Wnioski

Przepisy KSH nie definiują pojęć koncernu, holdingu, jak też grupy spółek. Definicja grupy spółek, która najpełniej odpowiada zmieniającym się realiom rynkowym, przyjęta w doktrynie prawa oraz zaproponowana w projekcie nowelizacji KSH przedstawionego przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego w 2010 r.199, określa, że grupę spółek tworzą spółki charakteryzujące się każdą postacią trwałego współdziałania opartą na zasadzie podporządkowania (dominacji, zależności).

195 A. Szumański, w: System Prawa Prywatnego, t. 17a, Warszawa 2015, s. 818-819.

196 Szerzej: P. Pinior, w: J. A. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2015, s. 45; S. Włodyka, Prawo koncernowe, Kraków 2003, s. 88-106; J. Warchoł, Umowy koncernowe w prawie niemieckim, cz. I, PPH 2001, Nr 9, s. 32-40, CZ. Ii S. 27-33; A. Opalski, Koncern w niemieckim prawie spółek, PPH 1998, nr. 2 s. 19 - 22.

197 K. Oplustil, T. Włudyka, das polnische Konzernrecht – Bemerkungen de lege lata und de lege ferenda, w: Festschriftfur P. Hommelhoff (pod red. …, Koln 2012, s. 867.

198 A. Opalski, w: Prawo zobowiązań – umowy nienazwane. System Prawa Prywatnego, W. J. Katner (red.), t. 9, Warszawa 2018, s. 1211.

199 Zgodnie z projektem grupą spółek jest spółka dominująca i spółka lub spółki od niej zależne, pozostające w faktycznym bądź umownym trwałym powiązaniu organizacyjnym oraz mające wspólny interes gospodarczy (interes grupy spółek) (art. 4 § 1 pkt 51 projektu); definicja ta jest szersza niż zaproponowana w doktrynie przez S. Włodykę, S. Gołębiewskiego, W. Sędzickiego - por. S. Włodyka, Prawo koncernowe, Zakamycze 2003, s. 35-40; S. Gołębiewski, W. Sędzicki, Koncerny w polskim systemie prawa, Prawo spółek 2006, Nr 3, s. 49.

82 Rozróżnienie, czym jest holding, a czym koncern, jest kluczowe dla prawa grup spółek. Odróżnienie tych pojęć jest niezbędne w pełnego zrozumienia istoty prawa grup spółek. Koncern obejmuje wyłącznie przypadki podporządkowania umownego oraz faktycznego. Najwęższe znaczenie ma holding, ponieważ obejmuje wyłącznie podporządkowanie oparte na okolicznościach faktycznych – koncern faktyczny200.

Polska regulacja prawa koncernowego na gruncie KSH odnosi się do koncernów umownych. Brak regulacji odnoszącej się do koncernów faktycznych, a więc sytuacji prawnej spółek pomiędzy którymi powstał stosunek dominacji i zależności, a które nie zawarły umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie przez nią zysku, czyni przepisy polskiego prawa koncernowego nieodpowiadającymi praktyce obrotu gospodarczego.

Regulacja ta odnosi się przede wszystkim do obowiązków informacyjnych, jawności koncernów. Regulacja dotycząca jawności działania koncernów jest martwa. Samo założenie jawności działania struktur koncernowych jest uzasadnione. Jednakże sposób wykonania tego obowiązku nie umożliwia uczestnikom obrotu posiadanie informacji o zawarciu tego rodzaju umów. W chwili obecnej istnieje obowiązek złożenia wyciągu ze wskazanych umów do akt rejestrowych. De lege ferenda obowiązek złożenia wyciągu ze wskazanych umów do akt rejestrowych powinien zostać poszerzony o ujawnienie tych danych w systemie teleinformatycznym Krajowego Rejestru Sądowego lub w MSiG. W takiej sytuacji ochrona, czy to wierzycieli spółki zależnej, czy też wspólników mniejszościowych, zostałaby w tym aspekcie zapewniona.

Próba ustalenia skali zjawiska składania do akt rejestrowych wyciągu z umów, o których mowa w art. 7 KSH, okazała się nieudana. Wydziały gospodarcze KRS Sądów Rejonowych jak i Ministerstwo Sprawiedliwości nie posiadają danych liczbowych w tym zakresie²⁰¹. Ponadto z rozmów uzyskanych od pracowników XII Wydziału Krajowego Rejestru Sądowego Sądu Rejonowego w Białymstoku wynika, że złożenie wyciągu z umów, o których mowa w art. 7 KSH, nie miało miejsca.

Zawarcie umowy koncernowej, tj. umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę, wymaga uchwały wyrażającej

200 S. Gołębiewski, W. Sędzicki, Koncerny we polskim systemie prawa, Prawo spółek 2006, Nr 3, s. 49; S. Włodyka, Prawo koncernowe, Kraków 2003, s. 40.

201 wniosek o udostępnienie informacji publicznej o uzyskanie danych skierowany do Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Sądu Rejonowego w Białymstoku, XII Wydział Rejestrowy KRS.

83 zgodę na zawarcie takiej umowy. Skoro zawarcie umowy wymaga stosownej uchwały, zasadne wydaje się istnienie obowiązku do podjęcia uchwały w celu zmiany umowy. Literalne brzmienie art. 228 pkt 6 KSH, art. 300⁸¹ pkt 5 KSH oraz 393 pkt 7 KSH dotyczy tylko zawarcia wskazanych umów. Biorąc pod uwagę cel regulacji, tj. ochronę wierzycieli spółki zależnej oraz wspólników mniejszościowych spółki zależnej (ochrona autonomii wspólników spółki zależnej), autorka pracy podziela pogląd co do konieczności podjęcia stosownej uchwały w przypadku zmiany takiej umowy. Wobec braku takiej normy prawnej zasadne jest de lege ferenda wprowadzenie normy prawnej która by wprowadzała w art. 228 pkt 6 KSH, art. 30081 pkt 5 KSH oraz 393 pkt 7 KSH, obowiązek podjęcia uchwały w przypadku zmiany umowy o której mowa w art. 7 KSH.

Powiązania pomiędzy spółką dominującą, a spółką zależną mogą, ale nie muszą prowadzić do powstania grupy spółek. Różnicą między zwykłym stosunkiem dominacji i zależności, a grupą spółek będzie konieczność wystąpienia w grupie spółek dodatkowych przesłanek, tj. trwałego powiązania organizacyjnego. Jednakże nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że ustawodawca wprowadza fikcję prawną, polegającą na tym, że powstanie stosunku dominacji przesądza o powstaniu grupy spółek.

Skoro koncerny formalne i nieformalne oparte są na stosunku dominacji i zależności, to tylko podmioty, które charakteryzują się tą więzią, mogą zostać zaliczone do prawa koncernowego. Stosunek dominacji i zależności powinien być oparty na więziach określonych w art. 4 § 1 pkt 4 KSH. Przepis ten w lit. a-e określa w sposób ścisły przesłanki powiązania osobowego i kapitałowego. Przesłanka z lit. f „wywierania decydującego wpływu na działalność spółki kapitałowej zależnej lub spółdzielni” została sformułowana na tyle szeroko, że krąg podmiotowy prawa koncernowego ulega znacznemu rozszerzeniu.

Spółki funkcjonujące w ramach grup spółek, pomiędzy którymi istnieje stosunek dominacji i zależności muszą stosować się do norm prawnych regulujących poszczególne zagadnienia dotyczące ustroju spółki dominującej i zależnej.

Ustrój prawny uczestników koncernu w odniesieniu do spółki dominującej jest w sposób jasny określony. Odnosząc się do spółki zależnej przepisy KSH nie regulują sposobu działania zarządu spółki zależnej, co do takich kwestii jak: możliwość przekazywania kompetencji i zadań przez spółkę dominującą na spółkę zależną, czy też powstania, ustania, zmiany treści stosunku dominacji. Wskazane zagadnienia są niezwykle ważne dla samodzielności funkcjonowania spółki zależnej. Z tego względu

84 autorka dysertacji podkreśla, aby w umowie lub statucie spółki zawrzeć konkretne postanowienia, które uzależniałyby decyzje zarządu od zgody organu uchwałodawczego lub nadzorczego spółki zależnej.

Nie jest możliwe przyjęcie koncepcji o konieczności powstania powiązań ustrojowych w celu wyodrębnienia koncernów formalnych. Koncernem jest grupa samodzielnych pod względem prawnym przedsiębiorców, powiązanych stosunkiem dominacji i zależności wynikającym z powiązań ustrojowych albo/i szczególnej umowy o podporządkowanie202. Umowy koncernowe stanowią autonomiczną podstawę powstania stosunku dominacji i zależności, a tym samym i koncernów. Struktury mieszane mogą powstać następczo, tj. najpierw musza zaistnieć więzi umowne lub holdingowe. Oznacza to, że pierwotnie musi wystąpić stosunek formalny lub faktyczny. Spółka akcyjna zawierająca umowę, na podstawie której nabyłaby mienie od założyciela lub akcjonariusza albo dla spółki lub spółdzielni zależnej od założyciela lub akcjonariusza spółki, za cenę przewyższającą jedną dziesiątą wpłaconego kapitału zakładowego, zobowiązana jest do podjęcia uchwały walnego zgromadzenia większością dwóch trzecich głosów, jeśli umowa ta zostanie zawarta przed upływem dwóch lat od dnia zarejestrowania spółki (art. 394 § 1 KSH). Zakaz ten obowiązuje również w sytuacji nabycia mienia od spółki dominującej albo spółki lub spółdzielni zależnej (art. 394 § 2 KSH). Oznacza to, że zakaz ten działa dwukierunkowo: w przypadku nabycia mienia dla spółki lub spółdzielni zależnej jaki i od spółki dominującej albo spółki lub spółdzielni zależnej.

Zakaz ten dotyczy wyłącznie nabycia mienia w spółce akcyjnej. Zbycie mienia nie zostało obwarowane szczególnymi warunkami203. Z uwagi na brak tożsamego zakazu odnoszącego się do spółki z o.o. oraz PSA, nabycie lub zbycie mienia dla spółki lub spółdzielni zależnej jaki i od spółki dominującej albo spółki lub spółdzielni zależnej, nie wymaga w tej spółce zgody wspólników lub akcjonariuszy wyrażonej w uchwale spółki. Zbycie mienia jest transakcją, która rodzi doniosłe skutki w sferze finansowej spółki. Idąc dalej, to zbycie mienia spółki często może wiązać się z nieprawidłowym gospodarowaniem majątkiem. Taka regulacja wymaga od wspólników

202 S. Włodyka, Prawo handlowe. Część ogólna. t. 1, Warszawa 2009, s. 965.

203 Szerzej: S. Włodyka (red.), w: Prawo spółek handlowych. System Prawa Handlowego, t. 2, Warszawa 2012, s. 1580; tak samo: J. Szwaja, w: S. Sołtysiński (et.al.], Kodeks spółek handlowych, Komentarz do art. 301-458, t. 3, Warszawa 2013, s. 905.

85 w spółce z o.o. oraz akcjonariuszy w PSA i spółce akcyjnej dodatkowych uregulowań wewnętrznych, mających na celu ochronę majątku spółki.

86