Cele zrównoważonego rozwoju

Innym sposobem definiowania zrównoważonego rozwoju jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: do czego taki rozwój zmierza? Jakie cele ma osiągnąć? Aby zilustrować to podejście warto przeanalizować dwa zestawy celów, które odnoszą się do różnych horyzontów czasowych.

Pierwszy zestaw obejmuje Cele Zrównoważonego Rozwoju (CZR) przyjęte do osiągnięcia w krótkim horyzoncie czasowym w perspektywie najbliższych 15 lat, to jest do roku 2030 (pierwsza połowa XXI wieku). Cele te zostały przy-jęte przez 193 państwa na szczycie ONZ w Nowym Jorku w 2015 zastępując Milenijne Cele Rozwoju. Tych ostatnich nie udało się w pełni zrealizować do 2015 roku.55 Nowe cele wynikają z ewolucji milenijnych celów rozwoju oraz

55 W  Agendzie zawarto cele zrównoważonego rozwoju które zastąpiły obowiązujące do-tychczas Milenijne Cele Rozwoju (MCR). MCR były zbiorem 21 celów ujętych w ośmiu rozdziałach poruszających różne aspekty ludzkiego życia. W 2000 r. wszystkie państwa na

wyzwań, takich jak: nierówności społeczne, nadmierna konsumpcja, czy zmia-ny klimatu, które stopniowo narastały powodując negatywne skutki dla walki z ubóstwem, ochrony przyrody i tworzenia sprzyjającego włączeniu społeczne-mu wzrostu gospodarczego w zrównoważony i spójny sposób.

Cele Zrównoważonego Rozwoju są bardziej szczegółowe, konkretne i  obej-mują szerszy zakres dziedzin w porównaniu do Milenijnych Celów Rozwoju. Zawierają 17 głównych zadań (nazywanych tematami lub obszarami tema-tycznymi) opisanych prostymi hasłami (patrz tabela 9). W każdym z tych ob-szarów tematycznych wyróżniono od kilku do kilkunastu szczegółowych ce-lów. Łącznie jest ich 169 we wszystkich 17 kategoriach56. W odróżnieniu od Milenijnych Celów Rozwoju, nowe cele zrównoważonego rozwoju dotyczyć będą wszystkich krajów nie tylko krajów rozwijających się.

Tabela 9. Cele Zrównoważonego Rozwoju

Cel 1 Brak ubóstwa Wyeliminować ubóstwo we wszystkich jego formach na całym świecie.

Cel 2 Zero głodu Skończyć z głodem, osiągnąć bezpieczeństwo żywnościowe i zapewnić lepsze odżywianie, promować zrównoważone rolnictwo. Cel 3 Zdrowie i dobre

samopoczucie ^{Zapewnić życie w zdrowiu oraz promować} dobrobyt dla wszystkich ludzi w każdym wieku.

Cel 4 Edukacja na

wyso-kim poziomie ^{Zapewnić inkluzywną i jakościowo dobrą} edukację oraz promować uczenie się przez całe życie.

Cel 5 Równość płciowa Osiągnąć równość płci i wzmocnić pozycję kobiet i dziewcząt.

świecie i  największe instytucje zajmujące się pomocą rozwojową zobowiązały się do ich wypełnienia do 2015 r.. MCR nie udało się jednak osiągnąć, poza tym w trakcie ostatnich 15 lat wyszły na jaw problemy z celami i formą, w jakiej były ustalone. Odpowiedzią na te problemy są CZR.

56 http://www.un.org.pl/strony-2011-2015/zrownowazony-rozwoj-i-cele-zrownowazonego-rozwoju/2860#sthash.CbS53vXo.dpuf

Cel 6 Czysta woda i dostęp do sanitariatów

Zapewnić dostępność wody dla wszystkich ludzi oraz zrównoważone zarządzanie wodą i infrastrukturą sanitarną.

Cel 7 Tania i czysta

energia ^{Zapewnić wszystkim dostęp do stabilnej,} zrównoważonej i nowoczesnej energii po przystępnej cenie.

Cel 8 Przyzwoita praca i wzrost gospodarczy

Promować trwały, inkluzywny i zrównowa-żony wzrost gospodarczy, pełne i produk-tywne zatrudnienie oraz godną pracę dla wszystkich ludzi.

Cel 9 Przemysł,

innowa-cje i infrastruktura ^{Budować odporną infrastrukturę, promować} inkluzywną i zrównoważoną industrializację oraz wspierać innowacyjność

Cel 10 Zmniejszanie

nierówności ^{Zmniejszyć nierówności w obrębie państwa} i między państwami. Cel 11

Zrównowa-żone miasta i społeczności

Uczynić miasta i ludzkie osiedla były inklu-zywnymi, bezpiecznymi, odpornymi i zrów-noważonymi miejscami.

Cel 12 Odpowiedzial-na konsumpcja i produkcja

Zapewnić zrównoważoną konsumpcję i zrównoważone wzorce produkcyjne. Cel 13 Działania na rzecz

klimatu ^{Podjąć pilne działania zwalczające zmiany} klimatyczne i ich skutki. Cel 14 Życie pod wodą Chronić morza i oceany oraz wykorzystywać

ich zasoby w zrównoważonych sposób. Cel 15 Życie na ziemi Chronić, przywrócić i promować

zrów-noważone wykorzystywania ekosystemów lądowych, zarządzać lasami w sposób zrów-noważony, zwalczać pustynnienie, zatrzymać i odwrócić proces degradacji gleby, po-wstrzymać straty w bioróżnorodności.

Cel 16 Pokój, sprawie-dliwość i silne instytucje

Promować pokojowe i inkluzywne społe-czeństwa, sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi; zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wymiaru sprawiedliwości; tworzyć efektywne, obywatelskie i inkluzywne insty-tucje na wszystkich szczeblach.

Cel 17 Partnerstwo dla

CZR ^{Wzmocnić sposoby implementacji Celów} i odnowić światowe partnerstwo na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Źródło: http://www.unic.un.org.pl/strony-2011-2015/agenda-na-rzecz-zrowno wazonego-rozwoju-2030-i-cele-zrownowazonego-rozwoju/2850# sthash.8qRlAcBI.dpuf

Przyjęte cele rodzić będą po stronie każdego Państwa-Strony obowiązek ich im-plementacji polegający na opracowaniu, wdrażaniu i sfinansowaniu krajowych strategii, planów i  programów dotyczących zrównoważonego rozwoju. Dla głównych celów, postępy w ich wdrażaniu będą monitorowane za pomocą ze-stawu globalnych wskaźników na poziomie krajowym i międzynarodowym57. Przyszłość zachodniej cywilizacji, w której żyjemy nie jest wyłącznie zbiorem przypadkowych działań i zdarzeń. Jest również planowana na dziesiątki lat do przodu przez instytuty badawcze (think-tanki) projektujące przyszłość na 10, 50 a nawet 100 lat w przód. Długookresowy horyzont czasowy obejmujący cele dla generacji drugiej połowy XXI wieku przyjął zespół Global Scenario

Group ze sztokholmskiego Instytutu Tellus w raporcie „Wielka

Transforma-cja”. Global Scenario Grup i sztokholmski Instytut Środowiska przygotowały dla ONZ scenariusze przyszłości, pomocne przy tworzeniu raportów o stanie środowiska przez United Nations Environmental Program (UNEP).

Członkowie zespołów pracując wspólnie nad możliwymi ścieżkami rozwo-ju cywilizacyjnego ludzkości przygotowali raporty58, w  których (w  oparciu

57 http://www.unic.un.org.pl/strony-2011-2015/zrownowazony-rozwoj-i-cele-zrownowazonego-rozwoju/2860

58 Great Transition: The Promise and Lure of the Times Ahead, Stockholm Environment In-stitute, Boston 2002; Bending the Curve: Toward Global Sustainability, Stockholm Envi-ronment Institute, Stockholm 1998; Branch Points: Global Scenarios and Human Choice, Stockholm Environment Institute, Stockholm 1997 (wszystkie dostępne na: http://www. gsg.org/gsgpub.html)

o dane środowiskowe, ekonomiczne i społeczne) prezentują trzy alternatywne (najbardziej prawdopodobne) scenariusze na przyszłość. Ludzkość, zdaniem autorów raportów, znajduje się w kluczowym momencie zwrotnym (turning point). Pierwszy ze scenariuszy (Conventional Worlds) zakłada konwencjonalny rozwój ewolucyjny; drugi (Barbarization) wskazuje na wulgaryzację i barba-ryzację życia, ogólne załamanie światowe, w  trakcie którego światowe elity będą „zamykać się” w enklawach, chroniąc swoje, względne bezpieczeństwo i zasoby. Trzeci, najbardziej prawdopodobny scenariusz (The Great Transition) opisuje świat po przemianie ekonomicznej, moralnej i politycznej, opartej na budowaniu wartości kosmopolitycznych, wspólnych wszystkim mieszkańcom planety i powstaniu społeczeństwa globalnego, będącego rezultatem zawiąza-nia się światowego ruchu obywatelskiego59.

Z publikacji Global Scenario Group wynika, że zrównoważenie rozwoju jest możliwe bez rewolucji społecznej czy cudu technologicznego. Nie da się jed-nak przeprowadzić wielkiej transformacji bez zmian w stylu życia, wartościach czy systemu gospodarczego, a przede wszystkim bez woli politycznej i zaanga-żowania rządów. Autorzy publikacji są zdania, że ludzkość przekroczyła próg możliwości rozwiązywania problemów jedynie przez rządy krajowe, a organi-zacje międzynarodowe (jak ONZ) nie dysponują wystarczającym imperium władczym (brak realnych instrumentów nakładania kar, sankcji i egzekwowa-nia postanowień) do mierzei egzekwowa-nia się z nowymi, globalnymi zadai egzekwowa-niami. Dlatego promują powołanie rządu światowego, dysponującego (podobnie jak jego kra-jowe odpowiedniki), wybieralnym parlamentem, rządem, budżetem, policją, wojskiem, pionem wymiaru sprawiedliwości oraz administracją60.

Global Scenario Grup przygotowała także bardziej idealistyczną i ambitną wizję wielkiej transformacji, która polegałaby nie tylko na osiągnięciu celów zrówno-ważonego rozwoju, ale szła dalej, by osiągnąć dla całej ludzkości wysoką jakość

życia, silne więzi i zgodne z naturą związki61. W takim świecie, jakość ludzkiej

wiedzy, kreatywność i samorealizacja, a nie ilość towarów i usług, reprezento-wałyby rozwój zrównoważony. Kluczem do takiej przyszłości jest ograniczenie konsumpcji poza to, co jest nam potrzebne do spełnienia się, do „dobrego życia”. Szczegółowy opis na czym miałby polegać to dobre życie nie został przedstawiony.

59 http://www.gtinitiative.org/documents/Great_Transitions.pdf.

60 http://www.prisonplanet.pl/polityka/wielka_globalna_transformacja,p1604015479 http://przeglad.org/wp-content/uploads/2014/07/Rogala_Lewicki_Adam_PG_tom_7.pdf

61 Raskin P. et al., (2002). Great Transition: The Promise and Lure of the Times Ahead Boston: Stockholm Environment Institute, s. 43.

Porównując definicje zrównoważonego rozwoju, które odnoszą się do bliż-szych i dalbliż-szych jego celów, widzimy wyraźnie, co oczywiste, że wraz z wy-dłużaniem horyzontu czasowego, prognozy są coraz bardziej ogólne i mniej konkretne. Nie znaczy to, że nie powinniśmy takich modeli przemian budo-wać. Ich funkcja polega nie tylko na prognozowaniu kierunku, skali i tempa degradacji przyrody, ale także na pokazaniu i wyjaśnieniu współwystępowania i współzależności przemian – tych, jakim podlega świat przyrody oraz tych, które zachodzą w świecie społecznym, w ekonomii, polityce i kulturze. Dobra prognoza powinna zatem koncentrować się na przemianach, jakim podlegał będzie związek łączący w/w sfery w przyszłości.

Kolejną metodą definiowania zrównoważonego rozwoju jest odwołanie się do sposobu, w jaki go mierzymy. Konieczność wypracowania metod pomiaru tego złożonego zjawiska wynikała z faktu, iż stało się ono kluczowym celem strategii rozwojowych na poziomie globalnym, regionalnym, krajowym i lo-kalnym. Stąd jego ilościowe wyrażenie miało umożliwiać ocenę wyjściowego i docelowego poziomu, a także monitorowanie postępu w jego realizacji.