O BOWIĄZKI SKARBNIKA , GŁÓWNEGO KSIĘGOWEGO BUDŻETU NA PODSTAWIE OBOWIĄZUJĄCYCH USTAW

Jak wspomniano na wstępie, nie jest możliwe, aby kierownik jednostki samodzielnie realizował wszelkie czynności związane z prowadzeniem go-spodarki finansowej. Ma on możliwość powierzenia obowiązków zarówno z zakresu gospodarki finansowej jak i sprawozdawczości budżetowej pra-cownikom. Dokonanie tej czynności wymaga precyzyjnego określenia cedo-wanych obowiązków. Zgodnie z Orzeczeniem Głównej Komisji Orzekającej z dnia 28 lutego 2013 roku (BDF1/4900/113/111/12/32), przyjęcie obo-wiązków przez te osoby powinno być potwierdzone dokumentem w formie upoważnienia lub wskazane w regulaminie organizacyjnym jednostki samo-rządu terytorialnego. Szczegółowe wskazanie obowiązków ma na celu uzmysłowienie pracownikowi przyjmującemu je, że za potencjalne niepra-widłowości w zakresie powierzonych zadań będzie ponosił odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych na równi z kierownikiem jednostki. Skarbnik przyjmując obowiązki musi być świadom, że kierownik jednostki powierzając mu obowiązki musi spełnić warunki takie jak:

 obowiązki skarbnika muszą mieścić się w zakresie pojęcia gospodarka finansowa,

 obowiązki muszą być precyzyjnie określone,

 tylko kierownik może być osobą dokonującą powierzenia tych obowiąz-ków,

3 M. Kaczurak-Kozak, Główny księgowy w jednostkach samorządu terytorialnego – jego rola, zakres kompetencji i status, Sulechów 2010, tom VI, s. 278; Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje pu-bliczne.

Katarzyna Obszańska 108

 zakres obowiązków powinien być zawarty w dokumencie imiennego upoważnienia lub w regulaminie jednostki⁴.

Należy również dodać, za Orzeczeniem Głównej Komisji Orzekającej z dnia 4 lipca 2013 roku (BDF1/4900/22/27/13/RWPD-123), że publicz-noprawny charakter zapisów uofp wskazuje, że powierzenie obowiązków z zakresu gospodarowania finansami publicznymi pracownikowi sektora finansów publicznych to samodzielna decyzja kierownika jednostki, która dla skuteczności powierzenia tych obowiązków, a tym samym możliwości późniejszego egzekwowania odpowiedzialności za ich niewłaściwe wykony-wanie, musi wskazywać obowiązki w sposób wyraźny i niebudzący wątpli-wości. Powierzenie powinno nastąpić w sposób absolutnie zrozumiały dla pracownika przyjmującego obowiązki. Jak wspomniano powyżej przekaza-nie obowiązków wymaga odrębnego imiennego dokumentu bądź wskazania w regulaminie organizacyjnym jednostki, w ścisłym powiązaniu z charakte-rem stanowiska, które zajmować będzie pracownik odpowiedzialny za ca-łość gospodarki finansowej, a którego przyjęcie powinno zostać potwierdzo-ne przez osobę, której dotyczy upoważnienie lub opis stanowiska w regula-minie. Wskazane obowiązki powinny być wyszczególnione precyzyjnie w sposób niebudzący wątpliwości, co do ich zakresu odpowiedzialności.

W przypadku naruszenia przepisów skarbnik jak każdy pracownik organów samorządu terytorialnego podlega szczególnym przepisom Ustawy o odpo-wiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Zapisy tej ustawy chronią budżet przed nieodpowiednimi, niezgodnymi z prawem działaniami jednostki sektora finansów publicznych⁵.

Głównym księgowym jednostki sektora finansów publicznych może być pracownik, któremu kierownik jednostki powierzy szczególne obowiązki i odpowiedzialność zarządzania finansami w zakresie powierzonym, doko-nywania analizy budżetu, kreowania polityki z uwzględnieniem możliwości zadłużenia budżetu, opracowania procedur prac nad budżetem z uwzględ-nieniem długo i krótkoterminowych celów, organizowania prac nad projek-tem budżetu i jego zmianami, oceny ryzyka finansowego podejmowanych decyzji, a także w zakresie prowadzenia rachunkowości, wykonywania dys-pozycji środkami pieniężnymi oraz wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym a także kompletności i rzetelności dokumentów mających związek z operacjami gospodarczymi i finansowymi⁶. Uszczegółowiając (art. 4 Ustawy o rachunkowości (uor)), prowadzenie rachunkowości to przestrzeganie przyjętych zasad polityki rachunkowości w tym także opracowanie projektu tej dokumentacji z uwzględnieniem art. 40 uofp, prowadzenie ksiąg rachunkowych (planu

4 P. Walczak, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz dla jednostek samorządowych, War-szawa, s. 222; Rola skarbnika, Finanse publiczne, wrzesień 2008, s. 57.

5 P. Walczak, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz dla jednostek samorządowych, War-szawa, s. 223.

6 M. Kaczurak-Kozak, Główny księgowy w jednostkach samorządu terytorialnego – jego rola, zakres kompetencji i status, Sulechów 2010, tom VI, s. 272; Rola skarbnika, Finanse publiczne, wrzesień 2008 s. 57; M. Poniatowicz, J. M. Salachna, D. Perło, Efektywne zarządzanie długiem w jednostce samorządu terytorialnego, Warszawa 2010, s. 60.

ROLA SKARBNIKA W JEDNOSTKACH SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO 109

kont księgi głównej i ksiąg pomocniczych, przyjętych zasad klasyfikacji zda-rzeń), dokonując zapisów w sposób chronologiczny i systematyczny, usta-lanie i sprawdzanie w drodze inwentaryzacji stan aktywów i pasywów, któ-rej zaniechanie lub przeprowadzenie w sposób niezgodny z przepisami jest zagrożony sankcją czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych, wycena aktywów i pasywów a także ustalanie wyniku finan-sowego, sporządzanie udostępnianie i terminowe ogłaszanie sprawozdań, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów, gromadzenie i przechowy-wanie dokumentów księgowych w sposób zabezpieczający je przed niedo-zwolonymi zmianami, upowszechnianiem bez autoryzacji, uszkodzeniem i zniszczeniem (art. 71, art. 73, art. 74 uor)⁷. Chociaż obowiązki te przypi-sane są do realizacji skarbnikowi w myśl art. 54 ust. 1 uofp, nie przejmuje on odpowiedzialności za kierownika jednostki za ich należyte wykonanie, który ponosi odpowiedzialność zgodnie z art. 4 ust. 5 uor⁸. W odniesieniu do dyspozycji środkami pieniężnymi należy to pojmować, jako czynność wyłącznie techniczną, która jest zastrzeżona dla kierownika jednostki, a którą może wykonywać osoba działająca w jego w imieniu. To kierownik jednostki podejmuje decyzję i zatwierdza dokument do zapłaty, skarbnik natomiast może jedynie określić sposób zapłaty i wskazać datę, pod którą dokonano daną czynność. Wykonuje czynności prawne bez materialnego dysponowania środkami pieniężnymi lub rachunkami bankowymi pozwala-jącymi na dokonywanie płatności. Dyspozycja środkami pieniężnymi obej-muje zapewnienie ze strony finansowej prawidłowości umów zawieranych przez jednostkę, terminowe otrzymywanie należności, roszczeń spornych i wywiązywania się z zobowiązań⁹.

Skarbnik wykonując swoje obowiązki, koordynuje pracę wszystkich komórek organizacyjnych jednostki w zakresie planowania budżetowego.

Dokonując wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finanso-wych z planem finansowym jednocześnie w sposób nieprzerwany kontroluje stopień realizacji planu, zaangażowanie wydatków, zagrożenie przekrocze-nia lub niewykonaprzekrocze-nia planu i zapewprzekrocze-nia terminowe rozliczanie należności i zobowiązań¹⁰.

Do innych zadań będących w zakresie obowiązków skarbnika należy naliczanie wynagrodzeń, zasiłków, dokonywanie potrąceń od wynagrodzeń,

7 P. Walczak, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz dla jednostek samorządowych, War-szawa, s. 230; M. Kaczurak-Kozak, Główny księgowy w jednostkach samorządu terytorialnego – jego rola, zakres kompetencji i status, Sulechów 2010, tom VI, s. 272, 274; Rola skarbnika, Fi-nanse publiczne, wrzesień 2008, s. 57; M. Poniatowicz, J. M. Salachna, D. Perło, Efektywne zarządzanie długiem w jednostce samorządu terytorialnego, Warszawa 2010, s. 61; Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych; Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości.

8 P. Walczak, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz dla jednostek samorządowych, War-szawa, s. 230; Rola skarbnika, Finanse publiczne, wrzesień 2008 s. 57; Ustawa z dnia 29 wrze-śnia 1994 roku o rachunkowości.

9 M. Kaczurak-Kozak, Główny księgowy w jednostkach samorządu terytorialnego – jego rola, zakres kompetencji i status, Sulechów 2010, tom VI, s. 276; P. Walczak, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz dla jednostek samorządowych, Warszawa, s. 230; Rola skarbnika, Fi-nanse publiczne, wrzesień 2008, s. 58.

10 M. Kaczurak-Kozak, Główny księgowy w jednostkach samorządu terytorialnego – jego rola, zakres kompetencji i status, Sulechów 2010, tom VI, s. 274.

Katarzyna Obszańska 110

jak również terminowe naliczanie i odprowadzanie składek na ubezpiecze-nie społeczne i zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepeł-nosprawnych, zaliczek na podatek dochodowy, podatek od towarów i usług VAT oraz ich ewidencja. Skarbnik nadzoruje funkcjonowanie kasy, rozli-czanie inkasentów i zaliczkobiorców. Powinien również stać na straży strzegania zapisów Ustawy o ochronie danych osobowych w zakresie prze-strzegania tajemnicy dokumentacji płacowej, podatkowej oraz rozliczeń pieniężnych i ochrony wartości pieniężnych w zakresie przechowywania i transportowania¹¹.

Aby móc sprawnie wykonywać swoje obowiązki w sposób kompetentny skarbnik ma prawo i obowiązek żądać od kierowników komórek organiza-cyjnych udzielania w formie ustnej lub pisemnej wszelkich niezbędnych informacji i wyjaśnień, jak również udostępnienia dokumentów i wyliczeń będących ich źródłem, wnioskować do kierownika jednostki o określenie trybu wykonywania przez komórki organizacyjne prac zapewniających pra-widłowość gospodarki finansowej oraz ewidencji księgowej, kalkulacji kosz-tów i sprawozdawczości finansowej¹².

Skarbnik powinien być również menedżerem, który przygotowuje i po-dejmuje decyzje finansowe, nadzoruje i koordynuje ich realizację, dokonuje rachunku ekonomicznego planowanych zamierzeń, dokonuje analizy bu-dżetu jednostki i optymalizuje działania mające na celu pozyskiwanie do-chodów i racjonalne wydatkowanie środków publicznych¹³.