Dewizą rodu Chłapowskich, która pojawiła się wraz z nadaniem Dezyderemu tytułu baronow-skiego, było zawołanie „Bonum adipisci!” – „Dążyć do dobra”. Słowa te zostały ucieleśnione w nie-zwykle rozbudowanej działalności społecznej przede wszystkim kobiet tego rodu, co było rzecz jasna wyrazem tradycyjnie przypisywanej im roli protektorek sierot, dzieci, ubogich i potrzebujących. W tej działalności wspierali ich mężowie. Owo dążenie do dobra postrzegane było wielorako i obejmowało nie tylko hojne wspieranie inicjatyw służących krzewieniu polskości, jej zachowaniu i umacnianiu, ale również działalność publicystyczną, polityczną i naukową, wspieranie akcji dobroczynnych, dbanie o oświatę wśród mieszkańców wsi, czy chociażby wspomaganie ubogiej, lecz utalentowanej młodzieży i dzieci. Szczególną aktywność we wspomnianym powyżej zakresie przejawiała Wanda Chłapowska.
Urodzona 3 listopada 1882 roku w Goli Wanda Potworowska, późniejsza Mieczysławowa Chłapow-ska, na tle członkiń nie tylko własnego rodu, ale całego ziemiaństwa przełomu stuleci i pierwszej połowy XX wieku, jawi się jako postać, która w swym życiu w sposób szczególny realizowała ideały chrześcijań-skiej Caritas oraz pracy u podstaw. Jej syn Dezydery – w maszynopisie życiorysu matki – podkreśla, iż:
Od pierwszych lat małżeństwa Wanda Chłapowska dużą część swego czasu poświęcała pracy spo-łecznej; w majątkach jej męża praca ta wyrażała się w nadzorowaniu działania utrzymywanych przez majątek czterech ochroniarek, które pielęgnowały chorych i prowadziły ochronki na każdym folwar-ku (pracownice te należały do Zgromadzenia Oblatek Serca Jezusowego), w dbałości o dobry stan mieszkań robotniczych, w pomocy dla starców i chorych i w wielu innych doraźnych czynnościach229. W czasie I wojny światowej, jak również wojny polsko-bolszewickiej, Wanda wspomagała walczą-cych na froncie i przebywająwalczą-cych w szpitalach lub niewoli mieszkańców majątków Kopaszewo i So-biejuchy, którym regularnie wysyłała paczki z prowiantem, lekami i odzieżą. Najobszerniejszą część archiwum kopaszewskiego stanowi korespondencja i materiały dotyczące Wandy i Mieczysława. Więk-szość stanowią listy wymieniane przez Chłapowską z komitetami i organizacjami społecznymi, chary-tatywnymi i fi lantropijnymi. Malownicze majątki Chłapowskich przez lata były miejscem letniego wy-poczynku dla dzieci i sierot wojennych, harcerzy, niewidomych z Zakładu dla Ociemniałych w Byd-goszczy, seminarzystów z Gniezna i Poznania, młodzieży zrzeszonej w Akcji Katolickiej i „Młodych Polkach”, Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży oraz dla wielu uciekinierów politycznych. Wspierała również Wanda kolonie organizowane przez Towarzystwo „Stella” oraz koła Towarzystw Ziemianek Wielkopolskich. Mało kto wie, iż od 1927 roku aż do wybuchu wojny Chłapowska była członkinią Zarządu Wielkopolskiego Oddziału Związku Harcerstwa Polskiego. Dochody czerpane z wzorowo prowadzonych przez Mieczysława majątków, służyły wspieraniu wielu inicjatyw. Poza wsparciem fi nansowym przekazywano także płody rolne. Z hojności Mieczysławowstwa korzystały m.in.: Zwią-zek Polaków z Kresów Wschodnich w Poznaniu i Bydgoszczy, Zakład Dzieci Kresowych w Choryni, Zakłady św. Kazimierza i Gąsiorowskich w Poznaniu, Komitet Tanich Kuchen im. ks. kardynała Dal-bora, Towarzystwo Pomocy dla Inteligencji w Poznaniu, Bratnia Pomoc Studentów Uniwersytetu Po-znańskiego, Domy Sióstr Służebniczek w Żninie i Krzywiniu, Domy Sióstr Miłosierdzia w Kościanie i Bydgoszczy, Komitet Niesienia Pomocy w Królestwie Polskim.
229 D. Chłapowski, Życiorys Wandy Chłapowskiej 1882–1959, maszynopis, s. 2.
Ryc. 117. Wanda z Potworowskich Chłapowska (1882–1959), fotografia, lata 30. XX w.
Ryc. 118. Pamiątkowe zdjęcie z kursu gotowania Stowarzyszenia Kółek Pracujących, w pierwszym rzędzie, czwarta z lewej Wanda Chłapowska, 23.09.1933
177
Ryc. 119. Podziękowania dla Wandy Chłapowskiej za przesłanie warzyw i cukru. Na zdjęciu od lewej stoją: Henryk Jainta, Alojzy Gąsior, Agnieszka Wrona, Truda Góral, Berta Sebasta, Paulina Gąsior, siedzą: Alfreda Krett, Monika Gąsior, ok. 1920
Ryc. 120. Kolonie w Kopaszewie, sierpień 1927
Ryc. 121. Kolonie w Kopaszewie, ok. 1930
179
Ryc. 123. Świadectwo moralności Wandy Chłapowskiej (1882–1959), 28.12.1946
Ryc. 124. Legitymacja członkowska PCK Wandy Chłapowskiej (1882–1959), 1950
181
Ryc. 126. Rekolekcje nauczycieli w Kopaszewie, 1934
Magnis nominis umbra (Cień wielkiego imienia)
Ryc. 127. Kondukt żałobny Wandy z Potworowskich Chłapowskiej (1882–1959), pierwsi od lewej idą Teresa z Morawskich (1932–2012) i Dezydery Chłapowscy (1913–1997), za nimi Gustaw Potworowski (1912–1957) z synem Andrzejem (1939–)
Ryc. 128. Kondukt żałobny Wandy z Potworowskich Chłapowskiej (1882–1959) przemierzający ulice Chełmna nad Wartą
Ryc. 129. Pogrzeb Wandy z Potworowskich Chłapowskiej (1882–1959), na pierwszym planie z prawej Dezydery Chłapowski (1913–1997), obok niego żona – Teresa z Morawskich (1932–2012)
183
Ryc. 131. Pogrzeb Wandy z Potworowskich Chłapowskiej (1882–1959), na prawo od księdza, pochylony Dezydery Chłapowski (1913–1997)
Magnis nominis umbra (Cień wielkiego imienia)
Ryc. 130. Złożenie trumny Wandy z Potworowskich Chłapowskiej (1882–1959) na cmentarzu w Chełmnie nad Wartą
Ryc. 132. Boże Narodzenie w Turwi, 1913
185
Autentyczna, głęboka, lecz nieostentacyjna pobożność Wandy owocowała szczególnym wsparciem „Młodych Polek” oraz Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, którym udostępniała pomieszczenia na spotkania, moderowała okolicznościowe wystąpienia teatralno-patriotyczne i oświatowe, zakłada-jąc lokalne koła KSM. W 1939 roku zainicjowała i przewodniczyła pracom Towarzystwa Włościanek w Wyskoci. Była jedną ze współzałożycielek Towarzystwa Chrystusowego dla Wychodźców w Po-znaniu. Jako członkini honorowa pomagała w organizacji Kongresu Eucharystycznego w 1930 roku. Wspierała również czytelnictwo poprzez pomoc udzielaną czytelniom ludowym – przede wszystkim zakup książek.
Podczas wojny – choć sama była ofi arą wysiedleń – nie zaprzestała działalności społecznej, zaanga-żowała się w pracę na rzecz oddziału Rady Głównej Opiekuńczej pomagającej wysiedleńcom. W 1945 roku, zamieszkawszy w Gostyniu (zabroniono jej pobytu w powiecie kościańskim), zaangażowała się w prace Polskiego Czerwonego Krzyża. Podsumowując społecznikowski rys biografi i matki, tak pisał o niej Dezydery:
Wanda Chłapowska pracy społecznej poświęciła dużą część życia. Skłaniały ją do tego wyniesiona z domu religijność, rozumiana obok praktyk religijnych jako obowiązki wobec bliźnich, gorące serce, nieraz pokrywane szorstkością obejścia i dzielony z mężem czynny patriotyzm. Duże osiąg-nięcia w tej działalności zawdzięczała zrozumieniu u męża, dobrym warunkom materialnym, wytrwałości, wybornemu zdrowiu i wyraźnemu zmysłowi organizacyjnemu230.
230 Tamże, s. 4.
Ryc. 134. Teresa Chłapowska (1865–1941) z Szołdr z synem Zdzisławem (1892–1920), ok. 1910