Charakter badanych relacji kooperencyjnych

Znając już najważniejsze motywy i bariery kooperencji, warto przyjrzeć się jak kształtowały się relacje kooperencyjne badanych przedsiębiorstw i jaki był ich charakter.

Jednym z aspektów omawianych podczas analizy charakteru relacji kooperencyjnych jest ich formalizacja lub jej brak. Powiązanie kooperencyjne może mieć charakter nieformalny kiedy przedsiębiorstwa nie określają warunków współpracy w żadnym dokumencie lub charakter formalny, gdy te warunki spisane są np. w formie umowy pomiędzy stronami. Dopuszcza się również możliwość, gdy tylko część ustaleń jest spisana w postaci umowy, a część z nich zostaje określona np. ustnie bez formalnego porozumienia.

Rozkład odpowiedzi związanych ze stopniem formalizacji kooperencji nie różni się istotnie statystycznie (p>0,05) między grupami badawczymi. Prawie połowa przedsiębiorstw z Polski

192 określiła, że ich relacje z konkurentami mają charakter nieformalny (48,6%), a wiele z nich wskazało na tylko częściową formalizację relacji, gdzie tylko niektóre obszary współpracy są objęte umową lub innym dokumentem (24,8%). W przypadku firm z Europy Zachodniej nacisk na brak lub tylko częściową formalizację relacji był silniejszy. Łącznie 84,8% z nich wskazało na zawiązywanie relacji nieformalnych lub częściowo formalnych. Najmniejszy udział relacji nieformalnych charakteryzował przedsiębiorstwa z Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie tylko 26,3% z nich zaznaczyło brak umowy ze spisanymi warunkami współpracy. Wyniki badania związane ze stopniem formalizacji badanych relacji kooperencyjnych przedstawia poniższa Tabela nr 4.17.

Tabela 4.17. Stopień formalizacji relacji kooperencyjnej

Odpowiedzi ^{I (Polska)} II (Europa Zachodnia) III (Europa Środkowo-Wschodnia) N % N % N %

Formalny, warunki współpracy określone są

w umowie lub w porozumieniu. ^{29 26,61 10 15,15 6 31,58} Nieformalny, warunki współpracy nie są

określone w żadnym dokumencie. ^{53 48,62 34 51,51 5 26,32} Zarówno formalny, jak i nieformalny,

niektóre obszary współpracy są objęte umową, niektóre nie.

27 24,77 22 33,33 8 42,10

Test Chi^2 ^{Chi^2 7,2008}

p 0,1256

Źródło: opracowanie własne.

Łącznie w całej próbie badanej 92 przedsiębiorstwa (47,4%) wskazało, że ich relacje kooperencyjne mają charakter nieformalny, a warunki współpracy nie są określone w żadnym dokumencie. Na formalny charakter kooperencji wskazało 45 przedsiębiorstw (23,2%). Z kolei dla 57 przedsiębiorstw charakter ich relacji kooperencyjnych był tylko częściowo sformalizowany (29,4%). W związku z powyższym można stwierdzić, że badane przedsiębiorstwa preferowały nieformalne relacje z konkurentami. Udział poszczególnych stopni formalizacji relacji w próbie badanej przedstawia Wykres nr 4.9.

193 Wykres 4.9. Stopień formalizacji relacji kooperencyjnej [%]

26,61 48,62 24,77 15,15 51,51 33,33 31,58 26,32 42,1 0 10 20 30 40 50 60 Formalny Nieformalny

Zarówno formalny, jak i nieformalny

I (Polska) II (Europa Zachodnia) III (Europa Środkowo-Wschodnia)

(N =194; nI=109; nII=66; nIII =19) Źródło: opracowanie własne.

Ważnym aspektem relacji kooperencyjnej, związanym częściowo ze stopniem formalizacji powiązania jest czas, na jaki zawiązywana jest dana relacja. W przypadku sformalizowania współpracy w postaci zawarcia umowy, często wskazywany jest również czas jej obowiązywania. W relacjach niesformalizowanych określenie czasu trwania współpracy nie jest konieczne. Przedsiębiorstwa mogą również nie określać dokładnie czasu trwania kooperencji, gdy umawiają się na realizację określonego celu. W takim przypadku, to czas jego realizacji będzie determinował okres kooperencji, zwłaszcza gdy nie jest on znany w momencie zawiązywania relacji. Taka sytuacja ma miejsce często w tzw. organizacjach wirtualnych typu sieciowego, gdzie współpraca tworzona jest wokół specyficznej okazji rynkowej i funkcjonuje tak długo, jak trwa dana okazja, najczęściej przez czas realizacji jednego przedsięwzięcia (Anderson, Håkansson i Johanson, 1994, s. 1).

Rozkład odpowiedzi dotyczących określenia czasu zawiązywania relacji kooperencyjnej nie różni się istotnie statystycznie (p>0,05) między grupami badawczymi. Podsumowanie wyników odpowiedzi w tym zakresie przedstawia Tabela nr 4.18.

194 Tabela 4.18. Czas zawiązania relacji kooperencyjnej

Odpowiedzi ^{I (Polska)} II (Europa Zachodnia) III (Europa Środkowo-Wschodnia) N % N % N % Na czas nieokreślony 95 87,16 57 86,36 17 89,47 Na czas określony 14 12,84 9 13,64 2 10,53

Test Chi^2 ^{Chi^2 0,1275}

p 0,9382 Źródło: opracowanie własne.

Aż 169 przedsiębiorstw z próby badanej (87,1%) wskazało na tworzenie relacji kooperencyjnych na czas nieokreślony. Tylko niecałe 13% próby badanej oznaczyło określony czas, na który zawiązana była kooperencja. Biorąc pod uwagę, że znaczna część przedsiębiorstw z próby badanej preferowała relacje o charakterze nieformalnym lub tylko z częściową ich formalizacją, to zawieranie relacji na czas nieokreślony jest uzasadnione. Udział poszczególnych odpowiedzi w każdej grupie badawczej został przedstawiony na Wykresie nr 4.10.

Wykres 4.10. Czas zawiązania relacji kooperencyjnej [%]

87,16 12,84 86,36 13,64 89,47 10,53 0 20 40 60 80 100 Na czas nieokreślony Na czas określony

I (Polska) II (Europa Zachodnia) III (Europa Środkowo-Wschodnia)

(N =194; nI=109; nII=66; nIII =19) Źródło: opracowanie własne.

W dalszej części badania respondenci zostali zapytani o dotychczasową długość trwania ich relacji kooperencyjnych. Rozkład odpowiedzi na to pytanie nie różni się istotnie statystycznie (p>0,05) między grupami badawczymi (Tabela nr 4.19). Średnio najdłuższy czas trwania relacji kooperencyjnych wskazywały przedsiębiorstwa z Europy Środkowo-Wschodniej

195 (ponad 9 lat), a najkrótszy czas trwania relacji oznaczały firmy z Polski (średnio ponad 8 lat). Dla całej próby badanej średni czas trwania ich relacji kooperencyjnych wynosił prawie 9 lat, więc można stwierdzić, że charakter badanych relacji był długoterminowy.

Tabela 4.19. Liczba lat współpracy z konkurentem

Statystyka opisowa I (Polska) ^{II (Europa} Zachodnia) III (Europa Środkowo-Wschodnia) Średnia arytmetyczna 8,1284 9 9,1579 Mediana 6 7,5 7 Odchylenie standardowe 6,4264 7,2111 7,0259 Minimum 1 1 2 Maksimum 30 40 30 Dolny kwartyl 3 5 5 Górny kwartyl 10 11,5 12 Test Kruskala-Wallisa ^{H 1,2895} p 0,5248 POST-HOC (Dunn Bonferroni)

I 0,9265 1

II 0,9265 1

III 1 1

Źródło: opracowanie własne.

Kolejny aspekt charakterystyki badanych relacji kooperencyjnych dotyczył obszaru działalności przedsiębiorstwa, w którym odbywała się współpraca z konkurentem. Wyniki badania dotyczące obszaru kooperencji nie różnią się istotnie statystycznie (p>0,05) między grupami badawczymi. Wśród przedsiębiorstw z Polski dominującym obszarem kooperencji była produkcja, która uzyskała aż 59,3% wskazań. Drugim ważnym obszarem, który oznaczyło 22,2% polskich przedsiębiorstw była sprzedaż, a trzecim dystrybucja (10,2% wskazań). Przedsiębiorstwa z Europy Zachodniej również w większości nawiązywały relacje kooperencyjne w obszarze produkcji (45,3%) i sprzedaży (25%), ale na trzecim miejscu ze stosunkowo dużą liczbą wskazań były badania i rozwój (18,7%). Ten duży udział obszaru badań i rozwoju w relacjach kooperencyjnych może być związany z faktem, że przedsiębiorstwa z Europy Zachodniej miały największy łączny udział przedsiębiorstw z branż medium- i high-tech w porównaniu do dwóch pozostałych grup badawczych. Wśród firm z Europy Środkowo-Wschodniej na pierwszym miejscu w relacjach również był obszar produkcji (73,7%), a w dalszej kolejności dystrybucja i sprzedaż. Podsumowanie wyników odpowiedzi w tym zakresie przedstawia Tabela nr 4.20.

196 Tabela 4.20. Obszary kooperencji

Odpowiedzi ^{I (Polska)} II (Europa Zachodnia) III (Europa Środkowo-Wschodnia) N % N % N % Badania i rozwój 6 5,56 12 18,75 0 0,00 Produkcja 64 59,26 29 45,31 14 73,68 Marketing 3 2,78 1 1,56 0 0,00 Dystrybucja 11 10,18 6 9,37 3 15,79 Sprzedaż 24 22,22 16 25,00 2 10,53

Test Chi^2 ^{Chi^2 14,7046}

p 0,0652 Źródło: opracowanie własne.

Analizując całą próbę badaną, najwięcej relacji kooperencyjnych skupiało się na obszarze produkcyjnym (56%). Sprzedaż była głównym obszarem kooperencji dla 22% badanych przedsiębiorstw, dla 10,5% firm była to dystrybucja. 9,4% przedsiębiorstw współpracowało z konkurentem w zakresie badań i rozwoju, przy czym ponad 66% z nich to były przedsiębiorstwa pochodzące z Europy Zachodniej. Niewiele ponad 2% przedsiębiorstw z próby badanej prowadziło działania kooperencyjne w obszarze marketingu. Udział obszarów kooperencji w podziale na opisane grupy badawcze przedstawia Wykres nr 4.11.

Wykres 4.11. Obszary kooperencji [%]

5,56 59,26 2,78 10,18 22,22 18,75 45,31 1,56 9,37 25 0 73,68 0 15,79 10,53 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Badania i rozwój Produkcja Marketing Dystrybucja Sprzedaż

I (Polska) II (Europa Zachodnia) III (Europa Środkowo-Wschodnia)

(N =191; n_I=108; n_II=64; n_III =19)

197 Podsumowując, charakter badanych relacji kooperencyjnych był najczęściej nieformalny, warunki kooperencji nie zostały spisane w formie umowy, a czas ich trwania był w większości przypadków nieokreślony. Pomimo braku formalizacji i nieokreślonego czasu trwania, badane relacje miały raczej stabilny charakter, ponieważ trwają już od wielu lat i dotyczą w przeważającej mierze obszaru produkcji, który stanowi główny rdzeń działalności badanych przedsiębiorstw, gdyż wszystkie pochodziły z branż opierających się na produkcji i przetwórstwie.

Wiedząc już co wpływa na zawieranie relacji kooperencyjnych, co stanowi dla nich utrudnienie i jaki jest charakter tych powiązań, warto przeanalizować także efekty kooperencji, dlatego w kolejnym podrozdziale zostanie omówiony wpływ potencjału kooperencyjnego badanych przedsiębiorstw na ich rozwój w ramach relacji.

4.4.3. Wpływ potencjału kooperencyjnego na rozwój – test hipotez badawczych