Prosta spółka akcyjna

W zakresie zasady podziału kompetencji pomiędzy organami PSA można wyodrębnić rozdzielenie kapitału od zarządzania. Rozdzielenie kapitału od zarządzania polega na tym, że akcjonariusze wnoszą do spółki kapitał, a ich rolą nie jest bezpośrednie zajmowanie się zarządzaniem spółką. Zarządzanie jest realizowane przez zarząd lub radę dyrektorów. Członkami zarządu lub rady dyrektorów mogą być również akcjonariusze spółki.

Rozdzielenie kapitału od zarządzania nie będzie miało miejsca w sytuacji, gdy członkami zarządu lub rady dyrektorów w PSA są jednocześnie wspólnicy lub akcjonariusze spółki. Zarówno w przepisach regulujących spółkę akcyjną (art. 368 § 3 KSH), jak i spółkę z o.o. (art. 201 § 3 KSH) członkami zarządu mogą być również wspólnicy lub akcjonariusze spółki354. W PSA brak jest normy, która podobnie jak w pozostałych spółkach kapitałowych regulowałaby tę kwestię. Jednakże wydaje się, poprzez wnioskowanie a contrario, że z uwagi na brak normy prawnej, która wskazywałaby na zakaz piastowania funkcji członka zarządu lub rady dyrektorów przez akcjonariusza PSA, takie prawo przysługuje również akcjonariuszom PSA.

Prosta spółka akcyjna może zostać ukształtowana w modelu monistycznym lub dualistycznym355.

W modelu dualistycznym zarząd realizuje uprawnienia i kompetencje dotyczące kierowania spółką oraz reprezentowania jej w obrocie (art. 300⁶² § 1 KSH). Podobnie jak w innych spółkach kapitałowych, zarząd PSA składa się z jednego lub większej liczby członków, którzy są co do zasady powoływani, odwoływani lub zawieszani w czynnościach przez akcjonariuszy w drodze uchwały. Takie same rozwiązanie występującego w spółce z o.o. (art. 201 § 4 KSH) oraz odpowiada zamkniętemu charakterowi PSA. Jednakże jeżeli w spółce została ustanowiona rada dyrektorów, wskazane wyżej kompetencje są przyznane radzie dyrektorów (art. 30073 § 1 KSH)356.

Zarząd jest organem kolegialnym. Członkowie zarządu są obowiązani i uprawnienie do wspólnego prowadzenia spraw spółki. Umowa spółki lub regulamin

354 A. Szajkowski, M. Tarska i A. Szumański, Kodeks spółek handlowych. Spółka akcyjna. Komentarz do artykułów 301-490, t. 3, Warszawa 2013, s. 558.

355 Szerzej: Przychoda M., Francuska spółka akcyjna uproszczona (SAS), PPH 2017, Nr 2, s. 53-58.

148 zarządu mogą tą kwestię regulować w sposób odmienny357 (art. 30064 § 1 KSH). Norma ta jest niejako odstępstwem od zasady podziału kompetencji organów. Przede wszystkim zarząd w spółce z o.o. oraz spółce akcyjnej jest organem kolegialnym, w którym to umowa spółki lub statut może wpływać na kompetencje zarządu (art. 208 § 1 KSH i art. 371. § 1 KSH). W PSA określenie organizacji i sposobu wykonywania czynności zarządu na poszczególnych członków zarządu może nastąpić w regulaminie działania organu. Umowa spółki może przewidywać zatwierdzenie regulaminu uchwałą akcjonariuszy albo rady nadzorczej (art. 300⁵⁷ § 1 zd. 2 KSH). Akcjonariusze lub rada nadzorcza mają tym samym możliwość wpływu, co prawda nie na kompetencje zarządu jako organu, lecz na organizacji i sposobu wykonywania czynności zarządu. Stanowi to swego rodzaju zagrożenia dla niezależności działania zarządu. Wpływ innych organów na pracę zarządu może prowadzić do wielu nadużyć.

Rada nadzorcza w PSA nie jest organem obligatoryjnym. Umowa spółki może przewidywać, że oprócz ustanowienia zarządu w spółce należy również ustanowić radę nadzorczą (art. 30052 § 2 KSH). Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki (art. 30069 § 1 KSH). Podobnie jak w spółce z o.o. oraz spółce akcyjnej, rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki (art. 30069 § 2 KSH).

Odstępstwem od zasady podziału kompetencji pomiędzy organem nadzorczym, a wykonawczym jest norma prawna wyrażona w art. 30069 § 4 KSH. Zgodnie z tym przepisem, umowa spółki może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, a w szczególności przewidywać, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonych w umowie spółki czynności. Ponadto rada nadzorcza może określić uchwałą czynności, do których podjęcia zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Ustawodawca umożliwił radzie nadzorczej wywarcie wpływu na działanie zarządu. Podstawą prawną takiego wpływu będzie nie tylko umowa spółki, ale również poszczególne uchwały organu. Przyznanie radzie nadzorczej PSA uprawnienia do samodzielnego określenia w

357 Por. K. Reszczyk, Problematyka podziału kompetencji zarządczych w spółce akcyjnej, PPH 2014, Nr 1, s. 19-26; Szerzej: P. M. Wiórek, O braku potrzeby wprowadzenia prostej spółki akcyjnej (PSA) z perspektywy prawnoporównawczej, PPH 2018, Nr 5, s. 4-9; M. Romanowski i M. Briand, Geneza powstania i ewolucja kształtowania się francuskiej Société par actions simplifiée – wnioski dla prawa polskiego, PPH 2018, Nr 2, s. 13-21; A. Opalski, Kilka uwag na temat reformy spółki z o.o. i jej kontrowersyjnej krytyki, PPH 2011, Nr 9, s.11-14; A. Opalski, Prosta spółka akcyjna – nowy typ spółki handlowej (część I), PPH 2019, Nr 11, s. 5-15; A. Opalski, Prosta spółka akcyjna – nowy typ spółki handlowej (część II), PPH 2019, Nr 12, s. 4-16.

149 swojej uchwale czynności, dla których podjęcia zarząd obowiązany jest uzyskać zgodę rady nadzorczej (art. 30069 § 3 zd. 2 KSH), niezależnie od tego, czy umowa spółki określa już takie czynności, jest bardzo daleko posuniętym uprawnieniem ingerującym w podział kompetencji organów. Wydaje się, że art. 30069 KSH jest wewnętrznie sprzeczny, z jednej strony w § 1 art. 30069 KSH czytamy, że rada nadzorcza jest organem kontrolnym, podczas gdy w § 4 tego przepisu ustawodawca wskazuje, że rada nadzorcza posiada kompetencje wpływające na prowadzenie spraw spółki.

Zdaniem ustawodawcy „rada, podejmując taką uchwałę, realizuje swoje kompetencje nadzorcze wobec zarządu, dlatego też uchwała ta będzie mieć dla niego skutek wiążący. Projektowany przepis może się przyczynić do poprawy nadzoru korporacyjnego, gdyż rada, jako organ stojący bliżej spraw spółki niż walne zgromadzenie, zyskuje dzięki temu możliwość szybkiej reakcji na stwierdzoną przez siebie potrzebę uzupełnienia katalogu czynności wymagających jej zgody”358. Wydaje się, że treść art. 30069 § 4 KSH nie jest wyrazem kompetencji nadzorczych, lecz wpływu rady nadzorczej, na kompetencje prowadzenia spraw spółki. Uzyskanie zgody innego organu do podjęcia decyzji nie musi przyczynić się do poprawy nadzoru korporacyjnego, a może uniemożliwić swobodę działania zarządu.

W PSA, podobnie jak w spółce z o.o. oraz w spółce akcyjnej, będzie istniał zakaz łączenia stanowisk nadzorczych i zarządczych. Sprawowanie funkcji członka rady nadzorczej w spółce dominującej będzie niemożliwe w razie pełnienia w spółce lub spółdzielni zależnej tych samych stanowisk, które są objęte zakazem w spółce dominującej. Zakaz łączenia stanowisk dotyczy członka zarządu, dyrektora wykonawczego, likwidatora, kierownika oddziału lub zakładu, osób odpowiedzialnych za sprawy finansowe, w szczególności dyrektora finansowego, głównego księgowego spółki lub spółdzielni zależnej oraz osób zatrudnionych w spółce lub spółdzielni zależnej (art. 30072 § 4 KSH).

W modelu monistycznym, w spółce zamiast zarządu i rady nadzorczej ustanawia się radę dyrektorów359. Rada dyrektorów prowadzi sprawy spółki, reprezentuje spółkę

358 Uzasadnienie do projektu nowelizacji z 2019 r., s. 69.

359 Szerzej: P. M. Wiórek, O braku potrzeby wprowadzenia prostej spółki akcyjnej (PSA) z perspektywy prawnoporównawczej, PPH 2018, Nr 5, s. 4-9; M. Romanowski i M. Briand, Geneza powstania i ewolucja kształtowania się francuskiej Société par actions simplifiée – wnioski dla prawa polskiego, PPH 2018, Nr 2, s. 13-21; A. Opalski, Kilka uwag na temat reformy spółki z o.o. i jej kontrowersyjnej krytyki, PPH 2011, Nr 9, s.11-14; A. Opalski, Prosta spółka akcyjna – nowy typ spółki handlowej (część I), PPH 2019, Nr 11, s. 5-15; A. Opalski, Prosta spółka akcyjna – nowy typ spółki handlowej (część II), PPH 2019, Nr 12, s. 4-16.

150 oraz sprawuje nadzór nad prowadzeniem spraw spółki (art. 30073 § 1 KSH). W jednym organie zostały skoncentrowane funkcje nadzorcze oraz zarządcze. Jak wskazuje uzasadnienie do ustawy, nazewnictwo rady dyrektorów, dyrektorzy, nawiązuje do angielskiej nomenklatury (board of directors), ponieważ w systemach anglosaskich model monistyczny ma najpełniejsze rozwinięcie360.

Skład osobowy rady dyrektorów kształtowany jest co do zasady uchwałą akcjonariuszy. Umowa spółki może kształtować inny sposób powoływania rady dyrektorów (art. 30073 § 3 KSH). Kolegialność rady dyrektorów ma charakter fakultatywny. Rada dyrektorów składa się z jednego albo większej liczby dyrektorów (art. 300⁷³ § 2 KSH). Rada nadzorcza w aktualnie obowiązujących typach spółek kapitałowych, tj. przed wejściem w życie omawianej nowelizacji, zawsze miała charakter kolegialny – w spółce z o.o. (art. 215 § 1 KSH) oraz spółce akcyjnej (art. 385 § 1 KSH). W przypadku jednoosobowej rady dyrektorów, jedna osoba będzie sprawowała jednocześnie funkcje zarządzające i nadzorcze. W takiej sytuacji nastąpi zatarcie pomiędzy wykonywaniem funkcji zarządczych a nadzorczych.

W kolegialnej radzie dyrektorów wszyscy dyrektorzy są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki, o ile umowa spółki lub regulamin rady dyrektorów nie stanowią inaczej. W systemie monistycznym podstawowym odstępstwem od zasady kolegialności jest możliwości delegowania niektórych lub wszystkich czynności prowadzenia spraw przedsiębiorstwa spółki na jednego lub niektórych dyrektorów, tj. dyrektorów wykonawczych. Podstawą delegowania czynności może stać się umowa spółki, regulamin rady dyrektorów lub uchwała rady dyrektorów. Dyrektorzy niebędący dyrektorami wykonawczymi (dyrektorzy niewykonawczy) sprawują stały nadzór nad prowadzeniem spraw spółki (art. 30076 § 1 KSH). Możliwość delegowania czynności prowadzenia przedsiębiorstwa spółki zostało wyłączone w art. 30075 § 2 i 3 KSH, tj. w przedmiocie podejmowanie decyzji o strategicznym znaczeniu dla spółki, ustalanie rocznych i wieloletnich planów biznesowych, ustalenie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa spółki i ukształtowanie podstawowych funkcji związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa oraz powołania i odwołania prokurenta.

Wewnętrzny podział członków rady na dyrektorów wykonawczych i niewykonawczych prowadzi do wyodrębnienia funkcji i swego rodzaju rozdzielenia

151 kompetencji na zarządcze i nadzorcze. Należy podkreślić, że wskazany podział kompetencji oraz uprawnień zarządczych i nadzorczych w ramach jednej wieloosobowej rady dyrektorów ma charakter fakultatywny. Dalszym krokiem po wyodrębnieniu dyrektorów wykonawczych i niewykonawczych może być powołanie komitetu rady dyrektorów, jak też komitetu wykonawczego361.

Komitet rady dyrektorów jest powoływany w celu sprawowania stałego nadzoru nad prowadzeniem spraw spółki. W skład komitetu rady dyrektorów wchodzą wyłącznie dyrektorzy niewykonawczy (art. 30076 § 4 KSH). Każdy dyrektor niewykonawczy może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od dyrektorów i pracowników spółki sprawozdań i wyjaśnień, dokonywać rewizji stanu majątku spółki oraz żądać od dyrektorów i pracowników spółki przedstawienia radzie dyrektorów lub jej komitetowi na ich najbliższych posiedzeniach określonych dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień (art. 30076 § 5 KSH).

Komitet wykonawczy jest powoływany w celu wykonywania czynności prowadzenia przedsiębiorstwa spółki. W skład komitetu wykonawczego mogą zostać powołani wyłącznie dyrektorzy wykonawczy (art. 30076 § 2 KSH).

Biorąc pod uwagę powyższe, mimo możliwości wprowadzenia w PSA systemu monistycznego, może dojść do rozdzielenia funkcji nadzorczych i zarządczych i prowadząc spółkę w systemie monistycznym, spółka będzie zbliżała się do systemu dualistycznego. Powołanie komitetu wykonawczego i komitetu rady dyrektorów prowadzi do rozdzielnia funkcji zarządczych i nadzorczych w ramach jednego organu. Ponadto rada dyrektorów poza powołaniem wskazanych komitetów może również uchwalić regulamin działania każdego z tych komitetów (por. art. 30057 § 2 KSH), który to również może wskazywać na podział funkcji wewnątrz rady dyrektorów. Uzasadnienie do Projekt nowelizacji z 2019 r. wprowadzającej PSA wskazuje na elastyczność modelu monistycznego, dzięki czemu możliwe jest łatwe dostosowania rozwiązań organizacyjnych do aktualnych potrzeb oraz okoliczności. W spółkach działających w niewielkim rozmiarze być może nie będzie potrzeby wyodrębnienia funkcji nadzoru i powierzenie ich dyrektorom niewykonawczym. W przypadku

361 Uzasadnienie do projektu nowelizacji z 2019 r., s. 71; Szerzej: P. M. Wiórek, O braku potrzeby wprowadzenia prostej spółki akcyjnej (PSA) z perspektywy prawnoporównawczej, PPH 2018, Nr 5, s. 4-9; M. Romanowski i M. Briand, Geneza powstania i ewolucja kształtowania się francuskiej Société par actions simplifiée – wnioski dla prawa polskiego, PPH 2018, Nr 2, s. 13-21; A. Opalski, Kilka uwag na temat reformy spółki z o.o. i jej kontrowersyjnej krytyki, PPH 2011, Nr 9, s.11-14; A. Opalski, Prosta spółka akcyjna – nowy typ spółki handlowej (część I), PPH 2019, Nr 11, s. 5-15; A. Opalski, Prosta spółka akcyjna – nowy typ spółki handlowej (część II), PPH 2019, Nr 12, s. 4-16.

152 prowadzenia działalności przez PSA na szeroką skalę akcjonariusze lub sami dyrektorzy mogą uznać, iż należy dokonać rozdziału kompetencji zarządczych i nadzorczych.

Reasumując, wyróżnikiem PSA spośród dotychczas funkcjonujących spółek kapitałowych jest możliwość wyboru pomiędzy tzw. systemem monistycznym i dualistycznym oraz szeroki zakres swobody stron umowy spółki w określeniu struktury i zasad funkcjonowania organów. Obok walnego zgromadzenia jako organu skupiającego akcjonariuszy, ustawa wymaga jedynie ustanowienia zarządu albo rady dyrektorów. W systemie monistycznym rozdział kompetencji pomiędzy organem zarządzającym a nadzorczym nie istnieje. Mimo możliwości podziału kompetencji wewnątrz rady na dyrektorów wykonawczych i niewykonawczych, w dalszym ciągu rada dyrektorów jest jednym organem, który skupia w swoich rękach kompetencje nadzorcze i zarządcze. Przyznanie radzie nadzorczej PSA w systemie dualistycznym uprawnienia do samodzielnego określenia w swojej uchwale czynności, dla których podjęcia zarząd obowiązany jest uzyskać zgodę rady nadzorczej (art. 30069 § 3 zd. 2 KSH), niezależnie od tego, czy umowa spółki określa już takie czynności, jest bardzo daleko posuniętym uprawnieniem ingerującym w podział kompetencji organów.

3.3. Domniemanie kompetencji zarządu do prowadzenia spraw spółki, a