Reprezentacja motoryczna na każdym poziomie złożo-ności charakteryzuje się licznymi prawami6, którym podlega i które związane są z przetwarzaniem informacji,
w większo-6 Niezręcznie jest tutaj mówić o prawach; chodzi raczej o cechy przetwarza-nia, które są najczęstsze, ale nie muszą tworzyć stałych obliczeniowych.
¤ Format reprezentacji działania, s. 50
ści „przedświadomych”. Wynikają one z czynników wewnętrz-nych i zewnętrzwewnętrz-nych o bardzo różnym charakterze, stąd poda-wane przeze mnie dalej „prawa” mają relatywnie niestabilny charakter. Pozwolą one jednak lepiej zrozumieć strukturę i funkcjonalność reprezentacji działania, a jednocześnie będą świadczyć o jej biomotorycznym rodowodzie.
Izometryczność
We wspomnianym już eksperymencie, w którym badani wyobrażali sobie spacer bez i z obciążeniem, by później wyko-nać go w rzeczywistości, ujawniona została izochronia między wyobrażeniem spaceru a faktycznym pokonaniem określone-go dystansu pieszo, częściowo tylko zniekształcona błędami świadomej oceny trudności zadania. Wynik ten wielokrotnie potwierdzano w podobnych doświadczeniach, dowodząc, że uczestnicy potrzebowali średnio takiego samego czasu na wykonanie zadania w myślach, jak i w rzeczywistości [Jeanne
-rod 2006: 25]. Wykazano też, że dla obu warunków ważne jest prawo Fittsa, które stanowi, iż czas potrzebny na osiągnię-cie wskazanego celu zależy od jego rozmiaru i odległości lub – szerzej – czas potrzebny na wykonanie precyzyjnego zada-nia jest proporcjonalny do jego trudności [ibideM: 26]. Można stąd wyciągnąć wniosek, że wyobraźnia motoryczna podlega tym samym ograniczeniom i zasadom, co rzeczywiste działa-nie; w istocie – jak będę przekonywał dalej – jest jego swoistą symulacją. Owa symulacyjność nie oznacza jednak, że doko-nujemy w głowie abstrakcyjnej wizualizacji zadania (chociaż możemy tak postąpić), lecz raczej maszerujemy bez urucha-miania ciała.
Logiczną konsekwencją takiej hipotezy jest wniosek, że w reprezentację działania muszą być w jakiś sposób wpisa-ne parametry ruchu niezbędwpisa-ne do wykonania zadania, a także – w przypadku eksperymentu z prawem Fittsa – biomechanicz-ne cechy naszego ciała. Potwierdziły to eksperymenty, w któ-rych uczestnicy wyobrażali sobie ruch, np. bieganie o wzra-stającej intensywności. Razem ze zwiększaniem się prędkości zarejestrowano przyspieszenie tętna i oddechu, jakie rejestru-je się tuż przed rozpoczęciem rzeczywistego wysiłku [ibideM: 30]. Trzeba przy tym zauważyć, że nie jest to w żadnym z tych
¤ Świadomość reprezentacji – świadomość działania (zob. eksperyment z walizką), s. 33
przypadków skutkiem pracy mięśni, a raczej przygotowa-niem do niej. Aby to sprawdzić, farmakologicznie częściowo sparaliżowano zdrowe osoby tak, by impulsy nerwowe nie docierały do układu ruchu. Mimo to, gdy badani wyobrażali sobie wskazane ruchy, obserwowano przyspieszenie metabo-lizmu. Jednocześnie, za pomocą badania MEP stwierdzono, iż w istocie wyobrażenia motoryczne w niewielkim stopniu aktywują mięśnie odpowiednie dla ich rzeczywistego wyko-nania [rizzolati, craigHero, Fadiga 2002: 41].
Opisane powyżej wczesne eksperymenty pozwoliły na postawienie hipotezy, że te same obszary kory mózgowej, które odpowiadają za wykonanie ruchu, są wykorzystywane przy ich wyobrażaniu, a więc prawdopodobnie także pla-nowaniu i wspominaniu. W dwóch ostatnich przypadkach rzadko jednak „wizualizujemy” mentalnie ruch krok po kro-ku. Nie analizujemy go, co umożliwiłoby uznanie takiej sy-tuacji za mentalną symulację przeprowadzoną czasowo 1:1 z rzeczywistym działaniem i byłoby zgodne z oczekiwaniem, że wzbudzi paralelne do niego reakcje organizmu. Mimo to, nasze przewidywania w planowaniu ruchu są w większości przypadków poprawne, a więc mózg jest w stanie przepro-wadzić taką symulację ad hoc i dać nam odpowiedź, czy np. skok przez płot jest realny. Jak pokażą kolejne rozdzia-ły, reprezentacja działania może przyjmować wiele postaci, które można scharakteryzować wedle kategorii przedstawio-nych w tab. 1.
Tabela 1 ukazuje podział typów reprezentacji działania nie według ich związku z faktycznym wykonaniem jakiego-kolwiek działania, lecz skupiając się na różnych zastosowa-niach, jakie może mieć oraz formach, jakie przybiera. Słu-ży uporządkowaniu wywodu, a nie odzwierciedleniu relacji między poszczególnymi typami w rzeczywistej pracy mózgu. Taki hierarchiczny podział proponuje Thomas Schack w kla-syfikacji przedstawionej przeze mnie w podrozdziale Format
reprezentacji działania. Typ lustrzany dotyczy specyficznej
formy symulacji, której poświęcony jest cały rozdział (Neuro
nalny) mimetyzm w tańcu, natomiast reprezentacja
kontrol-na to kontrol-najczęściej używany przez kontrol-nas mechanizm planowania działania i sprawdzania jego skuteczności. Po pojawieniu się intencji to właśnie tego typu reprezentacja pozwala na pod-jęcie działania. ¤ Elektroen-cefalografia, s. 181 ¤ Format reprezentacji działania (zob. tab. 2), s. 50
Tabela 1. Funkcjonalne typy reprezentacji działania
Typ
repre-zentacji Poziom uświa-domienia kontroliPoziom Identyfikacja sprawcy symulacjiRodzaj Środki
Wyobraże-niowa W pełni świadoma, wolicjonalna wizualizacja
Kontrola
mentalna Wewnętrzne rozpoznanie podmiotu (je-stem autorem moich myśli) Wizualizacja, aktywacja neuronalna Strategie symboliczne, wizualizacja
Wizuomoto-ryczna Nieświadoma, racjonalizowa-na post factum
Kontrola
sen-somotoryczna Identyfikacja fakultatywna, może w ogó-le nie mieć miejsca przez nastawienie na osiągnięcie celu (to ja mogłem być autorem dzia-łania) Aktywacja neuronalna skutkująca au-tomatycznym działaniem Automatyczne wzorce dzia-łania Lustrzana
(imitacja) Nieświadoma, przechodząca w świadomą interpretację Niewolicjo-nalny system neuronalny Brak identyfi-kacji sprawcy (działanie wydarza się, informacji o podmiocie udzielają inne systemy) Aktywacja neuronalna z minimalnym ujawnionym działaniem Symulacja w aktywności neuronalnej Kontrolna/
projektowa Ograniczony dostęp świado-mości do efek-tów przetwa-rzania Automatyczny mechanizm pobudzany wolicjonalnie Identyfikacja skutkowa (wszystko wskazuje na to, że ja byłem autorem dzia-łania) Aktywacja neuronalna po wykona-niu działania – porównanie planu i efektu Reprezentacja percypowa-nych efektów działania
Źródło: opracowanie własne.