List Kazimierza Chłapowskiego (1832–1916) do matki Antoniny
(1794–1857), 10.03.1854 (ryc. 95)
Poznań dnia 10 marca 1854 / Kochana Mamuleczko, / Przepraszam bardzo kochaną mamuleczkę / iż tak dawno już do mamy ani / papy nie pisałem, obiecuje sie poprawić. – Dziękuje Mamuleczce / i papie za list, któren w imie-niny / moje odebrałem. – Posłałem go / zaraz do Turwi Zosi i Stasiowi, / żeby się równie jak i my nad dobremi / wiadomościami o zdrowiu kochanej mamy ucieszyli… Zosia tu była / niedawno dla zębów, ja także kazałem / sobie uładzić, bo mi się trochę / psuć zaczynały dwa tylne, ale je na czas zapakowa-łem złotem. Od kilku / dni u nas ciepło zupełnie, to / w Rzymie już pewnie zupełna wiosna. Czas mi teraz prędko / przechodzi, bo coraz więcej mam zatród / nienia. Bierę trzy razy na tydzień/ lekcye ma-tematyki, ale tylko rachuję / rozmaite arytmetyczne i geometrycz= / ne zadania, żeby się w tym dobrze / w prawić. Historyię Rzymską sobie / czytam z Caesara Cantu216, to mam / zarazem francusczyznę. Przypatruję / się teraz z bliska examinowi, bo 10 z kolegów moich, co na Sty Michał / niemogli składać, właśnie skła= / dają, i już pismienne roboty pokoń= / czyli – Antos i Stefan Chłapowscy / tak że już pismienne robyty [!] / z kończyli w Lesznie, bo tam na / Wielkanoc rok szkólny sie konczy. Podobno / im się dobrze powiodło, tak mi / Maciej pisał, to i w ustnym examinie przejdą bo pismienny / zawsze decyduje. – Dobrzy [!] by było / żeby złożyli i wyszli z Leszna / gdzie nic nie warte towarzystwo / dla nich. / W naszym Gimnazyum znów odszedł / jeden z profesorów. P. Schweminski, / któren choc nie-godziwy niemiec i / zły na Polaków, to przynajmniej / był doskonałym profesorem, i / literature Nie-miecką bardzo ładnie / wykładał. Był on w 1848 jednym / z matadorów w niemieckiem komi= / tecie. Wziął urlop na rok, ale podobno / już wcale nie powróci. Szkoda / by była dla gimnazyum , zwłaszcza że / najlepsi profesorowie do szkoły realnej / poodchodzili. – / Ia i Tadeuszek zdrowi jestesmy / zu-pełnie. Kazio Koczorowski brat Adolfa / żeni się z Panną Czarnecką, którą / zdaje mi się mama zna, curkę tej / sztywnej Pani Czarneckiej, teraz Czapskiej, / a Panu Stanisławowi Platerowi / urodził się syn przed kilku tygodniami. / Od poniedziałku za tydzien pewnie / będziemy mieli wolne dla examinu / ustnego abituryentów naszych, jesli mi / nic do roboty nie wypadnie, to się może / wybiorę do Turwi, trochę się przewietrzyć, / na wiosnę. – / Całuję rączki kochanej mamuleczce / i papie – przywiązany syn / Kazimierz Chłapowski / Paniani się kłaniam, podobno doskonale się w Rzymie znajduje, gdzieśmy kiedyś po błocie spacerowali217. –
216 Caesar Cantù (5.12.1804 – 15.03.1895), włoski historyk.
159
Ryc. 96. Srebrne wesele Kazimierza i Anny Chłapowskich, Od lewej do prawej, od dolnego rzędu ku górnym; pierwszy rząd: Paula Jackowska (†1922), Maria, późniejsza Morawska (†1961), Marian (†1932) opierający głowę na kolanach Zofii, późniejszej Szlubowskiej (†1961), Helena (†1956); drugi rząd: Antonina, późniejsza Górska (†1959), Józefa z Szołdr (†1899), NN, Józefa, późniejsza Popielowa (†1945), Zygmunt (†1919), Mieczysław (†1939), Maurycy (†1933), Gabriela, późniejsza Skirmuntowa (†1942), Gustaw (†1933); trzeci rząd: Eugenia Morawska (†1893), Konstancja Morawska (†1917), Stanisław z Szołdr (†1902), Józefa Morawska (†1895), ojciec Marian Morawski (†1901), Anna (†1919), Kazimierz (†1916), na kolanach Kazimierz Krasicki, Zofia z Kurnatowskich (†1908), Maria z Horwatów (†1906), Teofila z Woronieckich (†1938); czwarty rząd: Józef Morawski (†1902), Jan (†1919), Dezydery (†1925), Wacław Mańkowski (†1909), Kazimierz Morawski (†1925), Antonina Mańkowska (†1936), proboszcz krzywiński, Kazimierz (†1923), Stanisław (†1929), Maria Krasicka (†1932), Ksawery Krasicki (†1915), Franciszek (†1923), NN, Tadeusz Jackowski (†1924), Józef (†1915), NN, Henryk (†1909)
Ryc. 97. Złote wesele Kazimierza i Anny w Kopaszewie. Od lewej grupa osób do kapłana na tle oleandra: Adam
(†1937), Maria Michałowa (†1935), NN (kobieta), Franciszek (†1923), Karol (†1914), przed nim Antonina Górska (†1959), NN, Dezydery z Szołdr (†1925), Maria Morawska (†1961) NN, Helena Morawska – dziewczynka w białej sukience (†1952), Zofia Mańkowska (? siedząca z lewej strony), obok niej siedzące Józefa Kanoniczka (†1935), Barbara (†1954), ks. Szafranek z Wyskoci. Grupa w centrum, na prawo od duchownego, dzieci: Ludwika (†1939, u stóp siedzącej kobiety zwróconej ku księdzu), przed nią Krzysztof Morawski (†1981), w środku Zofia Morawska (†2010), Henryk (†1944), za nim Józefa (†1989), przed nim Anna (†1943). Na krzesłach Anna z Chłapowskich Chłapowska (†1919), za nią Maria Krasicka (†1932), Wanda (†1959), Mieczysław (†1939), Kazimierz (†1923), Zofia Szlubowska (†1961), Tekla (†1962), Józefa Popielowa (†1945), Kazimierz Chłapowski (†1916) z Marią Popiel (†1991) na kolanach, u góry na tle drzwi Zygmunt (†1919), przed nim Wacław Popiel (†1940), Maria Marianowa († po 1945), Marian (†1932). Od kolumny do prawej: dziecko – Stanisław Popiel (†1942), Zofia Popiel (†1926), ks. Nawrocki z Krzywinia, Tadeusz Jackowski (†1962), Aniela (†1949), Teresa Dezyderowa (†1941), Bronisław Szlubowski (†1939), Tadeusz Jackowski (†1924), Stanisław z Szołdr (†1930), NN, Ksawery Krasicki (†1915), Jan (†1919), NN.
161
Ryc. 98. Raut w poznańskim Bazarze, od lewej do prawej, rząd pierwszy: Józefa z Chłapowskich Janowa Łubieńska (1894–1989), Zygmunt Krasicki (1889–1955); drugi rząd: Karolina z Potworowskich-Horwatt (1839–1916), Maria z Sadkowskich Michałowa Chłapowska (1855–1935), Karol Bniński (1854–1935), Maria Mańkowska Mieczysławowa Kwilecka (1837–1924), Tadeusz Jackowski (1859–1924), Kazimierz Chłapowski (1872–1923), Maria z Chłapowskich Krasicka (1866–1932), Kazimierz Chłapowski (1832–1916), Anna z Chłapowskich Chłapowska (1843–1919),
bp Edward Likowski (1836–1915), Róża z Potockich Raczyńska (1849–1937), Ksawery Krasicki (1850–1915), Bronisław Szlubowski (1855–1939), ks. prałat Antoni Stychel (1859–1935), Marceli Żółtowski z Godurowa (1850–1925), Kazimierz Morawski (1852–1925); trzeci rząd: Franciszek Morawski (1886–1967), Tadeusz Szułdrzyński (1864–1943), Zbigniew Morawski (1891–1967), Izabella z Czartoryskich Janowa Szołdrska, Janina z Popławskich Gustawowa Chłapowska (1884–1962), Karol Chłapowski (1845–1914), Iza Walewska (1852–1929), Stefan Cegielski (1852–1921), Wanda z Potworowskich Mieczysławowa Chłapowska (1882–1959), Mieczysław Chłapowski (1874–1939), Maria ze Smahlów Marianowa Chłapowska (1885–?), Marian Chłapowski (1885–1932), Zofia z Chłapowskich Bronisławowa Szlubowska (1869–1961), Ludwika Chłapowska (1877–1939), Józefa Chłapowska (1870–1945), późniejsza Wacławowa Popielowa, Edward Raczyński (1891–1993), Maria z Turnów Tomaszowa Ostrowska (1870–1930), Władysław Marcinkowski, [?] Czarnecki; czwarty rząd: Konstanty Chłapowski (1882–1940), Aleksandra z Morawskich Mieczysławowa Bukowiecka (1891–1940), Maria z Chłapowskich Kazimierzowa Morawska (1872–1961), Julian Dziembowski (1850–?), Mieczysław Kwilecki (1833–1918), [?] Nieżychowski, NN, Paweł Morawski (1858–1933), Julia z Łubieńskich Ignacowa Morawska (1872–1925), Franciszek Chłapowski (1846– 1923), Aniela z Taczanowskich Henrykowa Chłapowska (1869–1949), Karol Chłapowski (1841–1924), Zygmunt Chłapowski (1869–1919), Aniela Szołdrska; NN, NN; piąty rząd: Wiktor Zabłocki (1871–1927), Jadwiga Jackowska (1891–1945), NN, Helena z Szembeków Lossow (1880–1965), Zofia Starowieyska Henrykowa Morawska (1860–1928), Emilia z Chłapowskich Stablewska (1877–1944), Eliza z Taczanowskich Kurnatowska (1878–1945), [?] z Moszczyńskich NN, Emilia z Kurnatowskich Koczorowska (1874–1924), Józefa Chłapowska, Kanoniczka (1879–1935), Barbara Chłapowska (1881–1954), Józefa Morawska (1894–1979), NN, Marceli Czarnecki (1881–1949), Gustaw Raszewski (1857–1931), Franciszek Morawski (1868–1938), Stanisław Chłapowski z Szołdr (1888–1930), [?] Czapski z Barda, NN, Józef Lossow (1874–1950); szósty rząd: [?] z Morsztynów Koczorowska, NN, [?] Czarnecka, NN, Eliza Stanisławowa Kurnatowska (?–1943), Stanisław Czarnecki (1892–1939), Roger Raczyński (1889–1945), Helena z Mielżyńskich Alfredowa Chłapowska (1887–1959), NN, Jan Szołdrski (1881–1939), Tadeusz Jackowski (1889–1972), Kajetan Morawski (1892–1973), Eugenia Morawska (1893–1957), Alfred Chłapowski (1874–1940), Cecylia z Ponińskich Chłapowska (1881–1957), Michał Czarnecki (1894–1944), Tadeusz Zakrzewski; rząd siódmy: Juliusz lub Zdzisław Chłapowski z Szołdr (1890–1920), Anna z Chłapowskich Gustawowa Grothusowa (1888–1943), Maria Żółtowska, Edward Potworowski (1885–1939), Ponikiewska z Drobina/Helena Bnińska (?), Jadwiga z Morawskich Umiastowska (1892–1959)
Ryc. 99. Kazimierz Chłapowski (1832–1916), fotografia, Zakład Fotograficzny A. i F. Zeuschner, ok. 1860
Ryc. 100. Kazimierz Chłapowski (1832–1916) z córkami Józefą (1870–1945) i Ludwiką (1877–1939), fotografia, ok. 1890–1900 Ryc. 101. Obrazek pamiątkowy z okazji złotych godów Kazimierza (1832–1916) i Anny Chłapowskich (1843–1919), 1912
163
Legat Kazimierza (1832–1916) i Anny Chłapowskich (1843–1919) dla kościańskiego
klasztoru Sióstr Miłosierdzia, 1912 (ryc. 102)
Dokument
Dostojni małżonkowie, Kazimierz i Anna Chłapowscy, / dziedzice Kopaszewa w powiecie kościań-skim, legują / na rzecz Nowego Lazaretu w Kościanie fundusze 7000 marek / złożony przez dzieci wdzięczne ex re złotego wesela / w r. 1912. / Tenże kapitał jako fundacya na wieczne czasy jest / nie-wypowiedzialny i nieodwrotalny, tak iż żaden z suk / cesorów rodziny Chłapowskich naruszyć go nie może, / gdyż wyłącznie służy i dany jest Zakładowi św. Zofi i. / Jedynie w razie zaboru przez rząd pruski, supwersyi / lub przejścia tegoż zakładu w ręce innej konfesyi ma / rodzina prawo lub ich suk-cesor rowie do regencyi tegoż / kapitału, atoli z wyraźnem zastrzeżeniem użycia go znów / na cel po-dobny. / Za roczne procenta winien dać Zakład wolne łóżko / na przedstawienie sukcesorów męskich Państwa Chłapowskich / takiemu choremu, którego sukcesorowi nie mają obo= / wiązku utrzymywać. / W zamian za to wielkie dobrodziejstwo ma tenże / chory święty obowiązek modlenia się codziennie / i polecenia gorąco miłosierdziu Bożemu dusze swych / zacnych fundatorów i dobrodziejów. /
Powyższą fundacjyję i zobowiązanie dla domu św. Zofi i / w Kościanie przyjmuje w imieniu Zgro-madzenia / Siostra B. Gierzberg218 /Wizytatorka Zgromadzenia Córek Miłosierdzia /Chełmno, d. 1go Lutego r. 1913.
[W lewym dolnym rogu odciśnięta fi oletowym tuszem pieczęć zgromadzenia]
218 Bronisława Giersbierg (1845–1920), wizytatorka Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia prowincji chełmińskiej. Nowicjat odbyła w Paryżu. Następnie skierowana została do Chełmna, gdzie pracowała jako nauczycielka i kierowniczka internatu żeńskiego. W latach 1887–1894 była przełożoną Szpitala Przemienienia Pańskiego w Poznaniu, który za jej rządów został znacznie rozbudowany. Po nominacji na wizy-tatorkę w 1894 roku przystąpiła do rozbudowy domu prowincjonalnego, budowy nowego lazaretu dla ubogich, sierot i starców. Dopro-wadziła do otwarcia rok później nowicjatu oraz zainicjowała misję brazylijską. Podczas jej przewodnictwa liczba sióstr zwiększyła się do 500. Patrz: Józef Joachim Góral, Srebrny jubileusz działalności sióstr miłosierdzia w południowej Brazylii, Kurytyba 1929.
Ryc. 102. Legat Kazimierza (1832–1916) i Anny Chłapowskich (1843–1919) dla kościańskiego klasztoru Sióstr Miłosierdzia, 1912
165