Negocjacje klimatyczne i porozumienie paryskie

W ostatnich kilku dekadach skutki zmieniającego się klimatu, takie jak wzrost temperatury, częstotliwość i nasilenie zjawisk ekstremalnych pogłębiają się. Od lat dziewięćdziesiątych ONZ poszukuje skutecznych instrumentów do walki z  globalnym ociepleniem. Utrzymanie globalnego ocieplenia w  bezpiecznych granicach wymaga podjęcia działań na rzecz dostosowania się do prognozo-wanych skutków zmian klimatu, które powinny być realizowane jednocześnie z działaniami ograniczającymi emisję gazów cieplarnianych (mitygacja). W od-powiedzi na tę potrzebę w 1992 r. w Nowym Jorku została podpisana Ramowa

konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (ang. United

Nations Framework Convention on Climate Change  – UNFCCC). Pisaliśmy

o niej szczegółowo w rozdziale 3. Ramowa Konwencja określała założenia mię-dzynarodowej współpracy w obszarze utrzymania globalnego ocieplenia w bez-piecznych granicach, ale nie nakładała żadnych wiążących zobowiązań doty-czących zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w  poszczególnych krajach. Prawnie wiążącym instrumentem Konwencji jest Protokół z Kioto (przyjęty 11 grudnia 1997 r., wszedł w życie w lutym 2005 r.)49. Na mocy postanowień pro-tokołu kraje, które zdecydowały się na jego ratyfikację, zobowiązały się do reduk-cji do 2012 roku własnych emisji o wynegocjowane wartości zestawione w za-łączniku do protokołu (co najmniej 5% poziomu emisji z 1990 – art. 3 ust. 1) gazów powodujących efekt cieplarniany. W przypadku niedoboru bądź nadwyż-ki emisji tych gazów, sygnatariusze umowy zobowiązali się do zaangażowania się w „wymianę handlową”, polegającą na odsprzedaży lub odkupieniu limitów od innych krajów. Narodowe pułapy obniżania wahały się od 8 proc. dla Unii Europejskiej, 7 proc. dla USA, 6 proc. dla Japonii, 0 proc. dla Rosji oraz możli-wy wzrost dla Australii o 8 proc. i 10 proc. dla Islandii. Protokół wszedł w życie w 2005 r. i stanowił pierwszy krok na drodze do odwrócenia globalnej tendencji rosnących poziomów emisji. Jednak w praktyce skuteczność protokołu oceniana była jako bliska zeru – Stany Zjednoczone nie podlegając jego ograniczeniom zredukowały emisję o 14 ton per capita, podczas gdy średnia redukcja dla krajów EU27 wyniosła 12 ton per capita (w stosunku do roku bazowego 1990). W tym samym czasie jednak emisja per capita wzrosła o 205 ton w Chinach i o 100 ton w Indiach. Ogółem emisja CO2 od roku bazowego wzrosła o ok. 49 proc.50. Kolejnym wydarzeniem, na którym próbowano wypracować nowe globalne po-rozumienie określające w wiążący strony sposób, jak przeciwdziałać zmianom klimatycznym był szczyt klimatyczny ONZ w Kopenhadze w 2009 roku. Miał on uzupełnić protokół z Kioto konkretnymi zobowiązaniami do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Na szczycie nie udało się doprowadzić do żadnych ustaleń i powszechnie uznano go za niepowodzenie zagrażające wypełnieniu zo-bowiązań z Kioto. Strony popisały jedynie polityczne porozumienie, w którym oświadczyły, iż należy ustabilizować wzrost temperatury atmosfery na poziomie 2oC w perspektywie 2050 r. Prowadzone na szczycie negocjacje ujawniły wiele

49 http://www.unic.un.org.pl/poznan/kioto.php

50 Fiasko szczytu klimatycznego w Kopenhadze. Euractiv.pl, 2009. Energy related CO2 emissions. Spiegel, 2011.

negatywnych aspektów globalnej polityki: zakulisowe negocjacje, walki lokal-nych interesów, przewaga kategorii interesu nad zasadą sprawiedliwości.

Wobec porażki szczytu w Kopenhadze, z inicjatywy UE oraz najbardziej nara-żonych na skutki zmiany klimatu krajów rozwijających się zdecydowano o roz-poczęciu nowej rundy negocjacji w celu przygotowania nowego porozumienia klimatycznego. Konferencja klimatyczna ONZ odbyła się w  grudniu 2015 roku w Paryżu i zakończyła się zawarciem globalnego porozumienia przez 187 państw. Jest to pierwsze porozumienie, zakładające działania dotyczące reduk-cji gazów cieplarnianych na tak wielką skalę51.

Kluczowym ustaleniem porozumienia paryskiego jest utrzymanie wzrostu globalnych średnich temperatur na poziomie znacznie poniżej 2 stopni Cel-sjusza ponad poziom przedindustrialny i kontynuowanie wysiłków na rzecz ograniczenia wzrostu temperatur do 1,5 stopnia52. Redukcja emisji gazów cieplarnianych ma doprowadzić w  drugiej połowie stulecia do balansu po-między antropogenicznymi źródłami emisji i pochłanianiem gazów cieplarnia-nych. Porozumienie przewiduje wieloletnie działania, które będą rewidowane i wzmacniane co 5 lat. Pierwsza weryfikacja bieżących celów redukcji gazów cieplarnianych (tzw. Intended Nationally Determined Contributions) może na-stąpić w 2018 roku. W umowie zadeklarowano pomoc finansową krajom roz-wijającym się i najbardziej narażonym na skutki zmiany klimatu. Do 2020 roku pula środków finansowych dostępnych w ramach Zielonego Funduszu Klimatycznego ma osiągnąć 100 miliardów dolarów rocznie53.

Jakie znaczenie ma podpisany dokument dla świata i rozwoju zrównoważonego?

51 Traktat wchodzi w życie 30 dni po ratyfikacji przez co najmniej 55 państw odpowiedzial-nych za co najmniej 55 proc. światowych emisji gazów cieplarniaodpowiedzial-nych. W tym momencie traktat staje się wiążący dla wszystkich państw będących jego stronami. traktat będzie obo-wiązkowy z punktu widzenia prawa międzynarodowego dla wszystkich jego stron – jednak nie będzie wiążący. Ów niewiążący charakter oznacza brak sankcji, brak procedur wyklu-czających oraz możliwość wycofania się z traktatu.

52 Realizacja celu zatrzymania wzrostu średniej temperatury powierzchni Ziemi poniżej 2°C, a szczególnie 1,5°C jest zadaniem trudnym. Ocieplenie już przekroczyło 1°C, a niezbędne do osiągnięcia celu ograniczenia wzrostu temperatury redukcje emisji są olbrzymie. Osią-gnięcie celu ograniczenia ocieplenia do 2°C oznacza konieczność spadku emisji netto do zera około 2050 roku, a ograniczenia ocieplenia do 1,5°C to spadek emisji netto do zera już do 2030 roku. Aby osiągnąć takie spadki należałoby wyeliminować wszystkie elektrownie węglowe i gazowe bez CCS, samochody spalinowe, statki i samoloty napędzane paliwami kopalnymi.

Kraje sygnatariusze porozumienia nie przedstawiły planów, które choćby zbli-żały się do praktycznej realizacji redukcji niezbędnych do dotrzymania zobo-wiązań, ale nie oznacza to, że i tym razem podpisano dokument bez znacze-nia. Porozumienie paryskie, choć zdecydowanie niewystarczające, różni się od konwencji z Rio i protokółu z Kioto, tym, że wytycza długoterminowy cel i wspólną wizję transformacji gospodarki oraz sposobu w jaki pozyskuje-my i wykorzystujepozyskuje-my energię. Epoka paliw kopalnych zaczyna się kończyć. To wyraźny sygnał dla rynków i inwestorów, że przyszłość należy do czystych źródeł energii i innych elementów nowego systemu energetycznego: sieciach inteligentnych, magazynach prądu i ciepła, elektryfikacji transportu, domach zero- i plusenergetycznych itp.

W opinii Zbigniewa Karaczuna, eksperta Koalicji Klimatycznej, świat dojrzał

technologicznie do odejścia od węgla i planuje inwestować w gospodarkę niskoemi-syjną54. Prawie ćwierć wieku po Szczycie w Rio cały świat, nie tylko kraje rozwi-nięte, ale również rozwijające się zadeklarowały gotowość do podjęcia wspólnego wysiłku na rzecz ograniczania negatywnego wpływu człowieka na klimat oraz transformacji gospodarek na model niskoemisyjny i  bardziej zrównoważony.

Bibliografia

Adams W.M., Aveling R., Brockington D., Dickson B., Elliott J., Hutton J., Roe D., Vira B. & Wolmer W. (2004). Biodiversity conservation and the eradication of poverty, Science 306(5699).

Adams W.M. (2009). Green Development: Environment and Sustainability in a Developing

World. 3rd Edition, London: Routledge.

Brown K. (1997). The road from Rio. Journal of International Development. 9(3).

Dokumenty końcowe Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”. Rio de Janeiro, 3-14 czerwca 1992 r. – „Szczyt Ziemi”. (1998). Warszawa: Wyd. Instytut Ochrony Środowiska.

Fukuyama F. (1996). Koniec historii. Poznań: Zysk i S-ka.

Hayden C. (2003). When Nature Goes Public: the making and unmaking of bioprospecting in

Mexico, Princeton: Princeton University Press.

Holmberg J., Thomson K. &Timberlake L. (1993) Facing the Future: beyond the Earth

Sum-mit, London: Earthscan/International Institute for Environment and Development.

Najam A., Poling J.M., Yamagishi N., Straub D.G., Sarno J., de Ritter S.M. & Kim E.M. (2002). From Rio to Johannesburg: progress and prospects. Environment 44(7). Roddick J. (1997). Earth Summit north and south: building a safe house in the winds of

change, Global Environmental Change. 7(2).

Rowbotham E.J. (1996). Legal obligations and uncertainties: the climate change convention. (w:) T. O’Riordan & J. Jäger (eds), Politics of Climate Change: a European perspective, London: Routledge.

Sanderson S. & Redford K. (2003). Contested relationships between biodiversity conserva-tion and poverty alleviaconserva-tion, Oryx,37(04).

Sanderson S. & Redford K. (2003). The defence of conservation is not an attack on the poor,

Oryx, 38(02).

Scoones I. (2007). Sustainability. Development in Practice, 17(4/5).

Seyfang G.& Jordan A. (2002). The Johannesburg Summit and sustainable development: how effective are mega-conferences? (w:) S. Stokke & O. Thommesen (eds) Yearbook of

International Cooperation on Environment and Development, London: Earthscan.

Shiva V. (1997). Biopiracy: the plunder of nature and knowledge, Boston: South End Press. Speth J.G. (2003). Perspectives on the Johannesburg Summit. Environment, 45(1).

Speth J.G. & Haas P.M. (2006). Global Environmental Governance, Washington: Island Press. Sullivan F. (1993). Forest principles (w:) M. Grubb, M. Koch, K. Thompson. A. Munson & F. Sullivan (eds) The ‘Earth Summit’ Agreements: a guide and assessment, London: Earth-scan.

Netografia

http://www.agenda21.waw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Ite-mid=8

http://www.mipe.oswiata.org.pl/rozwoj/doc/deklaracja_z_rio.pdf Viadrina International Law Project

http://www.vilp.de Ein Projekt des Lehrstuhls für Öffentliches Recht insb. Völkerrecht, Eu-roparecht sowie ausländisches Verfassungsrecht. Europa-Universität Viadrina, Frankfurt (Oder), 2002 http://voelkerrecht.euv-frankfurt-o.dehttps://www.un.org/ecosoc/ http://www.euractiv.pl/polityka-zagraniczna/wywiad/fiasko-szczytu-klimatycznego-w-kopen-hadze-001501 http://www.spiegel.de/international/germany/bild-800288-287764.html http://www.uncsd2012.org/ http://www.unic.un.org.pl/rio20/ http://odpowiedzialnybiznes.pl/wp-content/uploads/attachments/news/Analiza_tematycz-na_3_Rio+20.pdf

http://www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Strategia+Europa+2020 oraz Komisji Europejskiej http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/index_pl.htm http://www.unic.un.org.pl/poznan/kioto.php

4. Definiowanie zrównoważonego rozwoju