Cele i problematyka badania

Projekt badawczy „Władza lokalna między państwem, społeczeństwem a ryn-kiem: współpraca i konkurencja” zakładał dostarczenie kompleksowej wiedzy na temat roli władzy lokalnej w układzie państwo−społeczeństwo−rynek. Mechani-zmy sprawowania władzy ulegają stałym przeobrażeniom pod wpływem wyzwań wynikających z globalizacji i zachodzących zmian społeczno-gospodarczych, do których zaliczyć należy także postulat współpracy oraz konkurencji. za głów-ny cel badań przyjęto identyfikację zjawiska współpracy i konkurencji gmingłów-nych jednostek samorządowych z podmiotami publicznymi, społecznymi i prywatny-mi w obszarze realizacji zadań publicznych. Wyniki badań wypełniają obecną w polskiej literaturze przedmiotu lukę w wiedzy na temat form i obszarów, w któ-rych gminy podejmują współpracę bądź konkurują z innymi uczestnikami rynku usług publicznych w Polsce. Badanie pozwoliło na poznanie aktualnej sytuacji panującej w jednostkach samorządu gminnego, dotyczącej zakresu i charakteru współpracy międzysektorowej, ale również przyczyniło się do wskazania możli-wych kierunków rozwoju współpracy polskich gmin oraz opracowania narzędzia oceny poziomu zaawansowania współpracy w gminie. W procedurze badawczej uwzględniono trzy perspektywy obserwacji:

– polityczną (państwo, demokracja, rządzenie),

– ekonomiczną (gospodarka, mechanizm rynkowy, konkurencja),

– społeczną (partnerzy społeczni, organizacje pozarządowe, partycypacja społeczna).

Połączenie tych punktów widzenia pozwala kompleksowo oceniać sposób organizacji i funkcjonowania władz lokalnych.

Współcześnie rola władz lokalnych dalece wykracza poza ramy typowego administrowania, co wymaga od nich umiejętności współpracy i konkurowania z innymi podmiotami. Sformułowany cel ogólny podnosi istotny problem nauko-wy w postaci niesprawności władzy lokalnej i konieczności przebudonauko-wy sposo-bów jej sprawowania.

Cele szczegółowe:

i. Opracowanie teoretycznego i wskaźnikowego modelu władzy idealnej rozumianego jako najbardziej zaawansowane partnerstwo gminy na wszystkich analizowanych płaszczyznach współpracy. Stanowi on pożądany z teoretycznego punktu widzenia (nowe zarządzanie publiczne, współzarządzanie) obraz relacji współpracy z podmiotami sektora publicznego, społecznego i prywatnego. Model ten stanowić będzie swoisty wzorzec dla konkretnych zachowań władzy lokal-nej. z kolei zaproponowany model wskaźnikowy ma charakter narzędzia pomia-rowego, służącego do oceny współpracy władz lokalnych z podmiotami sektora publicznego, prywatnego i społecznego oraz określenia dystansu rzeczywistych postaw władz lokalnych w stosunku do modelu idealnego.

ii. identyfikacja i ocena skali procesów współpracy i konkurencji władz lo-kalnych polskich gmin z podmiotami sektora publicznego, prywatnego i społecz-nego. Realizacja tak sformułowanego celu była możliwa dzięki syntezie wyników analiz szczegółowych, prowadzonych w następujących obszarach badawczych, którym przyporządkowano katalog pytań badawczych:

1. identyfikacja kierunków i form współpracy oraz konkurowania gmin z ad-ministracją rządową i samorządową:

a) Czy i w jakich obszarach gminy współpracują z administracją państwową? b) Jakie są powody takiej współpracy?

c) Czy i w jakich obszarach gminy współpracują z innymi jednostkami samo-rządu terytorialnego?

d) Jakie są przyczyny podejmowania takiej współpracy?

e) W jakich formach prowadzona jest współpraca gmin z innymi jednostkami samorządu terytorialnego?

f) Czy i o co gminy konkurują z administracją państwową?

g) Czy i w jakich obszarach konkurują gminy z innymi jednostkami samorzą-du terytorialnego?

2. identyfikacja kierunków i form współpracy gmin z mieszkańcami i organi-zacjami pozarządowymi:

a) Jak oceniają władze lokalne poziom świadomości obywatelskiej w swoich gminach?

b) Jaką rolę przypisują władze lokalne społeczności lokalnej w procesach sprawowania władzy publicznej?

c) W jakich formach władza lokalna współpracuje ze społecznością lokalną gmin?

d) Czy i jakie narzędzia informowania i komunikowania się z mieszkańcami wykorzystują gminy w kontaktach z mieszkańcami?

e) Czy, na jakie sposoby i w jakich obszarach stosowane są w gminach kon-sultacje społeczne z mieszkańcami?

f) Czy, w jakich formach i w jakich obszarach mieszkańcy gmin byli angażo-wani w procesy współdecydoangażo-wania/współuczestnictwa?

g) Czy, w jakich formach i w jakich obszarach gminy podejmują współpracę z organizacjami pozarządowymi?

3. identyfikacja kierunków i form współpracy oraz konkurowania gmin z podmiotami prywatnymi:

a) Jaki charakter mają relacje pomiędzy podmiotami komunalnymi a pod-miotami prywatnymi świadczącymi usługi publiczne?

b) Czy i w jakich formach gminy podejmują współpracę z podmiotami pry-watnymi poza sferą dostarczania usług publicznych?

c) Czy i w jaki sposób gminy wspierają rozwój przedsiębiorczości na swoim terenie?

d) Czy gminy podejmują współpracę z organizacjami tworzącymi otoczenie dla biznesu?

e) Czy, w jakich formach i w jakich obszarach gminy realizują projekty part-nerstwa publiczno-prywatnego?

4. identyfikacja rynków usług publicznych w polskich gminach:

a) W jaki sposób zorganizowany jest rynek usług publicznych w gminach? b) Jakie typy relacji występują na rynkach usług publicznych w poszczegól-nych branżach?

c) Czy relacje zachodzące pomiędzy gminami a podmiotami prywatnymi i organizacjami pozarządowymi w poszczególnych kategoriach usług publicz-nych mają charakter współpracy?

d) W których branżach usług publicznych świadczonych w gminach domi-nuje współpraca?

5 zdefiniowanie podstawowych barier w rozwoju współpracy międzysekto-rowej:

a) Jakie bariery utrudniają lub uniemożliwiają współpracę z innymi jednost-kami samorządu terytorialnego?

b) Jakie bariery komunikowania się z mieszkańcami występują w gminach? c) Jakie są bariery aktywnego współuczestnictwa obywateli w procesach po-dejmowania decyzji w gminach?

d) Jakie bariery uniemożliwiają lub ograniczają nawiązywanie przez gminy współpracy z podmiotami sektora prywatnego?

e) Jakie bariery uniemożliwiają lub ograniczają nawiązywanie przez gminy współpracy z podmiotami otoczenia biznesu?

f) Jakie są bariery w podejmowaniu partnerstwa publiczno-prywatnego w gminach?

6. identyfikacja otwartości władz lokalnych dla idei sieciowego zarządzania w samorządzie gminnym:

a) Czy zdaniem władz lokalnych procesy rządzenia w gminach powinny być oparte na sieciach międzyorganizacyjnych?

b) Jakie skutki wywołują sieci współpracy w procesach rządzenia w gmi-nach?

Procedura badawcza przewidywała weryfikację następujących hipotez ba-dawczych:

i. Wielkość (wyrażona liczbą mieszkańców) oraz typ gminy wpływają na rozmiar współpracy z administracją rządową, samorządową, mieszkańcami, or-ganizacjami pozarządowymi i podmiotami prywatnymi.

im większa gmina, tym większa potrzeba współpracy z wymienionymi pod-miotami. Gminy miejskie częściej podejmują współpracę niż pozostałe gminy.

ii. Wielkość (wyrażona liczbą mieszkańców) i typ gminy wpływają na liczbę wykorzystywanych form współpracy z podmiotami sektora publicznego, miesz-kańcami, organizacjami pozarządowymi i podmiotami prywatnymi.

im większa gmina, tym większa różnorodność wykorzystywanych form współpracy.

iii. Cechy takie, jak wiek, poziom i profil wykształcenia, kadencja i doświad-czenie w administracji samorządowej oraz poparcie polityczne wójta/burmistrza/ prezydenta miasta determinują zaangażowanie gmin we współpracę.

im młodszy, posiadający wykształcenie wyższe, o profilu menedżerskim wójt, tym jest on bardziej otwarty na współpracę.

im większe doświadczenie wójta na tym stanowisku, tym większa skłonność do inicjowania i rozwijania współpracy.

Kandydaci niezależni i reprezentujący lokalne ugrupowania częściej podej-mują współpracę od kandydatów z poparciem partyjnym.

iV. Wielkość gminy (wyrażona liczbą mieszkańców) wpływa na uczestnic-two podmiotów prywatnych i społecznych w świadczeniu usług publicznych.

im większa gmina, tym większa potrzeba angażowania podmiotów zewnętrz-nych (współpracy), wynikająca z rozmiaru i specyfiki rynku.

V. Struktura podmiotowa rynku usług publicznych wpływa na charakter rela-cji pomiędzy jego uczestnikami.

Obecność podmiotów prywatnych na rynku usług publicznych wywołuje zja-wisko konkurencji na tym rynku.

Obecność podmiotów społecznych na rynku usług publicznych sprzyja współpracy.

Vi. Współpraca pomiędzy gminą a innymi uczestnikami rynku usług publicz-nych zachodzi w każdej branży.

Jednak częstotliwość występowania relacji o charakterze współpracy jest wyższa na rynku usług społecznych niż na rynku usług technicznych.

7. Wielkość gminy wpływa na deklarowane przez władze lokalne poparcie dla koncepcji sieciowego zarządzania samorządowego.

Reprezentanci dużych gmin częściej niż małych dostrzegają potrzebę wdra-żania i akceptują nowe, innowacyjne podejścia do zarządzania samorządowego.

W celu uzyskania wiarygodnych wyników i wyczerpujących odpowiedzi na po-stawione pytania badawcze, niezbędne było przeprowadzenie wieloetapowego bada-nia i połączenie w analizie różnorodnych źródeł danych oraz metod badawczych.