rzez ćwierć wieku po zakończeniu II wojny światowej funkcjonował system 2 ^retton Woods. Głównymi celami, które przyświecały jego twórcom, było unik a c i e inflacji podobnych do tych, jakie wystąpiły po poprzedniej wojnie, oraz Przełamanie charakterystycznych dla lat trzydziestych tendencji autarkicznych.
systemu były sztywne kursy walutowe. Dominująca pozycja Stanów Zjed- n° cz°nych przesądzała o tym, że stosunki USA - reszta świata nabierały szcze gólnego znaczenia. W polityce gospodarczej dominował keynesizm. W drugiej P°łowie lat sześćdziesiątych ujawniły się napięcia, związane z zakwestionowa łe m przywództwa amerykańskiego oraz zmianą układu sił spowodowaną suk- Cesami gospodarczymi krajów, które przegrały wojnę: Niemiec i Japonii. W 1968 r.
Wlelu krajach doszło do przesileń politycznych. Niezależnie od lokalnego cha r t e r u wydarzeń w poszczególnych krajach przesilenia te związane były z wej-
em w dorosłe życie generacji urodzonej już po wojnie i miały cechy konfliktu Pokoleniowego. Z tego punktu widzenia trudno przecenić znaczenie cezury 1968 r. . b e ja c h powojennych. W tym czasie kryzys systemu z Bretton Woods wszedł w ostrą fazę. Destabilizacja stosunków walutowych okazała się jednym z de- g at°rów pierwszego kryzysu naftowego (1973-1974). Przyniósł on nowe do
u c z e n ie - stagflację i w efekcie doprowadził do zmiany polityki gospodar- odb ^ an^ owo^ stopniowo ewoluowała w kierunku modelu uniwersalnego oraz
udowy wała powiązania o zasięgu ponadnarodowym.
. Z punktu widzenia dziejów bankowości zasadnicze znaczenie miał rok 1966 * * « a n i e rynku eurodolarowego. Powoli upowszechniały się też nowe środki n'czne, pozostające do dyspozycji aparatu kredytowego. Z czasem ich kumu- Cj.C^a doprowadziła do powstania nowych jakościowo zjawisk. Odrębnie i w izola- °d reszty świata rozwijały się systemy pieniężne i kredytowe krajów
socja-stycznych.
Pow stanie system u z Bretton Woods
^ Podczas II wojny światowej troską Amerykanów było przedłużenie dobrej riiunktury wojennej na okres odbudowy powojennej. Pamiętajmy, że po I woj- Wiatowej podobny zabieg się nie udał. Kraje sojusznicze były zbyt zadłużone
1 7 4 Rozdział 8. B retton Woods
w Stanach Zjednoczonych i nie chciały się dalej zadłużać, w krajach pokonanych wybuchły wielkie inflacje, które zamknęły ich rynki dla eksportu amerykań skiego. Teraz Amerykanie byli zdecydowani uniknąć obu tych zagrożeń. Przed zadłużeniem sojuszników chronić miała forma, w jakiej Ameryka udzielała im pomocy militarnej (Cash and Carry, Lend-Lease) czy humanitarnej (United Na- tions Relief and Rehabilitation Administration - UNRRA). Kiedy w 1943 r. pod czas konferencji w Atlantic City powoływano do życia tę ostatnią organizację/ podjęto również pierwsze rozmowy na temat przyszłego międzynarodowego systemu walutowego.
W lipcu 1944 r. w Bretton Woods zebrała się konferencja1, która miała określić zasady powojennego systemu walutowego. Zadanie stworzenia stabilnego sys temu stawało się tym trudniejsze, że nie było już powrotu do waluty kruszcowej- W tej sytuacji konieczność utworzenia ponadnarodowej władzy finansowej nie ulegała wątpliwości. Różnice dotyczyły zakresu kompetencji tej władzy. Głów nymi partnerami rozmów byli Amerykanie pod przewodnictwem Harry'ego D- W hite'a oraz Brytyjczycy z Johnem M. Keynesem na czele. Reprezentowane były też inne państwa sprzymierzone, w tym Związek Radziecki2, troszczyły się one jednak o swoje partykularne interesy, nie biorąc udziału w sporze amerykańsko- -brytyjskim3.
Amerykański plan W hite'a4 przewidywał utworzenie Funduszu Stabiliza cyjnego Narodów Zjednoczonych z kapitałem 2 -5 mld dolarów. Państwa człon kowskie miały wnosić wkłady do Funduszu w złocie, którego cena miała być dość niska. Przewidywano utworzenie międzynarodowej jednostki pieniężnej - unitas, równej 10 dolarom . Państw a członkow skie m iały pilnow ać sztyw ne go kursu swojej waluty w stosunku do unitas, czyli praktycznie do dolara. Fun dusz miał mieć stosunkowo duży wpływ na politykę gospodarczą krajów człon kowskich.
1 Na temat konferencji w Bretton W oods patrz: A .W . Hook, The International Monetary Fund. H*
Evolution, Organization and Activities, Washington 1982; B. Eichengreen, Three Perspectives on Bretto" Woods System, Cambridge 1992; W .A. Scammel, International Monetary Policy: Bretton Woods and A ft#'
New York 1976; B. Tew, International Monetary Cooperation 1945-1970, London 1970; tegoż, The Evolution'
of the International Monetary System 1945-1988, London 1988; S. Rączkowski, Międzynarodowe stosunki finansowe, W arszawa 1984, rozdz. 17; J.K. Galbraith, Pieniądz. Pochodzenie i losy, W arszawa 1982/
s. 343-349. Dysponujemy też wspomnieniami polskiego uczestnika konferencji: Z. Karpiński, O Wid'
kopolsce, złocie i dalekich podróżach. Wspomnienia 1860-1960, W arszawa 1971, s. 281-284.
2 Amerykanom zależało na globalnym zasięgu systemu, dlatego w ażny byl dla nich również udział Rosjan. O dm ow a ratyfikowania um owy z Bretton W oods przez Związek Radziecki w grudm11 1945 r. była, z amerykańskiego punktu widzenia, jedną z pierwszych oznak narastającej zimnej
wojny-3 Jakiś czas temu stało się jasne, że główny delegat amerykański H arry Dexter White, auto* koncepcji powojennego systemu walutowego, byl agentem KGB; por.: Ch. Andrew, O. Gordijewski/
KGB, W arszawa 1997. Piszący te słowa, od wielu lat prow adzący w ykłady m.in. na temat konferenc)1
w Bretton W oods, stanął w ów czas przed problemem, co z tego właściwie wynika. Po glęboku51 namyśle doszedł do wniosku, że jednak nic z tego nie wynika. Spróbujmy sobie wyobrazić instrukcja jakiej musieliby White'owi udzielić jego m ocodaw cy. Wykorzystanie takiego agenta w takim m o m e n
cie przekraczało możliwości intelektualne KGB.
O w sia n ie system u z Bretton W oods 175
Brytyjski plan Keynesa zakładał powołanie Międzynarodowej Unii Clearin gowej z kapitałem wyższym, niż to przewidywał W hite (25-40 mld dolarów). Państwa członkowskie miały zachować większy zakres suwerenności w kształto waniu swej polityki gospodarczej. Składki członkowskie miały być uiszczane przede wszystkim we własnej walucie. Złoto miało być stosunkowo drogie, a jego Cena, podobnie jak kurs międzynarodowej jednostki bankor5, miała się kształto wać swobodnie, bez powiązania z jakąkolwiek walutą narodową.
Kompromis, którego rezultatem był system z Bretton Woods, opierał się w zasadzie na założeniach planu W hite'a. Gesty wobec Brytyjczyków polegały na rezygnacji z przymiotnika „stabilizacyjny" w nazwie Funduszu6 oraz jed- n° stki unitas i formalnego uprzywilejowania dolara. Amerykanie nie zgodzili się Jednak również na bankora, słusznie przypuszczając, że wobec braku jednostki Ponadnarodowej dolar wejdzie w tę rolę spontanicznie. System zakładał przy wrócenie wzajemnej wymienialności walut według sztywnych kursów, których tolerancja wynosić miała 1%. Przy odchyleniach większych niż 1% zaintereso wane banki centralne powinny interweniować na giełdach i przywrócić pra widłowy kurs. Nie przewidywano wymienialności na złoto, poszczególne kraje Powinny jednak określić parytet swojej waluty w złocie, choćby po to, by można go było precyzyjnie porównywać z parytetami innych walut. Istotą systemu mia- la być jednak wzajemna wymienialność walut po sztywnych kursach.
Czuwać nad tym miał Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund - IMF), który był jedną z dwóch utworzonych na mocy postano
w ień z Bretton Woods instytucji7. Drugą był Międzynarodowy Bank Odbudowy 1 Rozwoju (International Bank for Reconstruction and Development - IBRD), zwany Bankiem Światowym. Osobliwością obu instytucji, które stały się agen
dam i ONZ, było odejście od zasady równości państw. Ponieważ obie instytucje y’y przedsięwzięciami finansowymi, liczba głosów poszczególnych krajów mia- a zależeć od wysokości wkładu, tak jak w spółce akcyjnej. Był to poważny żyjątek od zasad przyjętych w prawie międzynarodowym8.
IMF miał się skupić na walce z groźbą inflacji. Udzielał pożyczek w celu stabilizacji walutowej. IBRD utworzono właśnie po to, by odciążyć Fundusz od
, N azw ę „bankor" wymyślił sam Keynes. Łączyła ona w sobie element „bankowy" i „zloty" -'fancuskie or.
Od czasu stabilizacji w 1925 r. brytyjska opinia publiczna źle reagow ała na to słowo.
^ Przewidywano natomiast likwidację, jako już zbędnego, Banku Rozrachunków M iędzynaro-. wych w Bazyleiiędzynaro-. Ostatecznie BIS uratowało przed likwidacją to, że na przełomie lat czterdziestych
P ^ d ziesiąty ch stał się ośrodkiem europejskich regulacji walutowych.
Kwestia ta była przedm iotem dyskusji również w latach dwudziestych, kiedy rozw ażano Żor W° ^ utworzenia ponadnarodowej struktury finansowej. Jedną z ówczesnych propozycji było ganizowanie takiej instytucji na zasadach spółdzielni, a nie spółki akcyjnej. W spółdzielni każdy wt^ne ma jeden głos i nie zależy on od wysokości wkładu. W ymagałoby to jednak ustalenia równych adów na bardzo niskim poziomie, aby stać było na to również państwa ubogie. Tak zbudowany MU^USZ zbyt biedny, by spełniać sw e funkcje. Jeśli jednak decydow ano się na zróżnicowanie adów zależnie od zamożności poszczególnych krajów, to trzeba było krajom, które wniosły ' yższe wkłady, dać odpowiednio więcej głosów.
1 7 6 Rozdział 8. B retto n Woods
innych spraw. Klientów, którzy chcieli uzyskać kredyty na cele inne niż stabili zacja walutowa, można było kierować do Banku Światowego. Fundusz, udzie lając pożyczki, sugerował jednocześnie usuwanie głównej przyczyny inflacji, czy li deficytu budżetowego. Jeśli jakiś kraj miał problemy z utrzymaniem kursu swojej waluty, mógł, za zgodą Funduszu, przeprowadzić jej jednorazową de- waluaq'ę.
W ładze IMF ukonstytuowały się wiosną 1946 r., podczas konferencji w Sa vannah9. Przy obsadzie kluczowego stanowiska dyrektora Funduszu Stany Zjed noczone nie dopuściły do wyboru J.M . Keynesa, któremu duży autorytet mógł dawać zbyt duży stopień niezależności od innych organów IMF. Zarazem jednak Amerykanie zaakceptowali obowiązującą do dziś zasadę, że dyrektorem Funduszu jest Europejczyk. Jako pierwszy objął tę funkq'ę Belg Camille Gutt. Kadencje Gutta (1946-1951) i jego następcy - Szweda Ivara Rootha11 (1951-1956) były okresem kształtowania IMF i realizacji planu Marshalla, kiedy to dominacja Stanów Zjed noczonych w finansach światowych była niepodważalna. Uzupełnieniem opisanego systemu był Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu (General Agreement on Trade and Tariffs - GATT), kolejna agenda ONZ, której celem było obniżanie barier celnych w świecie i przeciwdziałanie tendencjom autarkicznym12.
Pow ojenne stabilizacje walutowe
W chwili zakończenia wojny waluty europejskie były niewymienialne, w więk szości krajów ceny były zablokowane13, zaopatrzenie odbywało się w systemie kartkowym, a dziedzictwem okresu okupacji było znaczne, w stosunku do
okre-9 Relacja polskiego uczestnika konferencji - patrz: Z. Karpiński, Wspomnienia z okresu pracy i»
Narodowym Banku Polskim, W arszaw a 1991, s. 4-6 .
10 Camille Gutt byl absolwentem Uniwersytetu Brukselskiego. Podczas I wojny światowej slużyl ochotniczo jako pilot myśliwski. Bral udział w konferencji pokojowej w 1919 r., następnie reprezen tował Belgię w strukturach międzynarodowych zajmujących się problemem reparacji. Wydaje s ię ,ze zwłaszcza te doświadczenia czyniły z Gutta dobrego kandydata na dyrektora bezpośrednio po wojnie- Podczas II wojny światowej byl członkiem emigracyjnego rządu belgijskiego. Po zakończeniu kadenc)1 w IMF związany byl z pryw atnym Banque Lambert.
11 Ivar Rooth był absolwentem uniwersytetu w Uppsali. Od 1914 r. pracow ał jako radca prawny/ w latach 1929-1948 byl gubernatorem Sveriges Riksbank. W latach 1931-1951 zasiadał w radzie Banku Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei. Właśnie doświadczenia z BIS czyniły z Rootha szczególnie odpowiedniego kandydata na dyrektora IMF w okresie, kiedy działała Europejska Unia Płatnicza.
12 GATT działał w ten sposób, że od czasu do czasu inicjował kolejne rundy rokowań kończące się, na zasadzie łańcucha wzajemnych ustępstw między poszczególnymi krajami, ogólnym obniżeniem barier celnych. Kolejne rundy nosiły nazwy: genewska (1947), Annecy (1949), Torquay (1951), drug3 genewska (1955-1956), Dillona (1961-1962), Kennedy'ego (1963-1967), tokijska (1973-1979) i urugwaj ska (1986-1993). Runda urugwajska zakończyła się przekształceniem GATT w WTO (W orld Trade Organization). W okresie tworzenia GATT podstaw ow ym problemem było przełamanie barier odzie dziczonych po okresie wielkiego kryzysu, np. systemu imperialnych preferencji celnych.
13 W Stanach Zjednoczonych system kartkowy był mniej rygorystyczny niż w Europie, ale ceny i place były zam rożone. Równie w ażne jak blokada cen było powściągnięcie aspiracji placow y^ 1 związków zaw odowych. Kiedy odblokowano ceny i płace w 1946 r., w ciągu kilkunastu dni wzrosły o ok. 30%. O doświadczeniach tych pisze, częściowo na podstawie w łasnych wspomnień, J.K. Gal braith, op. cit., rozdz. XVII.
Pow ojenne sta b iliz a cje w alutow e 177
Su przedwojennego, poszerzenie obiegu pieniężnego. Stabilizacje walutowe wy pełniły pierwsze lata powojenne. Obawa przed inflacjami podobnymi do tych, które miały miejsce po I wojnie światowej, spowodowała, że w wielu krajach (choć nie wszędzie) decydowano się na wymianę nieekwiwalentną. Zestawienie feform stabilizacyjnych zawiera tabela 16.
^abela 16. Wymiany pieniądza w powojennej Europie
Kraj Data Relacja
w ym iany Uwagi — i 2 3 4 Francja czerwiec 1945 1960-1962 1 :1 100:1
bez ograniczeń sum, ale unieważniono banknoty poniżej 50 franków
stopniowa, rozłożona na 3 lata denominacja, bez ograniczeń sum
J^'gia i Luksem-
b u r g ^ październik 1944 1:1 do 2 tys. franków (46 dolaró.w) na osobę,
reszta zablokowana na kilka lat Holandia lipiec-październik
1945 1 :1
do 110 guldenów (41 dolarów) na osobę; nadwyżki zablokowane do 1950 r. Norwegia
w rzesień 1945 1 :1 bez ograniczeń sum, ale unieważniono
banknoty 1 - i 2 -koronowe rs
i
1
!
i
styczeń-paździer- nik 1946 1963 1 :1 100:1przejęcie 50% banknotów o nominałach powyżej 500 marek
bez ograniczeń sum W io c h y ^ listopad 1944 1:1 bez ograniczeń sum Grecja listopad 1944
maj 1954
50 mln:l
1000:1
bez ograniczeń sum bez ograniczeń sum Niemcy 's tre fy Schodnie ' strefa radziecka czerwiec 1948 czerwiec 1948 10 :1 10 :1
do 60 marek (6 dolarów ) relacja 1 :1 ; wkłady bankowe 10:1; 35% wkładów anulowano do 70 (7 dolarów) marek na osobę; wkłady 1:1 do 100 marek, 5:1 od 100 do 1000,10:1 od 1000 do 5000, pow. 5000 anulowano; rachun ki budżetu i organizacji społecznych 1 :1 , towa rzystw ubezpieczeniowych 5:1, ale ubezpie czenia społeczne 2:1 Ąustria ^ 5 s k ^ grudzień 1945 grudzień 1947 1 :1 1 :1
marki na szylingi; nominały pow. 5 szylin gów, ale do 150 szylingów (15 dolarów) na osobę; nadwyżki zablokowano na specjalnych kontach; bilon i banknoty poniżej 5 szylingów pozostały w obiegu
w ymiana nominałów poniżej 5 szylingów do 150 szylingów na osobę; odblokowanie 50% sum zablokowanych w grudniu 1945; resztę odblokowano po kilku latach
lipiec 1944- -styczeń 1945 p aździem ik- -listopad 1950 1:1 100:1 do 500 zł na osobę (5 dolarów ), do 2000 na firmę
w kłady 100:3, ale tylko do 100 tys. zl; ceny, płace i zobowiązania 100:3
^ ^ e c h o s lo w a c ja październik- -listopad 1945
1 :1 do 500 koron (ok. 10 dolarów) na osobę; fir m om do wysokości zarobków; nadwyżki
za-1 7 8 Rozdział 8. B retto n Woods
1 2 3 4
lipiec 1953 5:1
część potem odblokowano, ale przejęto jako podatek majątkowy, resztę anulowano w 1953 r.
do 300 koron na osobę 5:1, powyżej 50:1; wkła dy: do 5 tys. koron - 5:1; od 5 tys. do 10 tys. - 6,25:1; od 10 tys. do 20 tys. - 1 0 :1 , od 20 tys. do 50 tys. - 25:1; pow. 50 tys. - 50:1; płace, renty, em erytury i dochody ludności rolniczej 5:1; likwidacja kartek
W ęgry grudzień 1945
sierpień 1946 2 min B-pengö:l
stemplowanie banknotów; z każdych 4 o nomi nale 1000 pengó miano stemplow ać 1 , ale akq'a była źle przygotow ana i przeprowadzo na; skutek - rekordowa hiperinflacja w pierw szej połowie 1946 r.; nowe jednostki: M-pengó (milion pengó) i B-pengó (bilion pengó); wprowadzenie forinta; wym iana w relacji 2 min B-pengó:l
Rumunia sierpień 1947
styczeń 1952
20 000:1
400:1
możliwości wym iany zależały od pozycji spo łecznej; robotnicy i służący mogli wymienić do 3 min starych lei (ok. 1 dolara), człon kowie ich rodzin do 1 min (ok. 30 centów), chłopi do 5 min (ok. 1,6 dolara), członkowie ich rodzin do 2,5 min (ok. 80 centów ), ale tyl ko wówczas, gdy rodzina wywiązała się z do staw obowiązkowych; wojskowi i przedstawi ciele w olnych zaw odów do 1 3 min (ok. 50 centów ); firmom wymieniono do wysokości zarobków z lipca 1947 r.; wszystkie nadw yż ki anulowano
do 1000 lei (6,6 dolara) na osobę 100:1 , wkłady w tym sam ym przedziale 50:1; w przedziale od 1000 do 3000 lei - gotówka 200:1, wkłady 100:1, pow. 3000 lei - gotówka 400:1, wkłady
200:1 ; ceny i środki na rachunkach przedsię biorstw państwowych - 1 0 0 :5 , gotówka przed siębiorstw państwow ych 200:1 _ Bułgaria m arzec 1947 maj 1952 styczeń 1962 1 :1 100:1 10 :1
do 200 lewów (ok. 70 centów) na osobę; nad wyżki blokowane na specjalnych rachun kach; unieważniono banknoty o nominałach powyżej 200 lewów
gotówka 100:1; w kłady do 50 tys. lewów - 100:3; od 50 tys. do 200 tys. 100:2; pow. 200 tys. - 100:1 ; ceny, place i konta bankowe przedsiębiorstw państwow ych 100:4 bez ograniczeń sum __ Jugosławia kwiecień 1945
styczeń 1966
10 :1 20:1
100:1
nowe dinary = 20 dinarów okupacyjnych (tzw. Nediciów); 20 kun chorwackich; 10 lewów bułgarskich; 3,33 lirów włoskich; 1 pengó, 0,25 franka albańskiego
bez ograniczeń sum ______ Albania czerw iec-
-lipiec 1945
lipiec 1946 5:1
stemplowanie banknotów 20- i 100-franko- wych, unieważnienie 5-frankowych; do 5 tys. franków (ofiqalnie 200 dolarów) na rodzinę
P a ł a n i e system u z Bretton W oods 179
^
1 2 3 4 lipiec 1947 październik 1949 sierpień- -paździem ik 1965 9:1 1 :1 10 :1wprowadzenie leków za franki; przeliczono place, ceny i zobowiązania, gotówkę unie ważniono
bez ograniczeń sum, ale unieważniono bilon bez ograniczeń sum
Związek Radziecki grudzień 1947 styczeń - -kw iecień 1961 10 :1 10 :1
ceny, place i zobowiązania 1 :1 , gotówka 10 :1 , rachunki spółdzielni 5:4, obligacje 5:1 lub 3:1, zależnie od daty emisji; w kłady do 3 tys. rub li - 1:1; od 3 tys. do 10 tys. - pierwsze 3 tys. 1:1, dalsze 3:2; powyżej 10 tys. - pierwsze
10 tys. jw., reszta 2 :1 ; likwidacja kartek w kłady bankowe, ceny i place; gotówkę w y mieniano przez 3 miesiące; bilon (1, 2 i 3
ko-Su
my w ymiany przeliczono na dolary w edług kursu oficjalnego po wymianie.
'987 ° ' zesl:avvlen'e autora na podstawie: S.M. Borisow (red.), Waliulyslran mira. Sprazoocznik, Moskwa
D z ia ła n ie sy ste m u z B re tto n W ood s
W latach 1943-1947 Stany Zjednoczone udzielały darmowej pomocy krajom °] Uszni czym poprzez UNRRA. Amerykanie pozbywali się w ten sposób nadwy- Zek dóbr wytworzonych w ramach zbrojeń. Rzucenie tych dóbr na rynek ame- tykański doprowadziłoby do nadprodukcji w Stanach Zjednoczonych. UNRRA P °2Walała na zagospodarowanie ich tam, gdzie były rzeczywiście potrzebne,
ozdział pomocy UNRRA między poszczególne kraje ilustruje tabela 17.
W 1947 r. formuła pomocy UNRRA uległa wyczerpaniu. Narastająca zimna Wojna oraz obawy przed kryzysem nadprodukcji w Stanach Zjednoczonych skło niły rząd amerykański do przedstawienia planu odbudowy powojennej Europy. czerwcu 1947 r. sekretarz stanu, generał George Marshall, przedstawił plan, naZWany następnie jego imieniem14. Plan przew idyw ał pom oc am erykańską ^ formie udzielanych na dogodnych ratach kredytów dla krajów europejskich Niszczonych wojną. Propozycja była geograficznie zawężona do Europy, nie r°biono natomiast różnicy między zwycięzcami a pokonanymi. Nie czyniono również, formalnie, różnicy między krajami komunistycznymi a resztą, choć Ame rykanie liczyli na to, że Związek Radziecki odrzuci plan. Ekonomicznym celem
anu Marshalla15 było nakręcenie koniunktury w USA i odbudowa europejskich tynków zbytu. Politycznym celem było powstrzymanie ekspansji komunizmu Przekonaniu, że Europa zniszczona i biedna łatwiej może paść jego łupem niż ropa odbudowana i bogata. Istotnie, ZSRR oraz kraje Europy Wschodniej, pod radzieckim naciskiem, odrzuciły plan Marshalla. Był on realizowany w latach
_ Oficjalna nazw a brzmiała - European Recovery Plan (ERP),
j o . P ° r-: M.J. H ogan, The Marshall Plan. America, Britain and the Reconstruction of Western Europe
Tabela 17. Wielkość pomocy UNRRA dla poszczególnych krajów (stan na 15 czerwca 1947)
1 8 0 R ozdział 8. B retto n W oods
Kraje Suma (w min USD) Udział procentow y Kraje europejskie 2 360,3 80,4 Albania 27,2 Austria 136,1 Białoruś 60,8 Czechosłowacja 264,1 Dodekanez 4,0 Finlandia 2,5 Grecja 350,5 W ęgry 4,5 Wiochy 420,7 Jugosławia 420,5 Polska 481,2 San Marino 0,0 Ukraina 188,2 Kraje pozaeuropejskie 542,1 18,5 Chiny 529,7 Korea 1,0 Filipiny 10,4 Etiopia 1,0 A kcje specjalne 33,3 1 ,1 RAZEM 2 935,7 100,0
Źródło: UNRRA in Europę, London 1947, s. 38.
1948-1952, a Stany Zjednoczone wydały na to ok. 17 mld dolarów16. Początkowo USA pilnowały, by środki uzyskane w ramach planu kierowane były na potrzeby produkqi pokojowej. W 1950 r., po wybuchu wojny koreańskiej, zmienił się cha rakter planu, który teraz częściowo dotyczył produkcji zbrojeniowej. Podział pomocy między poszczególne kraje w ciągu pierwszych dwóch lat ilustruje ta bela 18.
Plan Marshalla zakończył się zdecydowanym sukcesem. Obecna pomyślność gospodarcza Europy Zachodniej jest w dużym stopniu jego zasługą. Ze strony amerykańskiej planem zarządzała Economic Cooperation Administration (ECA)/ na której czele stał PG . Hoffman. Podstawą prawną planu była ustawa z kwietnia 1948 r., zwana Foreign Assistance Act. W latach pięćdziesiątych USA decydowały się często na umorzenie zobowiązań wynikających z planu Marshalla, co zmie" niało kredyty w darowizny.
Stany Zjednoczone nalegały na to, by odbudowa odbywała się na zasadach rozwoju współpracy międzynarodowej i podziału pracy, a nie odradzania się tendencji autarkicznych, charakterystycznych dla lat trzydziestych. Kraje Europy Zachodniej, które zdecydowały się skorzystać z planu Marshalla, w 1948 r. zrze
16 W literaturze można się spotkać z różnym i liczbami, oscylującymi wokół tej sum y. Nie wynik® to z ignorancji autorów , lecz z faktu, iż rzeczywiście różnie można tę sumę liczyć. Ponadto druga częs planu, realizowana w latach 1950-1952, przeznaczona była również na cele militarne, z czego wynik3 jej mniej jawny charakter.
d z iałan ie system u z B retton Woods 181
szyły się w Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organisation for European Economic Cooperation - OEEC)17. Ponieważ większość walut zachod nioeuropejskich nie była jeszcze wymienialna, co mogło blokować współpracę, w 1950 r. utworzono Europejską Unię Płatniczą. Celem Unii było umożliwienie, w warunkach braku wymienialności walut, wielostronnego clearingu. Salda bi lansów płatniczych miały być wyrównywane przez Bank Rozrachunków Mię dzynarodowych w Bazylei18. W grudniu 1958 r., kiedy większość walut zachod nioeuropejskich zyskała wymienialność, Unia stała się zbędna.
Po zakończeniu realizacji planu Marshalla ECA przekształcona została ko lejno w Mutual Security Administration (MSA), Foreign Operations Administra tion (FOA) i ostatecznie w 1955 r. w International Cooperation Administration (ICA), podległą Departamentowi Stanu i obejmującą zasięgiem cały świat.
Po zwycięstwie komunistów w Chinach w 1949 r., kiedy stany Zjednoczone uznały, że głównym partnerem amerykańskim na Dalekim W schodzie będzie