Metody i narzędzia badawcze

Projekt został zrealizowany przy zastosowaniu różnych metod i technik ba-dawczych (ankieta pocztowa, metoda wzorująca oraz techniki analizy statystycz-nej). Podejście to pozwoliło wykorzystać mocne strony każdej z technik przy wzajemnej neutralizacji ich słabości.

za główną podstawę teoretyczną realizowanego projektu badawczego przy-jęto założenia badawcze znane w badaniach organizatorskich jako Koncepcja bu-dowy systemów idealnych G. nadlera (Ideal Design of Effective and Logical

Sys-tem)1. Koncepcja ta zakłada projektowanie całościowych usprawnień systemów organizacyjnych za pomocą metody „wzorującej”, zwanej także prognostyczną. Punktem wyjścia jest opracowanie teoretycznego systemu idealnego, a następnie przy uwzględnieniu narzuconych ograniczeń, zbliżanie się do rozwiązania propo-nowanego, które jest lepsze od istniejącego.

Koncepcję systemu idealnego G. nadler prezentuje graficznie za pomocą trój-kąta (rys. 3). Wierzchołek tego trójtrój-kąta przedstawia teoretyczny system idealny, który nie jest osiągalny, ale stanowi pewien układ odniesienia pokazujący teoretycz-ne możliwości jak najlepszej realizacji celów. Poniżej znajduje się perspektywiczny system idealny, który także nie może być bezpośrednio zastosowany, ale który może stanowić punkt wyjścia do prowadzenia badań do uzyskania systemu idealnego osiągalnego technicznie (usytuowanego jeszcze niżej), możliwego do zastosowa-nia w praktyce, gdyby warunki niezbędne do jego realizacji były do dyspozycji. Jednakże w rzeczywistości istnieje wiele ograniczeń, system technicznie osiągalny należy więc modyfikować i poprzez uwzględnienie wielu poprawek sprowadzić go do systemu, który może być w danych okolicznościach zalecany.

1 z. Mikołajczyk, Techniki organizatorskie w rozwiązywaniu problemów zarządzania, Wydaw-nictwo naukowe PWn, Warszawa 1995.

Rysunek 3. Koncepcja systemu idealnego G. nadlera

Koncepcja G. nadlera mieści się w nurcie teorii systemów, który rozwinął się w nauce o organizacji i zarządzaniu w XX w. System postrzegany jest jako zbiór wzajemnie ze sobą powiązanych elementów (efekt synergiczny), wyodrębniony z otoczenia. Między systemem a otoczeniem zachodzi ciągła wymiana informacji, energii, materii, system zasilany jest zatem przez otoczenie i sam przekazuje do otoczenia efekty swojej działalności. istnienie i działanie systemu zdeterminowa-ne jest przez funkcję, jaką spełnia w otoczeniu.

W celu ustalenia i wdrożenia systemu zalecanego nadler proponuje następu-jące etapy postępowania:

1. Ustalenie funkcji (celu),

2. Stworzenie systemu idealnego (analiza), 3. zebranie informacji,

4. Generowanie wariantów,

5. Wybór systemu zalecanego (wybór wariantów), 6. Sformułowanie systemu,

7. Rewizja systemu (przegląd projektu, sprawdzenie), 8. Testowanie systemu,

9. instalowanie systemu (wdrożenie systemu) oraz 10. Kontrolowanie funkcjonowania systemu.

Postępowanie według metody nadlera polega więc na systematycznym jednoczesnym badaniu wyobrażonych systemów idealnych i systemów istnie-jących w celu przejścia z nieosiągalnego systemu idealnego do najlepszego systemu dającego się zastosować w praktyce. Metoda ta została wykorzystana w projekcie do zbudowania teoretycznego modelu władzy lokalnej w kontekście współpracy z sektorami: publicznym, społecznym i prywatnym. Przyjęcie sys-temowych zasad przy planowaniu modelu współpracy władzy lokalnej w gmi-nie jest uzasadnione kogmi-niecznością kompleksowego projektowania wytycznych i podstaw działania władz samorządowych (wyniki badań zamieszczono w pkt. 8.3. w rozdz. 8).

W celu realizacji projektu przeprowadzone zostało także badanie ilościo-we, skierowane do przedstawicieli lokalnych władz wykonawczych wszyst-kich gmin w Polsce. ze względu na dużą liczebność populacji polswszyst-kich gmin (2479) wykorzystano do badania technikę ankiety pocztowej. Kwestionariusz zawierał łącznie 30 pytań odnoszących się do poruszanych aspektów (za-łącznik 1). Pytania noszą charakter zamknięty i mają na celu identyfikację zjawisk lub ich ocenę. Ankieta posłużyła jako narzędzie diagnozy rozmiaru współpracy i konkurencji w polskich gminach. Respondentami w badaniu byli wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, bądź osoby przez nich wskazane (wyniki badań zamieszczono w rozdziałach 4, 5, 6, pkt.7.1 w rozdz. 7 i pkt. 8.1, 8.2 w rozdz. 8).

Kolejną metodą wykorzystaną do badania poziomu współpracy realizowa-nej przez samorządy gminne w Polsce była analiza wielowymiarowa, w postaci

taksonomicznej miary rozwoju z. Hellwiga (1968)2. Wykorzystuje się ją często do liniowego porządkowania obiektów opisanych przez wiele zmiennych diagno-stycznych, które zastępowane są przez jedną miarę syntetyczną (wyniki zamiesz-czono w pkt. 7.2 w rozdz. 7).

Wszystkie zmienne uwzględnione w konstrukcji wskaźnika zintegrowanego są stymulantami, a ich wartości wyrażone w takich samych jednostkach miary (w %), dlatego nie wymagały one normalizacji. Przy konstrukcji syntetycznego miernika rozwoju istotne jest także przypisanie wag poszczególnym zmiennym diagnostycznym, określających ich znaczenie dla kryterium ogólnego w porów-naniu z innymi zmiennymi. Może się ono odbywać na podstawie opinii ekspertów lub przy zastosowaniu metod statystycznych. Podejście statystyczne bazuje na in-formacjach o cechach tkwiących tylko w samej macierzy danych, a w szczególno-ści wykorzystuje analizę zmiennoszczególno-ści cech oraz analizę korelacji między cechami, albo tylko jedną z tych analiz. Jego specyfiką jest „mechaniczne potraktowanie problemu ważenia, abstrahujące od rzeczywistej pozycji danej cechy określonej przesłankami merytorycznymi”3. Oznacza to, że cechy o dużej zmienności nie muszą być wcale ważne w sensie merytorycznym. W literaturze przedmiotu jed-nak zaleca się, aby przy braku jednoznacznych wskazań co do zróżnicowanego znaczenia i roli poszczególnych cech, przyjąć milcząco założenie o jednakowych wagach wszystkich wybranych zmiennych diagnostycznych4.

Pierwszym krokiem w konstrukcji wskaźnika zintegrowanego było wyznacze-nie wzorca, czyli obiektu, który posiada najkorzystwyznacze-niejsze wartości zmiennych dia-gnostycznych z_0j = max {z_ij}, gdzie z_ij to wartości stymulant. Przyjęto, że najkorzyst-niejsze wartości uwzględnionych w badaniu zmiennych diagnostycznych wynoszą 100% (co oznacza, że pożądane jest występowanie danej cechy w całej badanej populacji gmin). W kolejnym kroku wyznaczono odległości każdego obiektu od przyjętego wzorca rozwoju (d_i), wykorzystując formułę odległości euklidesowej:

(1) gdzie:

i = 1, 2, …, n – liczba obiektów, j = 1, 2, …, m – liczba zmiennych,

z_ij − znormalizowana wartość j-tej zmiennej dla i-tego obiektu,

z_0j − wzorcowa znormalizowana wartość j-tej zmiennej.

2 z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze wzglę-du na poziom ich rozwoju i strukturę wykwalifikowanych kadr, „Przegląd Statystyczny” 1968, z. 4.

3 K. Kukuła, Metoda unityzacji zerowej, Wydawnictwo naukowe PWn, Warszawa 2000, s. 60.

4 Tamże, s. 64. 2 0 1 ( ) m i ij j j d z z = =

∑

W celu unormowania wartości wskaźnika d_i zbudowano względny miernik rozwoju z_i o wartościach w przedziale (0,1):

(2) gdzie:

z_i – syntetyczny miernik rozwoju dla i-tego obiektu,

d₀ – norma zapewniająca przyjmowanie przez z_i wartości należącej do prze-działu od 0 do 1, którą można wyznaczyć np. według formuły: