Baza danych – między potrzebami a dostępnością

Bazy danych muszą spełniać określone kryteria. Mając na uwadze cele badania, poszukiwałem różnych zbiorów danych, ponieważ zależnie od poziomu i jedno-stek analizy wymagania im stawiane także były odmienne. W tym miejscu chciał-bym się odnieść do wyboru bazy dla zmiennych jednostkowych, natomiast zbiory dla zmiennych poziomu makro zostaną wskazane w kolejnym rozdziale.

Uzupełniając przytoczone wcześniej wymogi stawiane bazom danych nale-ży zwrócić uwagę, że na poziomie mikro przede wszystkim musi być możliwość wyodrębnienia dwóch podstawowych subpopulacji: ludności lokalnej oraz imi-grantów, a także stworzenia trzech głównych zmiennych latentnych: poziomu adapta-cji imigrantów (w przypadku imigrantów), otwartości na imigrantów i stosunku do imigrantów (odzwierciedlających nastawienie członków społeczeństw przyjmu-jących do imigrantów). Ważne jest również bogactwo zmiennych objaśniaprzyjmu-jących (i konstruujących poziom adaptacji imigrantów, ze względu na wielowymiarowość pojęcia adaptacji) odnoszących się różnych sfer życia jednostki i funkcjonowania społeczeństwa, aby można było odkryć te o największym znaczeniu (sile wpły-wu). Ponadto ze względu na porównawczy charakter analiz kluczowe jest, żeby baza zawierała w sobie obserwacje dla więcej niż jednego państwa i umożliwiała ich odpowiednie filtrowanie dla różnych poziomów analizy. Ostatecznie zaś musi ona dawać możliwość prześledzenia zmian w czasie. Wobec tego ważne jest, aby badanie, na podstawie którego ona powstaje, miało charakter cykliczny, a okres pomiędzy kolejnymi edycjami nie był zbyt długi. Warto zaznaczyć, że starałem się wykorzystywać te same zmienne, o jednakowym kodowaniu, niezależnie od jed-nostki czasu i kraju, co pozwala na dokonywanie sensownych porównań.

Do programów badawczych, których bazy danych brałem pod uwagę, należa-ły: Eurobarometr4, The International Social Survey Programme5, European Values Study6 i World Values Study7. Wszystkie one mają charakter przekrojowy, mię-dzynarodowy, cykliczny, są ogólnodostępne bez konieczności wnoszenia opłat i utrzymane w najlepszych metodologicznych standardach. Tyczy się to również wybranej przeze mnie i spełniającej wszystkie założone kryteria bazy danych Eu-ropejskiego Sondażu Społecznego. Badanie to, obejmujące swoim zasięgiem obszar Europy8, jest realizowane w dwuletnich odstępach począwszy od roku 2002, na 4 https://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/General/index#p=1&instruments

=STANDARD (dostęp: 5.04.2020).

5 http://www.issp.org/menu-top/home/ (dostęp: 5.04.2020). 6 https://europeanvaluesstudy.eu/ (dostęp: 5.04.2020).

7 http://www.worldvaluessurvey.org/wvs.jsp (dostęp: 5.04.2020). 8 Liczba państw uczestniczących nie jest jednak stała.

reprezentatywnych dla populacji powyżej 15 roku życia próbach losowych, za po-mocą bezpośrednich wywiadów kwestionariuszowych, składających się z części podstawowej (stałej) oraz zmiennej (modułów rotacyjnych)9.

Komentarza wymagają decyzje dotyczące wyboru jednostek czasu, zakresu przestrzennego oraz wyodrębnienia subpopulacji. Na potrzeby analiz zdecydo-wałem się wykorzystać dane pochodzące dwóch edycji ESS: z roku 2006 (trze-cia) i roku 2014 (siódma). Wybór roku 200610 wynikał z przynajmniej z dwóch przesłanek. Wydaje się, że była to pierwsza edycja ESS, w której możliwe stało się zaobserwowanie nastrojów społecznych wywołanych napływem imigrantów ze wschodnich krańców Europy (wskutek rozszerzenia UE z 2004 roku). Jedno-cześnie dane z wJedno-cześniejszych edycji mogłyby być zdominowane przez uczucia związane z doświadczeniem terroru zamachów z 11 września, zamachu w Ma-drycie w roku 2004 czy zamachów w Londynie w roku 2005. Jeśli zatem przyjąć, że wymienione zjawiska wpływają na opinię publiczną i faktyczne doświadczenia ludności lokalnej, to np. rozszerzenie UE powinno wywołać zmiany w nastawieniu do imigrantów zgodne z założeniami teorii zagrożenia grupowego i jej realistycz-nej odmiany. Wybór roku 2014 wynikał natomiast z pojawienia się nowych zja-wisk mogących oddziaływać na opinię publiczną dotyczącą ludności napływowej. Przede wszystkim między rokiem 2006 a 2014 miały miejsce dwa kryzysy o cha-rakterze ekonomicznym: globalny kryzys finansowy zapoczątkowany w roku 2007 oraz kryzys zadłużeniowy w strefie Euro zapoczątkowany w roku 2009. Ponadto medialne stały się przeprawy migrantów nielegalnych, uciekinierów, uchodźców itd. w basenie Morza Śródziemnego, co obrazują znane przypadki katastrof mor-skich w pobliżu Lampedusy i Malty. Ostatnim zjawiskiem, o którym należy w tym miejscu wspomnieć, jest Arabska Wiosna, będąca zrywem obywatelskim o cha-rakterze rewolucyjnym w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie. Do jej skut-ków, określanych jako Arabska Zima, zaliczają się m.in. ruchy uchodźcze. Z tym ostatnim punktem wiąże się bardzo istotna uwaga, mianowicie dane z roku 2014 nie obejmują zmian, jakie mogły się pojawić w nastawieniu do imigrantów w kon-sekwencji tzw. (europejskiego) kryzysu uchodźczego (migracyjnego) z roku 2015. Dzięki temu różnice między wynikami dla obu edycji badania powinny zależeć od wskazanych wcześniej zjawisk, nie będąc jednak zdominowanymi przez to wy-jątkowe zdarzenie, o którym można założyć, iż miałoby znaczny wpływ na stosu-nek do ludności napływowej. Ponownie reakcje na te wydarzenia mogą odpowia-dać tym sugerowanym przez teorię zagrożenia grupowego. Oczywiście sytuacje te mają wpływ także na proces adaptacji imigrantów – jeśli nie zwrotny, związany z nastawieniem członków społeczeństwa przyjmującego, to bezpośredni w postaci 9 ESS udostępnia obszerną dokumentację metodologiczną, która wraz z innymi informacjami dotyczącymi badania jest dostępna na stronie internetowej: https://www.europeansocialsurvey. org/ (dostęp: 5.04.2020).

trudności ekonomicznych wywołanych wspomnianymi kryzysami i wzrostem oczekiwań integracyjnych, mających zredukować obawy przed zaburzeniem sze-roko rozumianej spójności społecznej.

Zmierzając do zapewnienia jak największej porównywalności przeprowadzo-nych analiz, przyjąłem założenie, że zostaną one wykonane tylko dla obserwacji z państw biorących udział w obu wybranych przeze mnie edycjach ESS11. Łącznie analizy zostały przeprowadzone dla 14 państw: Austrii, Belgii, Szwajcarii, Niemiec, Francji, Holandii, Irlandii, Norwegii, Finlandii, Szwecji, Danii, Słowenii, Estonii i Polski, co pozwoliło także na wyodrębnienie czterech grup tworzących szersze regiony (różniące się np.: tradycją, historią, doświadczeniami, wzorcami migracji):

ƒ Europę Zachodnią (Belgia, Francja, Irlandia, Holandia) – kraje te są rozwi-niętymi zachodnimi demokracjami, uwikłanymi w kolonizacyjną historię (jako imperium, kolonia lub szerzej – element systemu migracji między-kontynentalnej). Francja i Holandia doświadczyły napływu przybyszów ze swoich zaoceanicznych terenów w XX wieku po wydarzeniach wojennych. Tereny belgijskie długo znajdowały się pod panowaniem holenderskim (jesz-cze w pierwszej połowie XIX wieku). Irlandia była najbliższą brytyjską pro-wincją.

ƒ Europę Centralną (Niemcy, Austria, Szwajcaria) – kraje te należą do jednej wspólnoty językowej. Historycznie, modelowo prowadziły podobne polityki imigracyjną i integracyjną. Tutaj też najpełniej rozwinęły się modele gastar-beiterskie.

ƒ Państwa Skandynawskie (Finlandia, Norwegia, Dania, Szwecja) – państwa te dzielą przede wszystkim socjaldemokratyczny model polityki społecznej, a także przez lata prowadziły politykę multikulturalizmu jako model integracji. ƒ Państwa Postkomunistyczne (Estonia, Polska, Słowenia) – kraje te łączą do-świadczenia komunizmu, które wywarły znaczny wpływ na kwestie migracji. Polska, Estonia i Słowenia dołączyły do UE w ramach tego samego traktatu akcesyjnego (w roku 2004)12.

W celu odróżnienia ludności lokalnej od napływowej wykorzystane zostały trzy pytania, dotyczące miejsca urodzenia badanego oraz jego rodziców13. Na ich 11 Ważne jest podkreślenie, iż ich dobór został dokonany na początku procesu planowania

analiz i nie był następnie uzupełniany.

12 Podział ten może być kontrowersyjny, ponieważ tak jak wiele innych zgrupowań państw po-zostaje on częściowo arbitralny. Co więcej, zdaje się on być legitymizowany przez charakte-rystyczną kompozycję grup migracyjnych w tych regionach oraz regionalne zróżnicowanie wyników przeprowadzonych analiz.

13 Jest to popularny sposób rozróżniania obu tych grup. Patrz: H. Beier, C. Kroneberg, Language boundaries and the subjective well-being of immigrants in Europe, „Journal of Ethnic and Mi-gration Studies” 2013, t. 39 (10), s. 1541; B. Arpino, H. de Valk, Comparing life satisfaction of immigrants and natives across Europe: the role of social contact, „Social Indicators Research” 2017, t. 137 (3), s. 1168.

podstawie za imigrantów uznaję te osoby, które podobnie jak ich rodzice urodzi-ły się poza granicami danego państwa (migranci I generacji) oraz osoby, które urodziły się w danym kraju, ale ich rodzice nie (migranci II generacji). Pozosta-li badani jawią się jako autochtoni lub niemalże ludność lokalna, w przypadku osób posiadających jednego rodzica urodzonego poza danym państwem. Wybra-ne kategorie imigrantów są natomiast obce, ich migracyjny status jest oczywisty, a zatem muszą radzić sobie z zastanymi warunkami w najbardziej bezpośredni sposób, ewentualnie korzystając z dorobku integracyjnego rodziców, który może być różnej wielkości i mieć różne znaczenie. Innymi słowy, są to dwie kategorie, dla których adaptacja jest najistotniejsza.

W odniesieniu do dotychczas przedstawionych decyzji można stwierdzić, iż analizy obejmują porównania prowadzone między obiema jednostkami czasu, dla autochtonów i imigrantów, na trzech poziomach: całej próby danej edycji14, regio-nów bądź poszczególnych państw; przy wykorzystaniu tych samych zmiennych o takiej samej konstrukcji (jednakowym kodowaniu)15.