przewartościowaniach doktrynal-nych pojawiło się zapotrzebowanie na perspekty-wiczne myślenie o rozwoju społeczno-gospodar-czym w układach terytorialnych. Wyrazem tego stały się między innymi: nowa generacja publika-cji Klubu Rzymskiego oraz prace podejmowane między innymi w Stanach Zjednoczonych Ame-ryki Północnej w horyzoncie czasowym 2050 r.
Takie perspektywiczne myślenie o rozwoju społeczno-gospodarczym w układach terytorial-nych najbliższych kilku dekad ma miejsce w Sta-nach Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie podjęto z dużym rozmachem projekt Ameryka 2050. Inicjatorem była instytucja pozarządowa związana z planowaniem przestrzennym – Ame-rican Planning Associacion. Inicjatywa ta zyska-ła wsparcie ze strony wielu kluczowych fundacji i instytucji pozarządowych USA, takich jak m.
in.: Rockefeller Foundation, Doris Duke Chari-table Foundation, Lincoln Institute of Land Poli-cy, J. M. Kaplan Fund, Park Foundation, William Penn Foundation, Ford Foundation. Przesła-niem strategicznym tej inicjatywy jest przygo-towanie miejsc pracy, miejsc zamieszkania oraz stosownej przestrzeni dla 130 milionów nowych obywateli USA. Jako najważniejsze trendy uwa-runkowane globalnie, jakie będą miały wpływ na rozwój terytorialny USA w nadchodzących dekadach, określono: 1) szybki wzrost ludności i zmiany demograficzne, 2) zmiany klimatycz-ne, 3) wzrost skali międzynarodowych powiązań gospodarczych i handlu zagranicznego, 4) nie-kontrolowane rozlewanie się zabudowy obsza-rów zurbanizowanych i nieefektywne wykorzy-stanie przestrzeni, 5) niezrównoważony wzrost w układzie międzyregionalnym i wewnątrzregio-nalnym, 6) niewydolność systemów infrastruk-turalnych, 7) kształtowanie się makroregionów gospodarczych. Uznano, że jednym z warunków zachowania wiodącej pozycji USA w świecie jest między innymi bardziej skuteczne niż dotąd podjęcie wyzwań o charakterze terytorialnym.
Tym, co zasadniczo odróżnia założenia stu-dium Ameryka 2050 od strategii Europejskie Terytorium 2050, jest jakościowa odmienność przebiegu procesów demograficznych. Podczas
gdy w Unii Europejskiej zakłada się w ciągu tych około 40 lat zmniejszenie potencjału demogra-ficznego o około 30-35 mln obywateli, to w Sta-nach Zjednoczonych Ameryki Północnej pro-gnozuje się zwiększenie tych zasobów o około 130 mln. Oczywiście w wysoko rozwiniętych kra-jach młode społeczeństwa, o zrównoważonych strukturach wiekowych ludności, cechują się potencjalnie wyższą innowacyjnością i gotowo-ścią akceptacji zmian oraz większą możliwogotowo-ścią przeznaczania środków publicznych na działania rozwojowe. W wielu pracach prognostycznych prowadzonych na świecie podkreśla się rosną-ce znaczenie Chin dla kształtowania globalnej przestrzeni światowej, w tym także europejskiej.
W Chinach w 2012 r. przedstawiono raport sumujący dotychczasowe wspólne prace rządu Chin i Banku Światowego, zawierające założe-nia prognostyczne dla tego kraju w horyzoncie czasowym 2030 r. (The World Bank 2012). Cha-rakterystyczna jest koncentracja uwagi tego raportu na wymiarze społeczno-gospodarczym i praktyczne pominięcie aspektów terytorial-nych. Dokument ten traktowany jeszcze jako roboczy projekt (nie do cytowania) zawiera w części pierwszej: 1) Opis chińskiej ścieżki rozwojowej w latach 1978–2030; 2) Nową stra-tegię rozwojową do roku 2030; 3) Założenia reform strukturalnych dla gospodarki rynko-wej o solidnych podstawach; 4) Zwiększenie szybkości generowania innowacji; 5) Wykorzy-stanie możliwości zielonego rozwoju; 6) Takie same możliwości i podstawowe bezpieczeń-stwo dla wszystkich; 7) Wzmocnienie systemu fiskalnego i powiązanie z ewolucją roli rządu;
8) Osiągnięcie wielostronnie korzystnych rela-cji z resztą świata oraz 9) Pokonanie barier dla wprowadzenia reform. W części drugiej przed-stawiono kwestie związane ze wspieraniem reform: 1) Założenia reform strukturalnych dla nowoczesnego, harmonijnego i kreatyw-nego społeczeństwa o wysokich dochodach;
2) Wzrost Chin poprzez technologiczną kon-wergencję; 3) Wykorzystanie możliwości zielo-nego rozwoju; 4) Równe szanse i podstawowe
2) Wzrost Chin poprzez technologiczną kon-wergencję; 3) Wykorzystanie możliwości zielo-nego rozwoju; 4) Równe szanse i podstawowe