Charakter prawny umów koncernowych

Umowy koncernowe są rodzajem porozumień gospodarczych. Umowy koncernowe mają cechy umów organizacyjnych, tj. dotyczą ustroju już funkcjonujących spółek zależnych. Umowy koncernowe nie są porozumieniami założycielskimi, głównie z tej przyczyny, że nie tworzą ustroju nowo zakładanych struktur. Umowy koncernowe zmieniają ustrój już ukształtowany157.

Zawarcie umowy koncernowej skutkuje zmianą celów działalności podmiotu zależnego. W wyniku zawarcia umowy koncernowej celem działalności podmiotu zależnego, oprócz interesu wspólników oraz istniejących wierzycieli, jest dodatkowo ochrona interesu koncernu (podmiotu dominującego). Umowa koncernowa zmienia sposób faktycznego sprawowania funkcji zarządczych przez organy zarządcze spółki. Organy zarządcze podmiotu zależnego staja się faktycznie ograniczane w podejmowaniu decyzji, które to decyzje przechodzą na organy podmiotu dominującego. Kolejna zmiana dotyczy sytuacji prawnej wspólników, a przede wszystkim wspólników mniejszościowych spółki zależnej158.

Charakter prawny umowy zobowiązaniowej można określić poprzez: a) wskazanie jej cech rodzajowych oraz

156 P. Pinior, Umowa przewidująca zarządzanie spółką zależną, w: J. Gospodarek (red.) Umowy gospodarcze. Zagadnienia wybrane. Warszawa 2010, s. 383-384.

157 S. Włodyka, J. Lic, w: Prawo umów handlowych. System Prawa Handlowego, M. Stec (red.), t. 5, Warszawa 2017, s. 503.

158 S. Włodyka, J. Lic, w: Prawo umów handlowych. System Prawa Handlowego, M. Stec (red.), t. 5, Warszawa 2017, s. 503-504; S. Włodyka, Strategiczne umowy przedsiębiorców, Warszawa 2000, s. 411.

67 b) poprzez ustalenie, czy ze względu na swą treść posiada ona wyodrębniony

normatywnie typ159.

Unormowanie umów koncernowych znajduje się w art. 7 KSH. Przepis ten wskazuje na obowiązki informacyjne powstałe w wyniku zawarcia między spółką dominująca a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę. Przepis ten wskazuje jedynie na postanowienia, które w przypadku gdy znajdują się w danej umowie podlegają obowiązku informacyjnemu. Przepis ten nie wskazuje na elementy przedmiotowo istotne tych umów. Literalne brzmienie wskazuje, że są to umowy „przewidujące” określone postanowienia umowne, a nie na określonych typ czy też rodzaj umowy.

Przepis at. 7 KSH mimo że nie typizuje umów koncernowych, ma jednak znaczenie normatywne. Podstawą prawną zawierania umów koncernowych jest zasada swobody umów określona w art. 353¹ KC160. Zgodnie z tym przepisem strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada swobody umów nie jest absolutna, ponieważ jest ograniczona co do treści, jak i co do celu161. Umowy koncernowe mogą budzić pewne zastrzeżenia co do możliwości ich zawierania, przede wszystkim biorąc pod uwagę zasadę autonomii działania organów spółek, czy też prawa wspólników lub akcjonariuszy do udziału w zysku. Ustawodawca wprowadzając art. 7 KSH niejako wskazał, że tego rodzaju umowy są przez ustawodawcę akceptowane i mieszczą się w zasadzie swobody umów. Ponadto przepis ten nie ogranicza swobody umów w zakresie zawierania umów koncernowych innych niż wskazane w tym przepisie162. Przepis ten zawiera sugestie ustawodawcy co powinny zwierać umowy koncernowe, tj. postanowienia, które określają zakres odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy oraz zakres odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania spółki

159 A. Szumański, Pojęcie i charakter prawny umowy kooperacji przemysłowej w międzynarodowym obrocie gospodarczym, ZNUJ PPr. 1991, z. 2, s. 94 i n.; T. Wyka, Charakter prawny umowy o pracę nakładcza, PiP 1986, z. 4; M. Załucki, Licencja na używanie znaku towarowego. Studium prawnoporównawcze, Warszawa 2008, s. 281.

160 R. Siwik, w: Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Z. Jara (red.), Warszawa 2017, s. 36.

161 T. Wiśniewski, w: Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania. Część ogólna, t. 3, Warszawa 2018, Lex.

162 S. Włodyka, J. Lic, w: Prawo umów handlowych. System Prawa Handlowego, M. Stec (red.), t. 5, Warszawa 2017, s. 504; A. Szumański, w: Prawo spółek kapitałowych, System Prawa Prywatnego, t. 17a, Warszawa 2015, s. 836 i nast., s. 843.; R. Szczęsny. Konieczność zatwierdzenia umowy holdingowej przez akcjonariuszy spółek handlowych, PPH 2006, Nr 5, s. 55 i s. 57.

68 zależnej wobec jej wierzycieli. Klauzule te nie są obligatoryjną treścią umów koncernowych.

Biorąc pod uwagę powyższe, należy stwierdzić, że umowy koncernowe określone w art. 7 KSH, mimo określenia przedmiotu tych umów należą do umów nienazwanych. Kwalifikacja tych umów jako niezwanych uzasadniona jest przede wszystkim tym, że brak jest określenia przedmiotowo istotnych cech tych umów163.

Szerokie rozumienie charakteru prawnego umowy obejmuje również wskazywanie takich cech umowy jak np.:

a) wzajemność,

b) konsensualny charakter umowy, c) odpłatność czy nieodpłatność164

Odnosząc się do szerokiego charakteru prawnego umowy, przypisanie umowom koncernowych jednoznacznie danych cech jest trudne, przede wszystkim ze względu na różnice postanowień, jakie mogą posiadać umowy o zarządzanie spółka zależną, czy też umowy o odprowadzanie zysku przez spółkę zależną.

Umowy koncernowe mogą zostać ukształtowane jako wzajemne. Wydaje się, że wystąpienie cechy wzajemności w umowach koncernowych powstałych pomiędzy spółkami, będących w relacji dominacji i zależności, będzie sytuacją rzadką. Zgodnie z art. 487 § 2 KC umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Spółka dominująca co do zasady nie będzie podmiotem, który będzie świadczył wobec spółce zależnej. W przypadku zawarcia umowy o odprowadzanie zysku to spółka zależna będzie zobowiązana do odprowadzenia zysku, przy braku zobowiązania spółki dominującej. W przypadku zawarcia umowy o zarządzanie spółka zależną, umowa taka będzie wskazywała na zobowiązania spółki dominującej w zakresie zarządzania spółka zależną. Umowa koncernowa może zawierać postanowienia zarówno co do zarządzania spółką zależna, jak i odprowadzania przez nią zysku. W takim przypadku wydaje się, że umowa taka będzie miała charakter wzajemny. Można przyjąć, że świadczeniem spółki dominującej będzie zarządzanie spółką zależną, zaś świadczeniem spółki zależnej będzie odprowadzenie zysku.

163 A. Szumański, Ograniczona regulacja prawa holdingowego (prawa grup spółek) w Kodeksie Spółek Handlowych, PiP 2001, Nr 3, s. 29.

164 A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2012, s. 900; G. Kozieł, Przeniesienie praw i obowiązków wspólników w handlowych spółkach osobowych. Uwagi na gruncie regulacji art. 10 k.s.h., Kraków 2006, s. 177 i nast.

69 W doktrynie podkreśla się, że umowy koncernowe mają charakter jednostronnie zobowiązujący i konsensualny. Umowy koncernowe mają charakter dwustronny, ponieważ zawierane są one pomiędzy spółką dominującą a spółka zależną165.

W odniesieniu do cechy odpłatności, bez wątpienia umowy koncernowe przewidujące odprowadzanie zysku przez spółkę zależną spółce dominującej charakteryzują się odpłatnością. Z drugiej strony umowa o zarządzanie spółka zależną może mieć cechę odpłatności, ale nie musi jej posiadać.