Otwartość na imigrantów i stosunek do imigrantów

Omawiając zmienne, warto zacząć od nastawienia członków społeczeństwa przyj-mującego względem imigrantów. Pierwotnym założeniem było stworzenie jednej zmiennej latentnej wyrażającej w najogólniejszym sensie znaczenie tego zjawiska. ESS zawiera sześć przydatnych w tym celu pytań (występujących w obu edycjach) i po zapoznaniu się z kwestionariuszem i samą baza stało się jasne, że są one po-grupowane w dwie baterie, odnoszące się do dwóch różnych konceptów:

17 Na tym jednak nie koniec, ponieważ w analizach wariancji i regresji kluczowymi poziomami analizy są cała próba i regiony, dla których zmienne latentne musiały działać, tzn. uzyskać pozytywną wartość alfy-Cronbacha (mierzącej rzetelność uzyskanej skali).

18 Dodatkowe informacje dotyczące zmiennych wykorzystanych w korelacjach i analizach regresji wielorakiej pojawią się w odpowiadających im rozdziałom.

19 Już na wstępie chciałbym podkreślić, iż dla wszystkich zmiennych latentnych (nie tylko głównych, objaśnianych) obliczony został współczynnik alfa-Cronbacha mierzący rzetelność (wewnętrzną spójność) utworzonych skal, dla których wyniki powyżej 0,6 były akceptowane. Zestawienie wartości alfa dla wszystkich zmiennych na poziomie całej próby i regionów dla obu jednostek czasu znajduje się w tabelach A2.1. i A2.2. w Aneksie.

Tabela 3.1. Zmienne dotyczące nastawienia autochtonów do imigrantów Bateria pierwsza – otwartość

na imigrantów ^{Bateria druga – stosunek} do imigrantów

Poziom gotowości do akceptacji imigrantów należących do tej samej rasy i grupy etnicznej, co ludność dominująca

Ocena wpływu imigrantów na gospodarkę państwa przyjmującego

Poziom gotowości do akceptacji imigrantów należących do innej rasy i grupy etnicznej niż ludność dominująca

Ocena wpływu imigrantów na kulturę państwa przyjmującego

Poziom gotowości do akceptacji imigrantów pochodzących z biedniejszych państw spoza Europy

Ocena wpływu imigrantów na jakość życia w państwie przyjmującym

Źródło: opracowanie własne na podstawie kwestionariusza siódmej edycji ESS.

Jak można wywnioskować z tabeli 3.1, oba zbiory chociaż w istocie mówią o nastawieniu wobec imigrantów jako szerszym zjawisku, są jego odrębnymi wy-miarami, które można badać osobno. Uzupełnieniem przesłanki merytorycznej sugerującej konieczność posłużenia się obiema zmiennymi zamiast jedną, jest przesłanka techniczna, metodologiczna. Obie baterie mierzone są na różnych, nie-dających się sensownie (tzn. bez strat dla obu konceptów) pogodzić skalach 4-stop-niowej dla otwartości na imigrantów20 oraz 11-stopniowej w przypadku stosunku do imigrantów.

Dodatkowe uzasadnienie rozdzielenia od siebie ww. baterii pojawia się, gdy do-kona się ich oddzielnej analizy. Należy zauważyć, że zmienne tworzące otwartość na imigrantów odnoszą się w dwóch przypadkach do odrębności kulturowej (etnicz-ności) i rasowej (która, chociaż biologiczna, zdaje się być utożsamiana z cechami kulturowymi), w jednym zaś do aspektu ekonomicznego, czyli relatywnie niższej zamożności. Spoglądając na stosunek do imigrantów dostrzec można, że poza dwo-ma wymienionymi wymiarami dodatkowo występuje ten o charakterze społecznym, w postaci jakości życia. Ta nierówność może zatem zmieniać kompozycję predyk-torów potencjalnie warunkujących poziom każdej z tych zmiennych latentnych. Przywołane zmienne były wykorzystywane już wcześniej w literaturze przez wielu badaczy zajmujących się problematyką nastawienia wobec imigrantów. Różnice wy-nikały z użytych edycji, ponieważ niektóre zawierały więcej niż sześć podstawowych pytań (w ramach modułów rotacyjnych). Jednak biorąc pod rozwagę tylko je, warto spojrzeć, w jaki sposób były one stosowane w analizach innych badaczy. Zacząć trze-ba od tego, że niektórzy z nich decydowali się na użycie obu trze-baterii, tworząc z nich 20 Dla tych zmiennych odwróciłem kodowanie, tak aby wyższy wynik wskazywał większą

jeden wskaźnik21 lub, podobnie jak ja, tworzyli dwie odrębne skale22. Inni natomiast wykorzystywali albo baterię dotyczącą otwartości23, podlegającą uśrednianiu24 lub rekodowaniu (np. zero-jedynkowemu25) bądź jednemu i drugiemu26, albo stosun-ku27 do imigrantów, także z możliwością uśredniania28 lub rekodowania do innych (np. zero-jedynkowych29) postaci. Niekiedy jednak używano tych zmiennych nie łą-cząc ich ze sobą, ale wykorzystując jako kategorie filtrujące30 lub pojedyncze wskaź-niki31. Sposób ich zastosowania był uzależniony również od tego, czy te konstrukty 21 A. Masso, A readiness to accept immigrants in Europe? Individual and country-level

character-istics, „Journal of Ethnic and Migration Studies” 2009, t. 35 (2), s. 257–259.

22 J. Sides, J. Citrin, European opinion about immigration: the role of identities, interests and infor-mation, „British Journal of Political Science” 2007, t. 37 (3), s. 481–485; G. Arikan, P.B.-N. Bloom, The influence of societal values on attitudes towards immigration, „International Political Sci-ence Review” 2012, t. 34 (2), s. 215–217.

23 M. Freedman, Changes in attitudes towards immigration: evidence from the European debt crisis, European Forum at the Hebrew University, Jerusalem 2012, s. 10, https://www.kas. de/documents/252038/253252/7_dokument_dok_pdf_44168_2.pdf/630ee001-72de-0832-27a6-5b6325452939?version=1.0&t=1539651248743 (dostęp: 28.04.2020); N. Malchow-Møller, J.R. Munch, S. Schroll, J.R. Skaksen, Attitudes towards immigration – perceived consequences and economic self-interest, „Economic Letters” 2008, t. 100 (2), s. 255.

24 E. Davidov, B. Meulemann, S.H. Schwartz, P. Schmidt, Individual values, cultural embedded-ness and anti-immigration sentiments: explaining differences in the effect of values on attitudes toward immigration across Europe, „Kölner Zeitschrift für Soziologie und Socialpsychologie” 2014, t. 66 (S1), s. 269–270.

25 N. Malchow-Møller, J.R. Munch, S. Schroll, J.R. Skaksen, Explaining cross-country differences in attitudes towards immigration in the EU-15, „Social Indicators Research” 2009, t. 91 (3), s. 374. 26 P. Emmenegger, R. Klemmensen, Immigration and redistribution revisited: how different

moti-vations can offset each other, „Journal of European Social Policy” 2013, t. 23 (4), s. 411–412. 27 T. Paas, V. Halapuu, Attitudes towards immigrants and the integration of ethnically diverse

societ-ies, „Eastern Journal of European Studies” 2012, t. 3 (2), s. 167; V. Halapuu, T. Paas, T. Tammaru, A. Schütz, Is institutional trust related to pro-immigrant attitudes? A pan-European evidence, „Eurasian Geography and Economics”, t. 54 (5–6), s. 577.

28 S.L. Schneider, Anti-immigrant attitudes in Europe: outgroup size and perceived ethnic threat, „European Sociological Review” 2008, t. 24 (1), s. 57; K. Manevska, P. Achterberg, Immigration and percived ethnic threat: cultural capital and economic explanations, „European Sociologi-cal Review” 2013, t. 29 (3), s. 440.

29 Y. Markaki, S. Longhi, What determines attitudes to immigration in European countries? An analysis at the regional level, „Migration Studies” 2013, t. 1 (3), s. 320.

30 A. Gorodzeisky, Who are the Europeans that Europeans prefer? Economic conditions and exclu-sionary views toward European immigrants, „Internatinal Journal of Comparative Sociology” 2011, t. 52 (1–2), s. 102–103.

31 A.M. Artiles, Ó. Molina, P. Carrasquer, Is a break with egalitarian commitment necessary to sustain Europe’s welfare state?, „Revista Española de Investigaciones Sociológicas” 2016, nr 154, s. 50–56; T.J. Hatton, Immigration, public opinion and the recession in Europe, „Economic Policy” 2016, t. 31 (86), s. 214–216; H. Finseraas, A.W. Pedersen, A.-H. Bay, When the going gets tough: the differential impact of national unemployment on the perceived threats of immigration, „Political Studies” 2014, t. 64 (1), s. 63; K. Duemmler, Boundaries against immigrants and their subjectively felt discrimination, FORS, Lausanne 2013, s. 6–7,

miały pełnić rolę wyjaśniającą, czy być objaśnianymi. Co więcej, warto też zwrócić uwagę, jak tworzone zmienne nazywali ich autorzy. Pierwsza bateria bywa zbiorczo określana jako gotowość do akceptacji imigrantów, preferencje względem liczby imi-grantów, stosunek do inkluzji/ekskluzji imigrantów oraz, co może dziwić – stosunek do migracji w ogóle. Druga grupa pytań uważana jest za odzwierciedlającą ogólny stosunek do imigrantów, postrzegane konsekwencje migracji, ale także, co interesujące, często ujmowana jest od strony negatywnej, tzn. jako postawa antyimigracyjna, od-zwierciedlenie różnych typów zagrożeń lub wprost – postrzegane zagrożenie etniczne. Obie baterie łącznie zostały określone natomiast jako indeks gotowości do akceptacji imigrantów.

W ramach mojego badania uznałem znaczenie pytań obecnych w obu bateriach za bardziej neutralne, tym samym poprzestałem na określeniu ich jako: otwartość na imigrantów i stosunek do imigrantów. Pierwsza zatem odwołuje się do kompo-zycji i liczby potencjalnych migrantów ze względu na ich status kulturowy i eko-nomiczny. Druga natomiast odnosi się do oceny (niezależnie od tego, czy ugrun-towanej w faktach, czy nie) wpływu imigrantów na kulturę, gospodarkę i jakość życia (jako formę dobrobytu, aspekt społeczny) w danym kraju. Można założyć, iż w tym drugim przypadku wytworzona opinia odnosi się do przybyszów będących już w danym kraju, nie zaś potencjalnych. Nie bez znaczenia powinna zatem być kompozycja grupy imigrantów i cechy osobiste jej członków (np. wykształcenie itd.). Zresztą może mieć to znaczenie dla obu zmiennych, gdyż są one ze sobą silnie związane32. Nie oznacza to jednak bezpośrednio, że obie zmienne mogą być wyjaśnione przez te same czynniki lub że ich znaczenie będzie jednakowe. Co wię-cej, odnoszą się one do tego samego zakresu teoretycznego, ale można przypusz-czać, iż różne konceptualizacje mogą mieć odmienne znaczenie. Otwartość wy-rażająca aspekt ilościowy migracji może w większym stopniu dotyczyć koncepcji postrzeganego zagrożenia grupowego (lub jej dynamicznej odmiany), a także mode-lu konkurencji na rynku pracy. Stosunek zaś prawdopodobnie odnosić się będzie do wszystkich typów zagrożenia grupowego, ale potencjalnie także do teorii kontak-tu, akcentującej znaczenie faktycznych spotkań między członkami społeczeństwa przyjmującego a imigrantami.

https://forscenter.ch/wp-content/uploads/2018/07/fors_wps_2013-06_dummler.pdf (dostęp: 28.04.2020); J. Héricourt, G. Spielvogel, Beliefs, media exposure and policy preferences on immigration: evidence from Europe, „Applied Economics” 2014, t. 46 (2), s. 227; B. Heizmann, Symbolic boundaries, incorporation policies, and anti-immigrant attitudes: what drives exclusionary policy preferences, „Ethnic and Racial Studies”, t. 39 (10), s. 1796–1797.