Cele orzekania oraz motywacje wnioskodawców ubiegających się

niepełnosprawności

Obecnie, po 12 latach udziału w pracach zespołu orzekającego (na-zywanego dalej Zespołem) należy stwierdzić, iż każdego roku zdecydo-wanie wzrasta liczba interesantów oraz różnorodność ich oczekiwań i prezentowanych postaw. W aktualnym stanie prawnym wskazania szczegółowe zawarte w treści orzeczenia nie dotyczą jedynie kwestii do-tyczących zatrudnienia, szkolenia czy przekwalifikowania, lecz obejmują wiele innych obszarów takich jak: udział w terapii zajęciowej, zaopa- trzenie w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze, korzystanie z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, ko-nieczności stałego współdziałania lub długotrwałej opieki czy pomocy innej osoby, spełniania przesłanek wynikających z ustawy prawo o ruchu drogowym czy prawa do zamieszkiwania w odrębnym pokoju.

Wskazywane cele składanych wniosków o wydanie orzeczenia zależne są przede wszystkim od wieku wnioskodawców i charakteru schorzenia, sytuacji materialnej a nawet rodzinnej. Stopień i przyczyna niepełnosprawności nie pozostają bez wpływu na możliwości korzystania z określonych ulg i uprawnień przewidzianych odrębnymi przepisami.

Natomiast wiek wnioskodawcy oraz data powstania niepełnosprawności, warunkują uzyskanie świadczeń z pomocy społecznej oraz programów specjalnych Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnospraw-nych (PFRON). Powyższe dotyczy głównie młodzieży uczącej się i stu-diującej, w stosunku do której orzeczenie o umiarkowanym stopniu nie-pełnosprawności jest podstawą do wypłaty zasiłku pielęgnacyjnego oraz dofinansowania do czesnego za studia.

2.1. Cele związane z zatrudnieniem

Około 35% naszych wnioskodawców jako główny cel orzekania wskazuje „odpowiednie zatrudnienie”. Są to osoby zazwyczaj w wieku produkcyjnym zarówno pozostające w zatrudnieniu jak i bezrobotne. Po-wody ubiegania się o orzeczenie w celu odpowiedniego zatrudnienia by-wają bardzo różne i wiążą się, w przypadku osób pracujących, z potrzebą zmiany stanowiska pracy, uzyskania lepszych warunków pracy oraz prze-kwalifikowania zawodowego. Osoby nie pracujące, składając wniosek,

mają zapewne nadzieję, że orzeczenie ułatwi im dostęp do rynku pracy.

Jest to możliwe dzięki systemowi finansowego wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych zarówno na chronionym jak i otwartym rynku pracy, który sprawia, iż pracodawcy na ogół wolą zatrudniać osoby nie-pełnosprawne i wówczas nie płacić składek na PFRON.

Przykładowo: zakłady pracy chronionej, które prowadzą działal-ność w zakresie ochrony osób i mienia bardzo chętnie zatrudniają by-łych funkcjonariuszy służb mundurowych, stąd liczna grupa klientów Zespołu to mężczyźni dysponujący orzeczeniami o niezdolności do służby. Jednakże w wielu przypadkach stan zdrowia uniemożliwiający wypełnianie obowiązków służbowych z powodu np. zespołu neuraste-nicznego, nie przekłada się na ograniczenie zdolności do pracy poza służbami mundurowymi.

Kolejna kwestia to zachęcanie zatrudnionych już pracowników do podejmowania starań o uzyskanie orzeczenia, na co wskazuje zwiększa- jąca się liczba wnioskodawców wywodzących się z różnych zakładów pracy. Dzieje się tak dlatego, że orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności daje bardzo wymierny efekt w postaci siedmiogo-dzinnego dnia pracy, dodatkowych przerw w pracy oraz dziesięciu dni dodatkowego urlopu. Jest zatem atrakcyjne zarówno dla pracownika, jak dla pracodawcy, który otrzymuje dotacje finansowe i ulgi podatkowe, należne także przy zatrudnianiu osób z lekkim stopniem niepełnospraw-ności.

2.2. Cele rehabilitacyjne

Kolejną, licznie reprezentowaną grupą klientów naszego Zespołu, stanowiącą ok. 32% to osoby w wieku średnim i podeszłym ubiegające się o orzeczenie do celów rehabilitacyjnych, które daje możliwość uzy-skania dofinansowań, np. do turnusów rehabilitacyjnych, zakupu apara-tów słuchowych, innego sprzętu rehabilitacyjnego i środków pomocni-czych, likwidacji barier architektonicznych, uzyskania karty parkingowej czy ulg telefonicznych. Osoby należące do tej grupy, na ogół nie oczekują szczególnej pomocy doradczej, są natomiast zainteresowane rzetelną in-formacją dotyczącą przysługujących im ulg i uprawnień wynikających z otrzymanego orzeczenia. Wśród tej grupy orzekanych dominują ludzie w zaawansowanym wieku, między innymi z dysfunkcją narządu słuchu, wymagający zaopatrzenia w aparaty słuchowe, zakup których jest

refun-dowany ze środków PFRON i Narodowego Funduszu Zdrowia wyłącznie na podstawie orzeczenia. Nie negując prawa osoby w wieku podeszłym do komunikowania się z otoczeniem przy pomocy aparatu słuchowego, na marginesie należy dodać, iż wnioski do tego celu masowo kierowane są do Zespołu za pośrednictwem firm zaopatrzenia ortopedycznego, wy-konujących bezpłatne badania słuchu na obszarach miejskich i wiejskich.

W praktyce okazuje się, że osoby w bardzo zaawansowanym wieku czę-sto nie korzystają z tych aparatów, z uwagi na szumy uszne, bóle głowy i niewłaściwie dobrane aparaty.

W tym miejscu pozwalam sobie na osobisty pogląd poddający kry-tyce celowość orzekania na rzecz osób po 75 roku życia, których niepeł-nosprawność wynika z naturalnego procesu starzenia się organizmu. Jest to bowiem niepełnosprawność biologiczna, której nie można odwrócić, a której prawne sankcjonowanie być może powinno odbywać się na pod-stawie zaświadczeń lekarskich, wskazujących na potrzebę odpowiedniego zaopatrzenia, np. w aparaty słuchowe, pampersy, łóżko ortopedyczne czy materac przeciwodleżynowy. Należy przy tym zaznaczyć, że przypadki orzekania w tych celach na rzecz osób w wieku 80 i więcej lat nie są mar-ginalne. Osoby te jako terminalnie chore, orzekane są na ogół w trybie zaocznym i pilnym. Niestety często, pomimo upływu krótkiego okresu od czasu złożenia wniosku, wysłane orzeczenia wracają z adnotacją „zwrot do nadawcy – adresat nie żyje”.

2.3. Cele związane z pomocą społeczną

Klienci pomocy społecznej mają blisko 33% udział w ogólnej po- pulacji osób orzekanych w naszym Zespole. Są to osoby na ogół słabiej wykształcone, często dotknięte zjawiskiem ubóstwa czy na skraju wyklu-czenia społecznego. Jedynym źródłem ich utrzymania są świadwyklu-czenia pomocy społecznej, które w dużej mierze wypłacane są na podstawie orzeczeń o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności. Zjawisko dziedziczenia ubóstwa, zauważalne wśród mieszkańców niektórych śro-dowisk, widoczne jest po licznych wnioskach składanych przez poszcze-gólnych członków rodzin, pokoleń czterdziestolatków, pięćdziesięciolat-ków, pozostających bez pracy od wielu lat oraz młodzieży kończącej edukację na poziomie podstawowym lub gimnazjalnym.

Przyczyn takiej sytuacji można dopatrywać się z w obowiązującym systemie wsparcia socjalnego o charakterze zasiłkowym, w którym być

może jest zbyt mało działań aktywizujących. Taki wniosek można wy-snuć na podstawie liczby wnioskodawców, kierowanych do Zespołu za pośrednictwem ośrodków pomocy społecznej, które oczekują orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, zapewniającego pod-opiecznemu stałe świadczenie finansowe. To zaś, u części naszych klien-tów, obniża motywację do nabywania kwalifikacji zawodowych czy poszukiwania pracy. Oznacza to, że dla wielu osób egzystowanie na poziomie minimalnym jest atrakcyjniejsze niż własna aktywność zawo-dowa. Kolejna grupa wnioskodawców to osoby o nierównych szansach, nie zniwelowanych na starcie drogi życiowej, pogłębionych następnie przez choroby, patologie, które nie zawsze stanowią o niepełnosprawno-ści. Mowa tu o ludziach znajdujących się w trudnej sytuacji bytowej, spowodowanej głównie zaniedbaniem, brakiem potrzeb, niską motywacją do zmian.

3. Opis przypadków oraz kategorii problemów,