Biblioteka archiwum

Ważnym elementem uzupełniającym dzia-łalność archiwum powiatowego było gro-madzenie i prowadzenie zbiorów bibliotecz-nych. Powiatowe Archiwum Państwowe w Lesznie rozpoczęło gromadzenie literatury już w 1951 r., będąc jeszcze powiatowym od-działem archiwum wojewódzkiego. W spra-wozdaniu miesięcznym z lutego 1951 r. kie-rownik W. Chojnacki w pozycji „Biblioteka podręczna” napisał: […] z pośród akt wydzielono

kilka roczników przedwojennych dziennika ustaw R.P., Dziennika Wojewódzkiego poznańskiego i orę-downika powiatowego leszczyńskiego. W kolejnym

sprawozdaniu, z marca tego samego roku, za-notował: […] w dalszym ciągu wydzielono szereg

dzienników urzędowych oraz otrzymano ze zbior-nicy złomu i Biblioteki Powiatowej kilkanaście pu-blikacji regionalnych odnoszących się do powiatu leszczyńskiego253. Wśród pierwszych publikacji znalazły się: „Gesetz-Sammlung für die Kö-niglichen Preussischen Staaten” (1815–1918), „Amtsblatt der Königlichen Regierung zu Posen” (1816–1918), „Bundes-Gesetzblatt des Norddeutschen Bundes” (1867, 1869, 1870), „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” (1920–1948), „Dziennik Urzędowy Minister-stwa Byłej Dzielnicy Pruskiej” (1920–1921), „Poznański Dziennik Wojewódzki” (1932–1939, 1945–1949), „Dziennik Urzędowy Wojewódz-twa Poznańskiego” (1920–1928), „Dziennik

252 Zarządzenie nr 17 Naczelnego Dyrektora Archiwów

Państwo-wych z 28 lipca 1960 r. w sprawie ewidencji materiałów archiwalnych przechowywanych w archiwach państwowych, [w:] Zbiór przepisów..., 2001, s. 277–279; APL, Powiatowe Archiwum..., sygn. 190, s. 3. * Urzędowa forma dopełniacza Sarnowej (w odmianie przy-miotnikowej) nie przyjęła się, gdyż mieszkańcy tradycyjnie uży-wali form w odmianie rzeczownikowej: Sarnowy, Sarnowie itd., jednak pojawia się ona w wielu dokumentach – przyp. red.]

Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrz-nych” (1934), „Monitor Polski” (1933), „Lis- saer Kreisblatt” (1902, 1912–1914, 1918), „Gostyner Kreisblatt” (1911), „Kreisblatt des Bomster Kreises” (1867, 1882), „Orędownik Urzędowy Powiatu Leszczyńskiego” (1923– –1926, 1931, 1936). Zalążkiem biblioteki były dzienniki ustaw oraz czasopisma i opracowa-nia dotyczące regionu leszczyńskiego. Biblio-teka początkowo miała pełnić funkcję biblio-teki podręcznej i jej zadaniem było wówczas ułatwienie pracownikom wykonywania obo-wiązków służbowych, zwłaszcza w zakresie opracowania archiwalnego. Pierwsze nabyt-ki doskonale nadawały się do uzupełnienia wiadomości o ustroju i kompetencji władz, co było niezbędne przy opracowywaniu zasobu. Oddział, przekształcony w 1951 r. w archiwum powiatowe, zgodnie z nada-nym w 1952 r. statutem nie miał obowiązku organizowania i gromadzenia biblioteki. Do-piero przepisy zmieniające profil archiwów powiatowych, dzięki którym archiwa te stały się placówkami o stałym zasobie archiwal-nym, nałożyły na nie obowiązek prowadze-nia biblioteki. Wytyczne z 1958 r. w sprawie nowego profilu archiwów powiatowych okre-ślały wśród nowych obowiązków stworzenie warsztatu naukowego dla badaczy regional-nych poprzez kompletowanie bibliotek i bi-bliografii254. W piśmie okólnym z tego samego roku w sprawie regionalnych prac archiwów powiatowych określono wytyczne dotyczące kompletowania podręcznych bibliotek. Okre-ślono, że archiwa wojewódzkie będą musia-ły przeznaczyć pulę środków finansowych dla archiwów powiatowych na zakup po-zycji książkowych, czasopism i periodyków regionalnych. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych miała natomiast zaopatrywać archiwa powiatowe we wszystkie wydawnic-twa własne, zarówno drukowane, jak i powie-lane. Biblioteka NDAP zobowiązała się też do prowadzenia wymiany bibliotecznej w

obrę-254 Wytyczne z dnia 24 kwietnia 1958 r. w sprawie nowego profilu

archiwów powiatowych, [w:] Zbiór przepisów..., 1962, s. 48–49.

bie starych druków urzędowych między bi-bliotekami. Archiwa powiatowe miały nato-miast kompletować dzienniki urzędowe wo-jewódzkich rad narodowych, a bezpłatne ich otrzymywanie powinny im zapewnić archiwa wojewódzkie. Ponadto miały one gromadzić też czasopisma regionalne i sporządzać ewi-dencję zawartych w nich materiałów związa-nych z historią regionu. Do obowiązków PAP należało również prowadzenie bibliografii regionalnej, która miała obejmować zarówno druki zwarte, jak i artykuły oraz inne wzmian-ki i informacje publikowane w czasopismach, a dotyczące historii terenu, który podlegał danemu archiwum, oraz ważniejszych wyda-rzeń współczesnych255.

W 1960 r. biblioteka liczyła 415 wolumi-nów. W sprawozdaniu archiwum za ten sam rok można przeczytać, że PAP uczyniło krok naprzód w tworzeniu biblioteki podręcznej. Otrzymało pewną liczbę książek i druków do wykorzystania przez osoby interesujące się regionem lub korzystające z archiwum. Prze-kazane pozycje były dubletami pochodzący-mi z Archiwum Państwowego w Poznaniu. Archiwum w Lesznie otrzymało także pew-ną sumę pieniędzy na zakupy książkowe dla biblioteki. Z biblioteki zaczęli korzystać rów-nież użytkownicy leszczyńskiego archiwum, o czym napisał w sprawozdaniu z działal-ności PAP kierownik W. Nawrocki. Zgodnie z wytycznymi, w tym też roku założono kar-totekę bibliograficzną regionu. Prace nad nią trwały przez cały czas funkcjonowania PAP w Lesznie. Według sprawozdania kierow-nika, placówka 31 stycznia 1972 r. posiadała 1277 fiszek bibliograficznych256.

Biblioteka zmieniła z czasem także swój profil. Początkowo miała charakter podręcz-nej, w latach kolejnych została wzbogacona o wydawnictwa różnej treści, co miało służyć

255 Pismo okólne nr 25 Naczelnego Dyrektora Archiwów

Państwo-wych z dnia 25 listopada 1958 r. w sprawie regionalnych prac archi-wów powiatowych i oddziałów terenowych wojewódzkich archiarchi-wów państwowych, [w:] tamże, s. 55–56.

256 APL, Powiatowe Archiwum…, sygn. 17, k. 66; sygn. 18,

nie tylko pracownikom archiwum, ale także – zgodnie z założeniami – regionalnym bada-czom. Książki pozyskiwane były do biblioteki w różny sposób. Trafiały na zasadzie kupna, darów i wymiany. Największa liczba pozy-cji pochodziła z darów. Ofiarodawcami były różne instytucje: prezydia rad narodowych, Inspektorat Statystyczny w Gostyniu, archi-wum poznańskie oraz inne archiwa, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Instytut Historii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza. Ponadto towarzystwa naukowe i kulturalne, takie jak: Dom Kultury w Lesznie, Leszczyń-skie Towarzystwo Kulturalne, Towarzystwo Miłośników Ziemi Kościańskiej, Gostyńskie Towarzystwo Kulturalne, Poznańskie Towa-rzystwo Przyjaciół Nauk. Wpływały także książki od partii i stronnictw politycznych oraz organizacji, np. ZBoWiD-u. Książki prze-syłało nawet Muzeum Jana Amosa Komeń-skiego w Uherskim Brodzie na Morawach. Wśród ofiarodawców była także liczna grupa osób prywatnych, dla których ważne było, aby biblioteka leszczyńskiego archiwum wzboga-cona została o pozycje związane z regionem.

Ofiarodawcami byli działacze kultury, regionaliści i kolekcjonerzy, należeli do nich m.in.: Henryk Florkowski i Bogusław Polak, Piotr Bauer z Kościana, Leon Nowak i Cze-sław Sędłak z Rawicza, Kazimierz Bielecki

z Poznania, Tadeusz Solla, Zdzisław Smo-luchowski z Leszna oraz kierownik archiwum A. Piwoń. Zakupów książek dokonywano za pośrednictwem „Domu Książki” w Lesznie i Poznaniu257.

W 1964 r. Naczelna Dyrekcja przesłała wytyczne w sprawie gromadzenia księgo-zbiorów bibliotek archiwów wojewódzkich, oddziałów terenowych i archiwów powiato-wych. Według nich kompletowanie zbiorów bibliotek powiatowych powinno być uzależ-nione od wskazówek metodycznych przy pra-cach porządkowo-inwentaryzacyjnych oraz potrzeb związanych z popularyzacją dzie-jów regionu. W związku z tym księgozbiór powinien zawierać literaturę archiwalną,

257 Biblioteka Archiwum Państwowego w Lesznie, Ewidencja

zasobu bibliotecznego 1967–1987, s. 1–14. Tabela 3. Księgozbiór biblioteki PAP w Lesznie

Rok Liczba woluminów

1961 415 1967 1270 1970 1319 1971 1345 1972 1433 1973 1466 1974 1513 1975 1569

Opracowanie własne na podstawie: Ewidencja za-sobu bibliotecznego druków zwartych i czasopism Biblioteka Archiwum Państwowego w Lesznie.

30. Strona tytułowa „Wiadomości Miasta Leszna”, 1828 r. APL, Biblioteka, sygn. 1567

podstawowe publikacje dotyczące ustroju, administracji i podziałów administracyjnych państwa, a także encyklopedie, biografie, słowniki oraz inne wydawnictwa o charak-terze informacyjnym i encyklopedycznym, a zwłaszcza dzienniki ustaw, monitory, spra-wozdania i publikacje informacyjne instytucji działających na terenie powiatów podległych archiwum. Oprócz tego niezbędnym uzupeł-nieniem zbiorów winny być pozycje histo-ryczne o tematyce regionalnej i prasa lokalna. Przy gromadzeniu literatury regionalnej wy-tyczne zalecały zwracać się o pomoc do miej-scowych bibliotek. Przy ich pomocy oraz to-warzystw naukowych, biblioteki archiwalne powinny przygotować pełen wykaz publika-cji historycznych dotyczących powiatów bę-dących pod nadzorem archiwum. Biblioteka PAP w Lesznie, według wytycznych,

powin-na również korzystać z bibliografii regiopowin-nal- regional-nej prowadzoregional-nej przez Bibliotekę Uniwersy-tecką w Poznaniu258.

W związku z powiększaniem się zbio-rów bibliotecznych oraz nowymi przepisami o prowadzeniu bibliotek w archiwach pań-stwowych, zaszła konieczność ponownego opracowania księgozbioru. Początkowo prace te zaplanowano na 1966 r., jednak z powodu choroby magazynierki W. Nawrockiej, która miała je wykonywać pod nadzorem kierow-nika, nie zostały one zrealizowane. Ostatecz-nie inwentaryzację i skatalogowaOstatecz-nie zasobu bibliotecznego wykonano rok później. W tym samym roku sporządzono również dla NDAP wykaz czasopism będących w posiadaniu PAP w Lesznie. W kolejnych latach archiwum systematycznie inwentaryzowało i katalogo-wało nabytki259.

W 1969 r. Archiwum Państwowe w Pozna-niu wydało instrukcję dla bibliotek powiato-wych archiwów państwopowiato-wych. Zgodnie z in-strukcją, PAP w Lesznie zostało zobowiązane do założenia księgi akcesji, gdzie wpisywano wszystkie zakupione i otrzymane książki wraz z ich wartością. Po wpisaniu do księgi akcesji należało wypełnić kartę katalogową, a następ-nie wpisać książkę do księgi inwentarzowej. Zalecane było prowadzenie osobnej księgi dla druków zwartych i osobnej dla czasopism. Po zinwentaryzowaniu książki należało układać według sygnatur, z wydzieleniem czasopism. Archiwa według instrukcji powinny posiadać także księgę ubytków260.

Jeszcze w roku 1969 PAP w Lesznie – zgodnie z instrukcją – założyło księgę akce-sji, posiadało także dwie księgi inwentarzo-we: osobną dla druków zwartych i osobną dla czasopism. W kolejnym roku archiwum dokonało wyceny swojego zasobu zgodnie z instrukcją archiwum poznańskiego. Archi-wum nie zaprowadziło jednak układu

ksią-258 Wytyczne w sprawie gromadzenia księgozbiorów

biblio-tek archiwów wojewódzkich, oddziałów terenowych i archi-wów powiatowych, APL, Powiatowe Archiwum..., sygn. 2, s. 27–30.

259 Tamże, sygn. 17, s. 126, 160, 211.

260 Tamże, sygn. 3, s. 79–82.

31. Strona tytułowa „Przyjaciela Ludu”, najstarszego periodyku ilustrowanego wydawanego na ziemiach polskich, drukowanego w Lesznie w drukarni Ernesta Güntera, 1844 r.

żek według sygnatur – układano je według wielkości, a w ich obrębie występował układ numeryczny. Takie ułożenie książek podykto-wane było podejściem ówczesnego kierowni-ka archiwum, który preferował porządek na regałach. Powiatowe Archiwum Państwowe w Lesznie prowadziło katalog alfabetyczny (opisy katalogowe w układzie alfabetycznym – według haseł autorskich i tytułowych dla druków zwartych i czasopism), katalog rze-czowy (według treści opisywanych wydaw-nictw – dla druków zwartych), katalog cza-sopism (dla roczników współczesnych i dzie-więtnastowiecznych). Z biblioteki można było korzystać w pracowni naukowej bez zbędnych formalności. Archiwum nie wypo-życzało książek na zewnątrz.

Jak już wspomniano, biblioteka PAP w Le- sznie była początkowo prowadzona z myślą o pracownikach archiwum, z czasem zmienił się jej charakter – wraz ze zmianą profilu ar-chiwów powiatowych. Zadaniem jej stała się wtedy także pomoc osobom korzystającym z archiwum, zwłaszcza badaczom regional-nym. Księgozbiór biblioteki składał się, zgod-nie z wytycznymi, z publikacji dotyczących ar-chiwistyki, archiwoznawstwa, administracji, które były głównie gromadzone na potrzeby pracowników archiwum. Sporą grupę ksią-żek stanowiły encyklopedie ogólne i specjal-ne, wydawnictwa informacyjspecjal-ne, bibliografie, słowniki, wydawnictwa metodyczne, głównie z metodologii historii. Wiele było także mono-grafii miejscowości i różnorodnych wydaw-nictw regionalnych dotyczących terenu dzia-łania PAP i Wielkopolski oraz wydawnictwa dotyczące historii. Ponadto w bibliotece zna-lazły się statuty różnych stowarzyszeń i orga-nizacji z okresu 20-lecia międzywojennego261.

W zbiorach biblioteki znajdowały się rów-nież dzienniki ustaw, czasopisma i gazety w języku polskim, np. wspomniany wyżej

261 Biblioteka Archiwum Państwowego w Lesznie,

Ewiden-cja zasobu bibliotecznego 1951–1965, 1967–1987. Najciekawsze pozycje biblioteczne znajdują się w aneksie 2.

„Orędownik Urzędowy Powiatu Leszczyń-skiego”, „Przyjaciel Ludu” z 1844 r., „Ar-cheion”, „Orędownik Gostyński”, „Orędow-nik Powiatu Rawickiego”, „Orędow„Orędow-nik Po-wiatowy Kościan”, „Głos Wielkopolski”, „Ga-zeta Poznańska”, „Archiwista”, „Wiadomości Miasta Leszna”, „Archiwum w Regionie”, „Ziemia Leszczyńska”, „Kronika Gostyńska”, „Teki Archiwalne”, „Kronika Miasta Pozna-nia”, „Roczniki Historyczne”, „Studia Come-niana et Historica”, „Monitor Polski”, „Dzien-nik Ustaw”, „Dzien„Dzien-nik Urzędowy Wojewódz-kiej Rady Narodowej”, „Rocznik Towarzy-stwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, a także

32. Leben des Stanislaus Leszczinsky mit dem Zunamen

des Wohlthätigen, Königs von Polen Herzogs von Lothringen und Bar, Leipzig 1770

niemieckim, np. „Königlisches Comenius Gymnasium zu Lissa i P. Oastern”, „Amts-blatt der Königlichen Regierung zu Posen” oraz gazety powiatowe z Leszna, Kościana, Rawicza, Gostynia, Wschowy i Wolsztyna262.