Obowiązek rejestracji umów koncernowych – art 7 KSH

Koncerny działają jako forma współpracy, mająca na celu koncentrację gospodarczą. Ich działalność wpływa na inne podmioty prawa, niejednokrotnie przynosząc liczne zagrożenia. Jawność funkcjonowania koncernów, a bliżej jawność umów koncernowych, jest ważną cechą chroniącą wierzycieli spółki zależnej oraz spółkę zależną w zakresie odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.

Regulacja dotycząca jawności działania koncernów znajduje się w art. 7 KSH. Dotyczy ona skutków zawarcia umów koncernowych. Jawność działania koncernów obejmuje umowy o zarządzanie spółką zależną lub o przekazywanie przez nią zysku. Jawność działania dotyczy tylko koncernów umownych oraz mieszanych.

Analiza obowiązku informacyjnego charakteryzuje się określonym zakresem przedmiotowym, podmiotowym oraz czasowym.

77 Zakres przedmiotowy obowiązku informacyjnego obejmuje dwa rodzaje umów. Umowami tymi są: umowa przewidująca zarządzanie spółką zależną oraz umowa przewidująca przekazywanie zysku przez spółkę zależną. Dotyczy on tylko określonej części wyżej wymienionych umów. Zgodnie z art. 7 § 1 i 2 KSH złożeniu do akt rejestrowych spółki zależnej podlega wyciąg z umowy zawierający:

a) postanowienia, które określają zakres odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy oraz

b) postanowienia, które określają zakres odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania spółki zależnej wobec jej wierzycieli.

c) postanowienia, które wyłączają odpowiedzialność spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy oraz zakres odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania spółki zależnej wobec jej wierzycieli.

d) Okoliczność, że umowa koncernowa nie reguluje odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy oraz zakres odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania spółki zależnej wobec jej wierzycieli.

Na spółki został nałożony dość niezrozumiany obowiązek ujawnienia braku określonej regulacji w zawartej umowie koncernowej.

Wskazane postanowienia nie są essentialia negoti umów koncernowych. Ustawodawca formułując treść art. 7 § 1 KSH, posłużył się stwierdzeniem „przewidujące”, co wskazuje na określoną treść postanowienia, a nie na rodzaj umowy. Brak wystąpienia takich zapisów nie dyskwalifikuje umów koncernowych, ich charakteru prawnego, co oznacza, że nie każda umowa koncernowa musi zawierać wskazane postanowienia.

Wpis danych określonych w art. 7 KSH ma charakter deklaratoryjny. Wynika to z tego, że brak jest szczególnego przepisu prawa wskazującego jednoznacznie, że dana czynność jest skuteczna prawnie dopiero od momentu jej zarejestrowania w Krajowym Rejestrze Sądowym. Obwiązek informacyjny realizowany jest poprzez złożenie wyciągu zawierającego określone postanowienia do sądu rejestrowego. Obowiązek informacyjny polegający na złożeniu dokumentu powoduje, że dokument ten będzie złożony w sądzie rejonowym, lecz jego treść nie zostanie wpisana do rejestru

78 prowadzonego w systemie teleinformatycznym (art. 7 § 1 KSH w zw. z art. 9 ust. 2 KRS 182). Dokument ten będzie tylko w sądzie rejestrowym spółki dominującej lub zależnej, lub w obu sądach rejestrowych, jeśli obie spółki złożą wyciąg do właściwego im sądu rejestrowego. Na mocy art. 4 ust. 3a ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym Centralna Informacja wydaje z katalogu kopie dokumentów złożonych w postaci papierowej poświadczone za zgodność z dokumentami znajdującymi się w aktach rejestrowych podmiotu¹⁸³.

Obowiązek informacyjny pod względem podmiotowym spoczywa na organie wykonawczym spółki. W przypadku spółek kapitałowych będzie to zarząd spółki dominującej lub zależnej, w przypadku spółek osobowych będzie to wspólnik prowadzący sprawy spółki dominującej lub zależnej (odnośnie poszczególnych typów spółek: w spółce jawnej będzie to wspólnik niewyłączony od prowadzenia spraw spółki, w spółce partnerskiej będzie to zarząd, a gdyby nie został powołany - partnerzy, którzy nie zostali wyłączeni od prowadzenia spraw spółki, w spółce komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej komplementariusze). W PSA będzie to rada dyrektorów.

Zakres czasowy obowiązku informacyjnego został określony w art. 7 § 3 KSH. W przypadku niedopełnienia obowiązku zgłoszenia okoliczności wymagających ujawnienia w terminie trzech tygodni od dnia zawarcia wskazanych umów, skutkuje nieważnością postanowień ograniczających lub wyłączających odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej lub jej wierzycieli (art. 7 § 3 KSH). W przypadku, gdy umowy przewidują odpowiedzialność spółki dominującej wobec wierzycieli spółki zależnej, czy też za zobowiązania spółki zależnej, wówczas niezgłoszenie tego faktu nie spowoduje negatywnych skutków prawnych. Sankcje nie znajdą zastosowania również w przypadku, gdy umowa nie reguluje odpowiedzialności spółki dominującej.

Termin trzytygodniowy zaczyna biec od dnia zawarcia umowy, a jego koniec nastąpi z upływem dnia, którego nazwa odpowiada początkowemu dniowi terminu (art. 112 KC w zw. z art. 2 KSH). Jeżeli termin upływu terminu jest uznany za ustawowo wolny od pracy wówczas termin upływa dnia następnego (art. 115 KC w zw. z art. 2 KSH). W przypadku niedopełnienia obowiązków wszczynana jest procedura przymuszająca uregulowana w art. 24 ustawy o KRS.

W literaturze sporne jest, czy art. 7 § 1 statuuje domniemanie odpowiedzialności spółki dominującej wobec wierzycieli spółki zależnej w przypadku nie zgłoszenia

182 Dz. U. z dnia 2018r., poz. 986 ze zm.

79 wskazanych informacji184, czy też jest sankcją za niewypełnienie obowiązków zgłoszeniowych185. Zdaniem A. Szumańskiego, interpretacja prowadząca do braku istnienia domniemania prowadzi do bezprzedmiotowości art. 7 § 2 w zw. z art. 7 § 3 zd. 2 KSH¹⁸⁶ Wydaje się słuszne zastosowanie istnienia domniemania. Uzasadnieniem takiego stanowiska jest ochrona interesów wierzycieli, wynikająca z funkcji kapitału zakładowego oraz majątku obu spółek187.

Wskazany przepis statuuje domniemanie prawne w przypadku niedopełnienia obowiązków zgłoszeniowych przez spółkę dominującą lub spółkę zależną. Podmiotem korzystającym z tego domniemania w odniesieniu do stosunków wewnętrznych jest spółka zależna, w odniesieniu do stosunków zewnętrznych są wierzyciele spółki zależnej. Domniemanie to ma charakter sankcji w przypadku niedopełnienia obowiązków rejestrowych188. Wykonanie obowiązku tylko przez jedną spółkę, skutkuje tym, że domniemanie z art. 7 § 3 zd. 2 KSH przestaje działać. Wykonanie tego obowiązku tylko przez jedną spółkę, zwalnia spółkę dominującą ze skutków prawnych wskazanego domniemania¹⁸⁹.

Sankcje za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia dotykają zarówno spółki dominującej jak i zależnej.

Spółka zależna ujawnia wskazane dane w celu utrzymania swojej wiarygodności wobec aktualnych i potencjalnych kontrahentów190. Postanowienia określające zakres odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy oraz zakres odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania spółki zależnej wobec jej wierzycieli są niejako gwarancją stabilności spółki i jej zdolności realizacji zobowiązań, spłaty zaciągniętych długów.

184 A. Szumański, w: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański., J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz do artykułów 1-150, t. 1, Warszawa 2012, s. 171.

185 T. Sójka, Umowa przewidująca odprowadzanie zysku przez spółkę akcyjna, a zasada utrzymania kapitału zakładowego, w: M. Cejmer, J. Napierała, T. Sójka (red.), Europejskie prawo spółek, t. 2, Instytucje prawne dyrektywy kapitałowej, Kraków 2005, s. 247; T. Targosz, Art. 7 ksh. - Czy rzeczywiście zalążek regulacji prawa holdingowego? Rejent 2003, Nr 1, s. 128.

186 A. Szumański, w: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański., J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz do artykułów 1-150, t. 1, Warszawa 2012, s. 171.

187 T. Mróz, w: Prawo zobowiązań - umowy nienazwane. System Prawa Prywatnego, W. J. Katner (red.), t. 9, Warszawa 2018, s. 1131.

188 A. Szumański, w: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański., J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz do artykułów 1-150, t. 1, Warszawa 2012, s. 171

189 Ibidem, s. 177.

80 Spółka dominująca jest niezwykle zainteresowana spełnieniem obowiązku informacyjnego. Niedopełnienie obowiązku powoduje zastosowanie domniemania z art. 7 § 3 zd. 2 KSH. Powoduje to przyjęcie na spółkę dominującą nieograniczonej odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce zależnej w wyniku zarządzania spółką zależną oraz nieograniczoną odpowiedzialność spółki dominującej wobec wierzycieli spółki zależnej191. Tym samym postanowienia ograniczające lub wyłączające odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej na podstawie umowy stają się nieważne192. Przyjęcie nieograniczonej nieodpowiedzialności nie może zostać ograniczone w przypadku, gdyby umowa tę odpowiedzialność wyłączyła lub ograniczyła¹⁹³.

W przypadku braku postanowień wyłączających lub ograniczających odpowiedzialność spółki dominującej, sankcja nieważności nie znajdzie zastosowania. Tak samo, sankcja nieważności nie będzie miała zastosowania wówczas, gdy umowa będzie przewidywać odpowiedzialność spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy oraz odpowiedzialność spółki dominującej za zobowiązania spółki zależnej wobec jej wierzycieli.

W przypadku, gdy umowa ogranicza lub wyłącza odpowiedzialność spółki dominującej, wówczas brak zgłoszenia spowoduje nieważność wskazanych ograniczeń194.

Obowiązek rejestrowy dotyczy tylko zobowiązań spółki dominującej. Zobowiązania spółki zależnej nie są ujawniane w rejestrze. W przypadku nieważności postanowień, które podlegają zgłoszeniu, pozostałe postanowienia pozostają w mocy.

Obwiązki informacyjne mają ma celu ochronę osób trzecich, które mogą odnieść szkodę w wyniku zawarcia wskazanych umów. Zgłoszenie wskazanych informacji do

191 Odmiennie: M. Tofel, w: J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, K. Oplustil, R. Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M. Tofel, R. Zawłocki, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2019, s. 50. Autor stwierdza, że brak zgłoszenia nie powoduje powstania odpowiedzialności spółki dominującej wobec wierzycieli spółki zależnej, ponieważ nie powstaje wówczas unieważnienie postanowień umownych ograniczających lub wyłączających odpowiedzialność która nie istnieje; podobnie: M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2014, s. 39.

192 T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, w: T. Siemiątkowski , R. Potrzeszcz (red.), Kodeks spółek handlowych, Komentarz, Tytuł I-0 Przepisy Ogólne, Tytuł II – spółki osobowe, t. 1, Warszawa 2010, s. 81.

193 A. Szumański, w: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański., J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz do artykułów 1-150, t. 1, Warszawa 2012, s. 178.

81 sądu rejestrowego z pewnością nie stanowi wystarczającej ochrony spółki zależnej lub jej wierzycieli.

Praktyka obowiązywania art. 7 KSH jasno wskazuje, że przepis ten jest martwy. Wynika to z faktu, że koncerny umowne nie funkcjonują w Polsce, w przeciwieństwie do koncernów faktycznych – holdingów, które stanowią stałą praktykę występującą w obrocie gospodarczym. Z tych względów polska doktryna postuluje o usunięcie przepisu art. 7 KSH¹⁹⁵.

W prawie niemieckim treść i sposób zawarcia umów regulujących przekazywanie zysku lub zarządzanie spółką została uregulowana w niemieckiej ustawie o spółce akcyjnej. Regulacja niemiecka jest bardzo szczegółowa196. W literaturze wskazuje się, że art. 7 KSH jest nieudaną próbą przeszczepu prawnego rozwiązań prawnych obowiązujących

w Niemczech do polskiego porządku prawnego197. Regulacja umów koncernowych została umieszczona w „próżni” polskiego systemu prawa198.