Współpraca gmin z organizacjami pozarządowymi

Przez długie lata w kontekście gospodarki i zasad jej funkcjonowania wy-odrębniano dwa przeciwstawne sobie sektory – prywatny i publiczny. Pierwszy składa się z nastawionych na zysk podmiotów stanowiących własność prywatną, tworzących podstawy materialne funkcjonowania społeczeństwa i działających według praw rynkowych. drugi tworzą z kolei instytucje państwowe i samorzą-dowe dbające o właściwe funkcjonowanie państwa i realizację stawianych przed nim zadań. Głównym celem istnienia podmiotów należących do tego sektora jest przede wszystkim zaspokajanie potrzeb społecznych. Stopniowo jednak zaczęły się pojawiać i zyskiwać na znaczeniu podmioty, które trudno było zaklasyfikować do któregokolwiek z tych dwóch sektorów, które „występują między oraz na sty-ku sektora prywatnego i publicznego”43. Od połowy minionego wieku zaczął więc być wyodrębniany trzeci sektor44, skupiający podmioty niestanowiące elementu struktury państwa, działające nie dla zysku, a na rzecz zaspokojenia potrzeb po-szczególnych osób, grup czy całego społeczeństwa oraz tworzące i umacniające w społeczeństwie poczucie wspólnoty45. do najczęściej wskazywanych funkcji, które w praktyce pełnią organizacje pozarządowe, należą:

– pomocowa – związana z zaspokajaniem podstawowych potrzeb ludzkich, takich jak np. zaspokojenie głodu czy potrzeba poczucia bezpieczeństwa;

– afiliacyjna – dotycząca realizacji potrzeby przynależności jednostki ludz-kiej do jaludz-kiejś grupy społecznej;

– ekspresyjna – związana z zaspokajaniem potrzeby samorealizacji człowieka; – opiekuńczo-wychowawcza – dotycząca kształtowania osobowości czło-wieka w całym okresie jego życia;

– integracyjna – związana z udziałem w procesach budowania więzi społecz-nych, rozwojem umiejętności nawiązywania kontaktów i porozumień wewnątrz określonej grupy społecznej, ale i na zewnątrz, pomiędzy grupami46.

43 K. Kietlińska, Rola trzeciego sektora w społeczeństwie obywatelskim, difin, Warszawa 2010, s. 50.

44 Pojęcie trzeci sektor jest używane zamiennie z wieloma innymi określeniami, np.: sektor or-ganizacji pozarządowych, sektor obywatelski, sektor społeczny, sektor non­profit, voluntary sector czy independent sector. Każde z nich eksponuje jednak inną cechę pozwalającą odróżnić ten sektor od dwóch pozostałych.

45 Chociaż genezy jego powstania można się doszukiwać już w starożytności, a na pewno w średniowieczu, kiedy Kościół Katolicki zaczął tworzyć i rozwijać w sposób zinstytucjonalizowa-ny działalność dobroczynną wobec najbardziej potrzebujących, chorych, biedzinstytucjonalizowa-nych i bezdomzinstytucjonalizowa-nych. zob. E. Leś, Działalność dobroczynna w Europie i Ameryce. Tradycje i współczesność, BORdO, Warszawa 1999; E. Leś, Od filantropii do pomocniczości. Studium porównawcze rozwoju i działal-ności organizacji społecznych, dom Wydawniczy ELiPSA, Warszawa 2000.

46 M. załuska, Prawne i organizacyjne ramy działania organizacji pozarządowych, [w:] Or-ganizacje pozarządowe w społeczeństwie obywatelskim, red. M. załuska, J. Boczoń, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1998, s. 38−40.

W literaturze przedmiotu można się spotkać ze stwierdzeniem, że trzeci sektor funkcjonuje, bo oprócz zapału i pracy ludzi go tworzących otrzymuje pomoc ze strony sektora pierwszego – w postaci środków na finansowanie działających w jego ramach organizacji, oraz sektora drugiego, który oprócz pomocy finansowej zapewnia także prawne i organizacyjne możliwości działania47. Przyjęta dopiero po kilkunastu latach od przełomu ustrojowego Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożyt-ku publicznego i o wolontariacie48 (dalej nazywaną w skrócie UdPPiW) przyniosła wreszcie powszechnie obowiązującą, prawną definicję organizacji pozarządowych. zgodnie z art. 3 ust. 2 tej ustawy są to osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, niedziałające w celu osiągnięcia zysku, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, utworzone na podstawie przepisów ustaw, działają-ce najczęściej w formie fundacji i stowarzyszeń. W rodzimej literaturze przedmiotu wyodrębnia się najczęściej „wąską” i „szeroką” definicję trzeciego sektora. zgod-nie z pierwszą z nich, do organizacji wchodzących w skład tego sektora zalicza się wyłącznie fundacje i stowarzyszenia, a w „szerokiej” uwzględnia się również m.in. związki i samorządy zawodowe, związki pracodawców, kółka rolnicze czy koła go-spodyń wiejskich. Podstawą wyodrębnienia sektora pozarządowego może być także prowadzenie działalności pożytku publicznego49. Tego typu działalnością zajmują się w Polsce m. in. zyskujące na popularności spółdzielnie socjalne50.

47 J. Wygnański, Terminologia, [w:] A. Gałązka (red.), Elementarz III sektora, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2005, s. 11−14.

48 dz. U. 2003, nr 96, poz. 873 ze zm.

49 działalność pożytku publicznego mogą prowadzić:

1) osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Pań-stwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, a także do innych kościołów i związ-ków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego;

2) stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego; 3) spółdzielnie socjalne;

4) spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spół-kami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (dz. U. 2010, nr 127, poz. 857 z późn. zm.), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

50 Spółdzielnie socjalne w swojej działalności, opartej na osobistej pracy jej członków, wypeł-niają obok funkcji społecznych również funkcje ekonomiczne. Funkcje społeczne w stosunku do ich członków przejawiają się w postaci działalności na rzecz reintegracji społecznej i zawodowej. Funk-cje ekonomiczne natomiast wynikają wprost z obowiązku prowadzenia przez spółdzielnie działal-ności gospodarczej na zasadach rachunku ekonomicznego, przy czym osiągany zysk nie jest celem samym w sobie, a środkiem do realizacji celów statutowych. Spółdzielnie socjalne są zatem jednym z wielu sposobów rozwiązywania problemów społecznych na poziomie lokalnym (zob. art. 2 Usta-wy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych, dz. U. 2006, nr 94, poz. 651 ze zm.). Spółdzielnie socjalne w szczególnych sytuacjach można traktować jako formę współdziałania mię-dzysamorządowego (gdy są one powoływane przez kilka samorządów lokalnych), jak i współpracy samorządu lokalnego z mieszkańcami.

Oprócz UdPPiW do najważniejszych aktów prawnych normujących ist-nienie i zasady funkcjonowania organizacji pozarządowych w Polsce należą: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku51 oraz wy-mieniane już ustawy: z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach oraz z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach. Konstytucja RP w swojej pre-ambule zwraca uwagę na współdziałanie władz, dialog społeczny oraz zasadę pomocniczości, umacniającą uprawnienia obywateli i ich wspólnot. W art. 12 zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, in-nych dobrowolin-nych zrzeszeń oraz fundacji. natomiast w art. 58 Konstytucja gwarantuje wolność zrzeszania się i możliwość swobodnego zakładania organi-zacji o charakterze dobrowolnym oraz działania w nich. dwie pozostałe z wy-mienionych ustaw regulują z kolei zasady tworzenia i funkcjonowania dwóch podstawowych form prawnych, w jakich prowadzona jest działalność trzeciego sektora w Polsce, a więc fundacji i stowarzyszeń.

Jak zostało wcześniej zasygnalizowane, rola organizacji tworzących trzeci sektor stale wzrasta, stanowiąc istotny czynnik rozwoju i jednocześnie przejaw demokracji i dojrzałości społeczeństwa obywatelskiego. Udział w organizacjach daje członkom społeczności szansę realizowania rzeczywistych zmian „we wła-snym zakresie” lub poprzez „informację o problemie i nacisk na rządzących na jego rozwiązanie”. dodatkowo ich działalność może się przyczyniać do zwięk-szenia zakresu, dostępności i jakości usług zaspokajających ważne potrzeby społeczne52. dostrzegł to także polski ustawodawca, dokonując w art. 5 i ko-lejnych UdPPiW zapisów regulujących zakres i formy współpracy organizacji pozarządowych z administracją publiczną. Współpraca administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi oraz pozostałymi podmiotami mogącymi uzy-skać status organizacji pożytku publicznego odbywa się na zasadach: pomoc-niczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności. Podstawą tej współpracy powinien być uchwalony, po konsultacjach z organizacjami pozarządowymi działającymi na terenie jednostki samorządu terytorialnego, roczny (ewentualnie wieloletni) program współpracy53.

zgodnie z art. 5 ust. 2 UdPPiW, współpraca odbywa się w szczególności w formach:

1. zlecania organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 354 realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie;

51 dz. U. 1997, nr 78, poz. 483 ze zm.

52 Szerzej w: K. Kietlińska, Rola…

53 Art. 5 ust. 3 oraz 5a UdPPiW.

54 Te podmioty to: 1) osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepi-sów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego;

2. wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności; 3. konsultowania z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymie-nionymi w art. 3 ust. 3 projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczą-cych działalności statutowej tych organizacji;

4. konsultowania projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych z radami działalności pożytku publicznego, w przypadku ich utwo-rzenia przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego55;

5. tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji pozarządowych, podmiotów wymienio-nych w art. 3 ust. 3 oraz przedstawicieli właściwych organów administracji pu-blicznej;

6. umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych w ustawie; 7. umów partnerstwa określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasa-dach prowadzenia polityki rozwoju56.

Ustęp 4 art. 5 zakłada, że zlecanie realizacji zadań publicznych organizacjom pozarządowym może przyjmować formy:

1. powierzania wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji, lub

2. wspierania wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji.

do powierzenia lub wsparcia realizacji zadań dochodzi na drodze konkur-su otwartego. W przypadku wspierania realizacji zadań organizacje pozarządo-we same mogą złożyć ofertę realizacji zadań, a strona publiczna ma 2 miesiące na rozpatrzenie celowości realizacji wnioskowanego zadania i podjęcie decyzji

2) stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego; 3) spółdzielnie socjalne;

4) spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spół-kami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (dz. U. 2010, nr 127, poz. 857, ze. zm.),

które nie działają wcelu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy ipracowników. Wdalszej części tekstu, pisząc oorganizacjach pozarządowych, Autorzy będą mieć również na myśli powyżej wskazane podmioty.

55 zgodnie z zapisami art. 41a oraz 41e UdPPiW, Marszałek Województwa lub organ wykonawczy (w przypadku powiatu i gminy) może na wniosek organizacji pozarządowych prowadzących działalność na terenie województwa, powiatu i gminy utworzyć odpowiednio: Wojewódzką, Powiatową lub Gminną Radę działalności Pożytku Publicznego, jako organ konsultacyjny i opiniodawczy. do ich zadań należeć powinno w szczególności: opiniowanie strategii rozwoju tych jednostek, projektów uchwał i aktów prawa miejscowego dotyczących sfery zadań publicznych, decyzji w sprawie zlecania tych zadań do realizacji organizacjom po-zarządowym , czy pomoc, w przypadku wyjaśniania sporów pomiędzy administracją publiczną a organizacjami pozarządowymi.

o ogłoszeniu konkursu57. Umowa o powierzeniu lub wspieraniu jest podpisywana na czas realizacji zadania, ale nie dłużej niż na 3 lata. Strona publiczna dokonuje w trakcie obowiązywania umowy kontroli i oceny realizacji zadania pod kątem: stanu realizacji, efektywności, rzetelności, jakości wykonania, prawidłowości wykorzystania przekazanych środków i prowadzenia wymaganej dokumentacji. Realizator zadania przygotowuje na koniec (w ciągu 30 dni od upływu terminu umowy) sprawozdanie z wykonania zadania58.

zlecanie zadań publicznych i przekazywanie dotacji przez organy admini-stracji publicznej na rzecz organizacji pozarządowych przewidują również inne ustawy, np. ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej59, ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie60, ustawa z dnia 27 sierp-nia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudsierp-nianiu niepełno-sprawnych61, ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i insty-tucjach rynku pracy62, ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narko-manii63. Jednak tryb zlecania zadań publicznych jest zawsze ten sam – określony ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie64.

dość rozpowszechniony w literaturze podział na finansowe i niefinansowe (pozafinansowe) formy współpracy samorządu terytorialnego z organizacjami po-zarządowymi zakłada, że do tych pierwszych zaliczyć można:

1. powierzanie wykonywania zadania publicznego wraz z udzieleniem dota-cji na sfinansowanie jego realizadota-cji (art. 5 ust. 4 pkt 1 UdPPiW);

2. wspieranie wykonywania zadania publicznego wraz z udzieleniem dotacji na częściowe dofinansowanie jego realizacji (art. 5 ust. 4 pkt 2 UdPPiW);

3. wspieranie bądź powierzanie realizacji zadań na zasadach i w trybie prze-pisów o partnerstwie publiczno-prywatnym65, albo na podstawie umów między-narodowych, jeżeli na realizację określonego zadania publicznego będą przeka-57 zgodnie z art. 19a ust. 1 UdPPiW, na podstawie oferty realizacji zadania publicznego zło-żonej przez organizacje pozarządowe, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, uznając celowość realizacji tego zadania, może zlecić organizacji pozarządowej z pominięciem otwartego konkursu ofert, realizację zadania publicznego o charakterze lokalnym lub regionalnym, spełniającego łącznie następujące warunki:

1) wysokość dofinansowania lub finansowania zadania publicznego nie przekracza kwoty 10 000 zł;

2) zadanie publiczne ma być realizowane w okresie nie dłuższym niż 90 dni.

58 zob. art. 11−19a UdPPiW.

59 dz. U. 2004, nr 64, poz. 593 ze zm. 60 dz. U. 2005, nr 180, poz. 1493 ze zm. 61 dz. U. 1997, nr 123, poz. 776 ze zm. 62 dz. U. 2004, nr 99, poz. 1001 ze zm. 63 dz. U. 2005, nr 179, poz. 1485 ze zm. 64 http://administracja.ngo.pl/x/436184 [dostęp 12.08.2013].

65 Więcej na temat partnerstwa publiczno-prywatnego w podrozdziale 2.5. niniejszego opra-cowania.

zywane niepodlegające zwrotowi środki ze źródeł zagranicznych (art. 11 ust. 5 UdPPiW);

4. umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej66 (art. 5 ust. 2 pkt 6 UdPPiW); 5. umowy partnerstwa, określone w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju67 (art. 5 ust. 2 pkt 7 UdPPiW).

z kolei do form pozafinansowych można zaliczyć przede wszystkim:

1. wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności przez organy administracji publicznej i organizacje,

2. konsultowanie z organizacjami pozarządowymi projektów aktów norma-tywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji,

3. konsultowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sfery pożytku publicznego z radami pożytku publicznego,

4. tworzenie wspólnych zespołów doradczych i inicjatywnych, składających się z przedstawicieli sektora pozarządowego i administracji publicznej.

Pozafinansowe formy współpracy powinny przede wszystkim wpływać pozy-tywnie na relacje samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, przy założeniu wzajemnego zaufania będącego podstawą podejmowania każdego rodzaju współpracy. Te formy współpracy pozwalają na lepsze dostosowanie tworzonych ak-tów i dokumenak-tów prawa miejscowego (szczególnie rocznych lub wieloletnich pro-gramów współpracy) do oczekiwań i możliwości organizacji pozarządowych, a z dru-giej w większym stopniu umożliwiają zaspokajanie potrzeb lokalnej społeczności.

W publikacji będącej wynikiem realizacji projektu „Model współpracy admi-nistracji publicznej i organizacji pozarządowych – wypracowanie i upowszech-nienie standardów współpracy”68, autorzy zaproponowali usystematyzowany model współpracy, wyróżniając trzy jej płaszczyzny, a w ramach każdej z nich dodatkowo wyodrębniając po kilka obszarów współpracy (tab. 9).

66 W ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego bezpośrednio bądź za pośrednictwem organizacji pozarządowych mogą złożyć wniosek o realizację zadania pu-blicznego do jednostki samorządu terytorialnego, na terenie której mają miejsce zamieszkania lub siedzibę, m. in. w zakresie: budowy, rozbudowy lub remontu dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów architektury stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego, działalności w sferze kultury fizycznej i turystyki, edukacji, oświaty i wychowania, czy ochrony przyrody (art. 19b ust. 1 UdPPiW).

67 W przypadku projektów partnerskich realizowanych na podstawie umowy partnerskiej, jed-nostki sektora finansów publicznych (w tym samorządy terytorialne) ubiegające się o dofinansowa-nie dokonują wyboru partnerów spoza sektora finansów publicznych (w tym organizacje pozarządo-we) z zachowaniem zasady przejrzystości i równego traktowania podmiotów (art. 28a ust. 4 Ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju).

68 Projekt, którego beneficjentem systemowym było Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, został zrealizowany w latach 2009−2011 w ramach Poddziałania 5.4.1. Wsparcie systemowe dla trzeciego sektora, http://www.pokl541.pozytek.gov.pl/Projekt,Model,wspolpracy,administracji,pub licznej,i,organizacji,pozarzadowych,%E2%80%93,wypracowanie,i,upowszechnienie,standardow, wspolpracy,20.html [dostęp 12.08.2013].

Omawiany model współpracy podkreśla istotną rolę organizacji pozarządo-wych jako partnerów samorządów w tworzeniu polityk publicznych, ich bezpo-średniej realizacji oraz monitoringu i ocenie efektów. W przypadku opracowy-wania koncepcji i konkretnych planów działań dotyczących tzw. polityk mięk-kich, a więc np. polityki społecznej, ochrony środowiska, edukacji czy kultury, samorządy terytorialne radzą sobie w tym zakresie z reguły o wiele gorzej niż w przypadku polityk odnoszących się do rozwoju infrastruktury technicznej. Pa-miętając o zasadzie pomocniczości, samorządy powinny rezygnować z bezpo-średniej realizacji zadań tam, gdzie mogą być one przejmowane przez organizacje pozarządowe. nie można jednak zapominać, że nie oznacza to zrzeczenia się czy przekazania odpowiedzialności za realizację tych zadań organizacjom. Ta pozo-staje nadal po stronie samorządów lokalnych.

Współpraca na dwóch pierwszych płaszczyznach wymaga stworzenia od-powiednich warunków, które będą jej sprzyjały. Model zakłada konieczność

Płaszczyzny współpracy Współpraca jednostek

samo-rządu terytorialnego i orga-nizacji pozarządowych przy tworzeniu polityk publicznych

Współpraca jednostek samorzą-du terytorialnego z organizacja-mi pozarządowyorganizacja-mi w zakresie realizacji zadań publicznych

infrastruktura współpracy, two-rzenie warunków do społecznej aktywności

Obszary współpracy w ramach poszczególnych płaszczyzn – Współpraca przy

diagno-zowaniu lokalnych proble-mów i wyzwań

– Wzajemne informowanie się o planach, zamierzeniach i kierunkach działań

– Współtworzenie strategii i prog ramów realizacji poli-tyk publicznych oraz rozwią-zań instytucjonalnych – Konsultowanie założeń

pro-jektów i aktów normatyw-nych oraz zasad realizacji innych przedsięwzięć – Współpraca przy wdrażaniu

polityk publicznych – Uczestnictwo organizacji

pozarządowych w ocenie re-alizacji polityk i programów

– Realizacja zadań publicz-nych z wykorzystaniem form finansowych

– Realizacja zadań publicz-nych z wykorzystaniem form niefinansowych – Partnerstwo projektowe

w realizacji zadań publicz-nych

– System wspierania inicja-tyw obywatelskich i organi-zacji pozarządowych – Wspieranie procesów

inte-gracji sektora organizacji pozarządowych

– Partnerstwo lokalne

Źródło: opracowanie własne na podstawie Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych, s. 12, 28, 55 i 71. Tekst dostępny w wersji elektronicznej: http://www.civitas.edu.pl/ pub/nasza_uczelnia/projekty_badawcze/Model_wspolpracy/model_wspolpracy.pdf [dostęp10.08.2013].

wsparcia organizacji pozarządowych przez samorządy. Powinno ono polegać na wzmacnianiu potencjału partnera (nieformalnych grup będących przeja-wem inicjatyw obywatelskich, jak i działających w pełni w sposób sforma-lizowany fundacji czy stowarzyszeń) poprzez wsparcie finansowe, lokalowe, merytoryczne (szkolenia i doradztwo) czy promowanie w społeczeństwie jego działań69.

Wydaje się, że obecnie w Polsce nie brakuje już podstaw prawnych i szcze-gółowych uregulowań organizacyjnych dotyczących współpracy sektora orga-nizacji pozarządowych z samorządami terytorialnymi, zwłaszcza na szczeblu lokalnym. Głównym problemem pozostaje nadal brak woli współpracy z oby-dwu stron. Czynnikiem mającym silny wpływ na taki stan rzeczy może być utrzymująca się jeszcze i bardzo powoli ustępująca wzajemna nieufność (wbrew powszechnej i dość zgodnej opinii obydwu stron, że głównej bariery na drodze do współpracy należy upatrywać w braku czy niewystarczającej ilości środków finansowych). To niedobrze, bo można przecież wręcz powiedzieć, że samorzą-dy terytorialne i organizacje pozarządowe są na siebie skazane, a współpraca tych partnerów może przynieść naprawdę duże obopólne korzyści, nie tylko ekonomiczne.