ale społeczeństwa nadal pozostają w dużym stopniu zamknięte.
3. Większość społeczeństw, i to nie tylko opóź-nionych w rozwoju gospodarczym i cywili-zacyjnym, znajduje się w kleszczach trady-cyjnego systemu kulturowego, który narzuca system ocen zachodzących zmian.
NASYCENIE GOSPODARKI I SPOłECZEńSTWA NOWO-CZESNYMI ŚRODKAMI KOMUNIKACJI. REWOLUCJA INFORMACYJNA DOKONAłA W OSTATNICH KILKU DEKA-DACH ISTOTNYCH ZMIAN W KOMUNIKACJI SPOłECZNEJ, GłóWNIE ZA POŚREDNIC-TWEM INTERNETU.
Wszystko to wskazuje, przynajmniej w fazie obecnej, na sprzeczność między wzrostem go-spodarczym a postępem cywilizacyjnym. Odpo-wiedzialny za to jest system kulturowy, a Polska tkwi w owych kleszczach szczególnie silnie.
Nasycenie gospodarki i społeczeństwa nowo-czesnymi środkami komunikacji. Rewolucja in-formacyjna dokonała w ostatnich kilku dekadach istotnych zmian w komunikacji społecznej, głów-nie za pośrednictwem internetu. Z tego punktu widzenia Polska uczyniła istotny krok w kierunku opanowania narzędzi będących ważnym składni-kiem cywilizacji wiedzy. Rewolucja informacyjna powoduje zmiany w strukturze społecznej, uła-twia komunikowanie i dostęp do wiedzy. Równo-cześnie stwarza co najmniej dwa typy zagrożeń.
Mają one charakter ambiwalentny. Dają zarówno korzyści, ale także tworzą bariery. Pierwsze za-grożenie związane jest z szerokim dostępem do informacji, a częściowo i wiedzy. Zapomina się, że przynajmniej, jak na razie, prawdziwej wiedzy w internecie się nie znajdzie, a jedynie informa-cje o wiedzy. Pojawia się pozór erudycyjności, a także zalew plagiatów. Drugie jest nie mniej groźne, ponieważ poprzez internet prezentowa-ne są różprezentowa-ne poglądy, w tym również takie, które mogą utrudniać przełamywanie barier, hamując postęp społeczny i cywilizacyjny.
Wszystkie te zagrożenia występują również w Polsce, natomiast jak dotąd nie udało się ich zminimalizować. A jest to jedno z ważniejszych zadań, jakie stoją przed społeczeństwem polskim.
Segment IV. Otwarte społeczeństwo i otwarta gospodarka
Segment IV ma zarysować podstawowe cechy, jakie powinny dominować Polsce w połowie XXI wieku. Można je przedstawić jako system naczyń połączonych, składających się z sześciu podsta-wowych składników. Są to:
1. Poziom dochodu na mieszkańca ma być zbliżony do średniej w UE.
2. Złagodzone powinno być zróżnicowanie dochodowe w społeczeństwie, przynajmniej do średniej unijnej.
3. Złagodzeniu powinny ulec napięcia ide-ologiczne w społeczeństwie, które obecnie są bardzo duże, i właściwie można mówić z lekką przenośnią o przepołowieniu społe-czeństwa.
4. łatwiejszy ma być dostęp do dóbr publicz-nych, zwłaszcza tych, które najbardziej będą potrzebne z punktu widzenia struktury de-mograficznej.
5. Przełamywanie barier rozwoju cywilizacyj-nego musi być związane ze wzrostem zaufa-nia społecznego, zwłaszcza do państwa.
6. Model kulturowy musi ulec głębokim obrażeniom, przechodząc od myślenia prze-szłościowego do przyprze-szłościowego; zmiany stosunku do „innych”, zarówno w układzie wewnętrznym, jak i zewnętrznym.
Otwarte społeczeństwo i otwarta gospodarka, to zarówno przepływ dóbr i usług, jak i ludzi oraz idei. A to stanowi warunek rozwoju cywilizacyj-nego w warunkach globalizacji oraz rewolucji informacyjnej.
kilka uwag komentarza
Prezentacja dróg minimalizacji dystansu cywi-lizacyjnego Polski w stosunku do rozwiniętych państw UE zakłada, że będzie realizowana taka strategia rozwoju, która owe możliwości wyko-rzysta. Czy tak się stanie, trudno przesądzić, bowiem będzie to zależne od wielu czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych.
Scenariusz pozytywny zakłada, że myśl i prak-tyka strategiczna skracania dystansu cywiliza-cyjnego będzie miała charakter ponadpartyjny, ponadideologiczny, cechować ją będzie ciągłość, a otoczenie zewnętrzne będzie, przynajmniej w długim okresie, sprzyjać realizacji tego celu.
Jest to scenariusz pozytywny, realistyczno- -optymistyczny, który może, a ściślej – powinien być urzeczywistniony. W jego realizacji możliwe są dwie grupy zagrożeń. Pierwsza ma charakter zewnętrzny. Nie można bowiem wykluczyć róż-nego rodzaju perturbacji na arenie globalnej, zarówno w sferze ekonomicznej (przeciągający
fuTurologia XXi WiEku – WyZWaNia SCENy PolSkiEJ
się kryzys czy wręcz jego replika), jak i w sferze politycznej (w postaci różnego rodzaju napięć, mniejszych lub większych wojenek, nie mówiąc już o pewnym zderzeniu kulturowo-cywilizacyj-nym), które przełożą się w Polsce na trudności rozwojowe. Największe pojawiłyby się wówczas, gdyby trwałość UE z jakichkolwiek przyczyn zo-stała zagrożona sytuacją kryzysową.
Pozytywny scenariusz może zostać odrzucony w całości wskutek nierozwiązanych trudności z systemem kulturowym, zwłaszcza z niektó-rymi jego składnikami, dotyczącymi przede wszystkim relacji między społeczeństwem a państwem, ale również w sferze ideologiczno-obyczajowej. Pozostaje jedynie mieć nadzieję, że nowe pokolenia, mające dobre kontakty ze świa-tem, w znacznym stopniu bariery te usuną, a być może wyeliminują.
W dotychczasowej prezentacji raportu prak-tycznie pominięto problemy ekonomiczne, zwłaszcza problemy wzrostu gospodarczego.
Przyczyny, dla których tak się stało, omówione zo-stały we wstępnej części tego artykułu. Niemniej w końcowej części chciałbym przedstawić jedną z projekcji wzrostu, jaką prezentuje HSBC Glo-bal Research, w GloGlo-bal Economics, January 2012.
Nim ją przedstawię dla Polski, chciałbym wskazać na ogólną jej projekcję. Autorzy podzie-lili 100 państw na trzy grupy: pierwszą, w których umieszczają państwa z tempem wzrostu powy-żej 5 proc., drugą w przedziale 3–5 proc. wzro-stu, i trzecią, poniżej 3 proc. Polska znajduje się w trzeciej grupie.
Tempo wzrostu Polski w latach 2010-2050 po-dzielono na cztery dekady.
Pierwsza dotyczy tempa wzrostu PKB na miesz-kańca, w której brak istotnych zmian ze strony państwa w szeroko rozumianej infrastrukturze, a w drugiej, kiedy takie zmiany miałyby miejsce.
Trudno pokusić się o ocenę, który z tych sce-nariuszy będzie czy może mieć miejsce w przy-szłości. Zależy to głównie od aktywności pań-stwa, a także od akceptacji społeczeństwa i jego zaufania do państwa. Gdyby obrać za podstawę obecną sytuację, raczej należałoby przyjąć ten bardziej minimalny wariant, aniżeli ten korzyst-niejszy. Ale cztery dekady to okres długi i można również założyć, że bariery tkwiące w systemie kulturowym da się poważnie złagodzić. Można mieć nadzieję, że ten bardziej korzystny wariant stanie się faktem.
Literatura wykorzystana do raportu w trzech tomach pt. Wizja przyszłości Polski: t. I – Spo-łeczeństwo i państwo; t. II – Gospodarka i śro-dowisko; t. III – Ekspertyzy; oraz nowe pozycje wykorzystane w artykule. W tych ostatnich po-daję tytuł oraz wydawnictwo.
1. Adam B., Czas, Wyd. Sic, Warszawa 2010.
2. Banach C., Strategia i kierunki reformy szkolnictwa wyższego w Polsce.
3. Braudel F., Gramatyka cywilizacji, Oficyna Naukowa, Warszawa 2006.
4. Chlebuś M., Polska 40 lat później.
5. Chwirot S., Model edukacyjny: stan, uwarun-kowania, postawy w perspektywie 2050 roku;
6. Domański R., Długookresowe tendencje w rozwoju regionalnego systemu gospodarki polskiej;
7. Fenton S., Etniczność,. Sic, Warszawa, 2007.
8. Galwas B., System edukacji najwyższym priorytetem Polski.
9. Galwas B., Świat a Polska: Perspektywa 2050 roku.
10. Grzegorek J., Wskaźniki statystyczne opóź-nienia i zróżnicowania cywilizacyjnego Polski.
11. Giddens A., Europa w epoce globalnej, Wyd. PWN, Warszawa 2009.
12. Habermas J., Uwzględniając innego, Wyd . PWN, Warszawa 2009.
13. Harrison L.E., Huntington S.P. (red.), Kultura ma znaczenie. Jak wartości wpływają na rozwój społeczeństwa, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2003.
14. HSBC Global Research, w Global Economics, January 2012.
15. Jarosz M., Wykluczenie w polskim społeczeństwie.
16. Jeleński A., Nowoczesne technologie (info, nano, bio). Możliwości odpowiedzi Polski na procesy światowe w perspektywie 2050 roku.
17. Kamiński A.Z., Stefanowicz J., Wydolność strategiczna państwa: Polska XXI wieku.
18. Kisilowska H., Państwo polskie wobec globalnych wyzwań świata.
19. Kleiber M., Jaka Polska w połowie stulecia.
20. Kieżun W., Patologia transformacji, Wyd. Poltex, Warszawa 2012.
21. Kleer J., Cywilizacyjny model procesów rozwojowych.
22. Kleer J., Identyfikacja rodzajów dóbr wytwarzanych przez sektor publiczny, [w:]
Sektor publiczny w Polsce i na świecie. Między upadkiem a rozkitwem, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2007.
23. Kleer J., Globalizacja a państwo narodowe i usługi publiczne, Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”, Warszawa 2006.
24. Kleer J., Zagrożenia globalne: próba identyfikacji, [w:] Przyszłość. Świat – Europa – Polska, nr 2/2012.
25. Kleer J., Kulturowe uwarunkowania modernizacji, [w:] Gospodarka Polski 1990-2011, red. Woźniak M.G., t. 3, Wyd. PWN, 2012.
26. Kochanowicz J., Peryferie i centrum. Dystans Polski do centrum. Sytuacja około 2050 roku.
27. Kondratowicz A., Mechanizmy kształtujące ład instytucjonalny w erze globalizacji.
Refleksje ekonomisty.
28. Kondratowicz A., Perspektywy zmian wolności gospodarczej (1990-2050).
29. Król Z., Spór o wartości fundamentalne a rozwój Polski i społeczeństwa polskiego.
30. Koselleck R., Warstwy czasu. Studia z metahistorii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2012.
31. Kowalik T., Systemy gospodarcze. Efekty i defekty reform i zmian ustrojowych, Fundacja Innowacja, Warszawa 2005.
32. Kozłowski P., Logika negatywnych zmian.
33. Kundzewicz Z.W., Polska w perspektywie roku 2050 – uwarunkowania klimatyczne i ich konsekwencje.
34. Kuźnicki L., Polska perspektywa 2050 – prognozy.
35. Kuźnicki L., Chlebuś M., Polska w perspek-tywie 2050.
36. Landes D.S., Bogactwo i nędza narodów, Wyd. Muza, Warszawa 2000.
37. Mach B., Sadowski I., Perspektywy ewolucji struktury społecznej do 2050 roku. Wpływ zmian w strukturze gospodarczej Polski.
38. Madej Z., W 2050 możemy osiągnąć zachodnioeuropejski poziom gospodarczy.
39. Mączyńska E., Możliwości wykorzystania cywilizacji wiedzy w gospodarce Polski do 2050 roku.
40. Michałek J.J., Eksport a rozwój gospodarczy – co może wynikać z nowej teorii handlu i analizy wymiany na poziomie firm.
41. Nawrot K., Polska wobec przemian na rynkach wschodnioazjatyckich.
42. Noga A., Kształtowanie się aktywów i działów gospodarki polskiej do 2050 roku.
43. Okoń-Horodyńska E., Innowacje a ład instytucjonalny.
44. Osiński J.S., Możliwości podniesienia sprawności państwa w perspektywie 2050 r.
45. Płowiec U., Refleksje o szansach i kierunkach rozwoju Polski w perspektywie 2050 roku.
46. Prandecki K., Fronia M., Kafara A., Kirejczyk E., red. Wawrzyński Mirosław (zespół młodych naukowców przy Komitecie Prognoz).
47. Regulski J., Kierunki rozwoju samorządności terytorialnej w perspektywie 2050.
48. Rychard A., Demokracja i rynek w Polsce połowy stulecia: hipotezy o szansach konsolidacji i zakorzenienia.
49. Sadowski M., Znaczenie zmian klimatu dla Polski.
50. Sadowski Z., Czy Polska dotrze do średniego poziomu europejskiego?
51. Sadowski Z., Otoczenie zewnętrzne Polski w perspektywie 2050 roku. Prognozy światowe – miejsce Polski.
52. Solon J., Stan środowiska w perspektywie 2050 roku. Zagrożenia i szanse.
53. Sopoćko A., Zróżnicowanie dochodów w Polsce. Ograniczenie potencjału wzrostu, [w:] Węzeł polski. Bariery rozwoju
z perspektywy ekonomicznej i psychologicznej, red. P. Kozłowski, Wyd. INE i IP, PAN, Warszawa 2011.
54. Starkel L., Racjonalna gospodarka
przestrzenią i zasobami wodnymi podstawą zrównoważonego rozwoju. Polska na tle Europy.
55. Strzelecki Z., Polska 2050. Obraz demograficzny.
56. Szostkiewicz A., Zakres świeckości państwa (okres 20-lecia i co dalej?).
57. Szukalski P., Polacy 2050. Granice postępu społecznego – perspektywa demograficzna.
58. Szukalski S., Gospodarka Polska w
perspektywie 2050 roku – uwarunkowania, scenariusze zmian, rekomendacje.
59. Szukalski S., Struktura gospodarcza Polski 2050 r. Szansa na nowoczesność.
60. Szyszkowska M., Nadzieja w rozwoju duchowym.
61. Tomczak F., Zasady możliwości
i uwarunkowania zrównoważonego rozwoju rolnictwa polskiego w perspektywie 2050 roku.
62. Węzeł polski. Bariery rozwoju z perspektywy ekonomicznej i psychologicznej, red. P. Koz-łowski, Wyd. INE i IP, PAN, Warszawa 2011.
63. Wierzbicki A., Scenariusze rozwoju Polski do 2050 roku.
64. Wierzbicki A., Wizja i mechanizmy rozwoju.
65. Wilkin J., Państwo w globalnym systemie współczesnej gospodarki.
66. Wilkinson R., Pickett K., Duch równości.
Tam, gdzie panuje równość, wszystkim żyje się lepiej, Wyd. Czarna Owca, Warszawa 2011.
67. Wojnar I., Lipowski ł.M., Perspektywa otwarta – czynnik ludzki.
68. Woźniak M.G., Modernizacja dla spójności społeczno-ekonomicznej. Szansa czy iluzja.
69. Yeh-Yun Lin C., Edvinsson L., National Intellectual Capital. A Comparison of 40 Countries, Springer Science Business Media LLC, 2011.
70. Zacher W.L., Strukturalne trajektorie
modernizacji– perspektywa nie tylko społeczna.
71. Zegar J., Przyszłość rolnictwa w Polsce.
72. żukrowska K., Bezpieczeństwo państwa w pespektywie 2050 roku.
fuTurologia XXi WiEku – WyZWaNia SCENy PolSkiEJ
Konferencje Krakowskie to cykl konferencji problemowych, które podejmują cztery wielkie pytania:
Mundus Quo Vadis?
Europa Quo Vadis?
Polonia Quo Vadis?
Małopolska Quo Vadis? 200
Pomysłodawcą i współtwórcą koncepcji Kon-ferencji Krakowskich jest prof. Antoni Kukliń-ski, spiritus movens przedsięwzięcia. Bez jego wizji, odwagi w formułowaniu intelektualnych wyzwań i stawianiu najważniejszych pytań nie byłoby tego projektu. Prof. Kukliński przygo-towywał intelektualną koncepcję większości konferencji, wyznaczał główne kierunki debaty, a także wskazywał oczekiwany rezultat, podkre-ślając, iż spotkania te mają mieć charakter inspi-rującego forum dyskusji naukowej i pragmatycz-nej. Nieprzerwanie zachęca uczestników debat, by dociekając prawdy, podjęli się przekroczenia barier wiedzy konwencjonalnej i poprawności politycznej. Za najważniejszy postulat uznał utrzymanie i wzmocnienie charyzmatycznego klimatu Konferencji Krakowskich201.
Konferencje Krakowskie powinny podej-mować największe wyzwania naszych czasów w duchu twórczej, kontrowersyjnej refleksji.
Prof. Kukliński mówi o „charyzmatycznym klimacie Konferencji Krakowskich” i ich misji w kształtowaniu, jak to zostało ujęte, „polskiej myśli strategicznej”202.
Konferencje Krakowskie i związany z nimi pro-jekt wydawniczy to próba wpisania się w proces rozwoju polskiej myśli strategicznej. Jak pisze
200 A. Kukliński, Trzy Konferencje Krakowskie 2008-2009-2010.
Doświadczenia i perspektywy.
201 A. Kukliński, Krakowskie spotkania regionalnej myśli strategicznej.
Źródła, inspiracje, problematyka, Warszawa 2011.
202 A. Kukliński, Polonia Quo Vadis? Problematyka Trzeciej Konferencji Krakowskiej, artykuł dyskusyjny.
prof. Kukliński: „Regionalna myśl strategiczna rodzi się w polu kreatywnego napięcia pomiędzy realistyczną diagnozą doświadczeń historycznych a odważną wizją przyszłości regionu”203. Projekt Konferencji Krakowskich jest dobrze osadzony w realiach regionu, pokazuje także, że Małopol-ska dysponuje wyjątkowym potencjałem intelek-tualnym, który w powiązaniu z warunkami insty-tucjonalnymi stał się źródłem przedsięwzięcia określanego jako zjawisko długiego trwania.