lub stanu prawnego
3. Charakter prawny oświadczenia
Oświadczenie jako środek dowodowy jest swym charakterem prawnym zbliżone do zaświadczenia. Nie ulega zatem wątpliwości, że „oświadczenie strony jest środkiem dowodowym o charakterze posiłkowym”9.
Ustawy szczególne stosunkowo rzadko wskazują zaświadczenie jako środek dowodowy, który musi być dostarczony przez stronę w postępowa-niu. Również akty wykonawcze od lat 80. ubiegłego wieku zostały w tym zakresie uproszczone10. Niemniej jednak w prawie materialnym przypadki takie występują, czego ilustracją mogą być akty prawne z zakresu zabez-pieczenia społecznego. Przepisy te dość często uzależniają przyznanie stronie określonych świadczeń od formalnego udokumentowania jej sytuacji życiowej w drodze zaświadczenia.
Wydaje się, że – w związku z brakiem jednoznacznego uregulowania tej kwestii w treści k.p.a. – oświadczenie może być złożone zarówno pi-semnie, jak i ustnie do protokołu. Złożenie takiego wniosku sprawia, że organ administracji nie może odmówić przyjęcia oświadczenia strony, gdy spełniony jest jednocześnie warunek braku konieczności przedłożenia zaświadczenia. Złożenie oświadczenia jest natomiast obowiązkowe, gdy przewidują to przepisy prawa materialnego11.
Jednocześnie należy zauważyć, że art. 75 § 2 k.p.a. zastrzega, że oświad-czenie składane jest pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Tym samym przepis ten pozostaje w korespondencji z art. 233 k.k. Zgodnie z nim osoba oświadczająca nieprawdę podlega karze pozbawienia wol-ności do lat 3. Jednakże warunkiem tej odpowiedzialwol-ności jest wskazanie przez ustawodawcę, że odebranie oświadczenia następuje pod rygorem odpowiedzialności karnej. Ponadto przyjmujący zeznanie, działając w za-kresie swoich uprawnień, zobowiązany jest do uprzedzenia składającego oświadczenie o odpowiedzialności karnej za fałszywe oświadczenie.
W tym kontekście, szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że zgod-nie z orzecznictwem każde oświadczezgod-nie jako środek dowodowy w
9 G. Łaszczyca, komentarz do art. 75, w: G. Łaszczyca, Cz. Martysz, A. Matan, Kodeks…, t. I, Komentarz do art. 1-103, Lex 2010.
10 W szczególności mocą postanowień rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 marca 1988 r. w sprawie zmiany niektórych rozporządzeń zawierających wymóg przedkładania zaświadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 73).
zumieniu art. 75 § 2 zawsze podlega ocenie przez organ prowadzący postępowanie. Sąd bowiem zauważył, że „za błędny należy uznać pogląd, jakoby organ nie mógł badać prawdziwości oświadczenia, w sytuacji jego kwestionowania przez inną stronę postępowania administracyjnego” 12. Wobec tego w przypadku wątpliwości co do prawdziwości złożonego oświadczenia organ ten winien podjąć działania zmierzające do ustalenia rzeczywistego stanu prawnego.
4. Ewolucja zasad potwierdzania faktów
lub stanu prawnego w art. 220 k.p.a.
Zmiany wprowadzone art. 1 u.o.b.a. stanowią kolejny etap ewolucji zasad potwierdzania określonych faktów lub stanu prawnego w postę-powaniu administracyjnym. Przyjmuje się, że uregulowanie tych zasad w przepisach k.p.a. służy ochronie interesów obywateli i innych podmio-tów przed nadmiernymi żądaniami organu prowadzącego sprawę13.
W treści art. 220 k.p.a. zakaz żądania przez organ administracji zaświad-czeń na potwierdzenie faktów lub stanu prawnego znanych organowi z urzędu bądź możliwych do ustalenia przez organ na podstawie posia-danej ewidencji obecny jest od lat 80. ubiegłego wieku14. Zakaz ten został wzmocniony poprzez dodanie kolejnego paragrafu, w którym ustawodaw-ca zobowiązał organ administracji – w przypadku żądania przez niego urzędowego potwierdzenia faktów lub stanu prawnego – do wskazania przepisu prawa, który stanowi podstawę takiego żądania15.
Kolejną zasadniczą zmianę brzmienia art. 220 k.p.a. przyniosły postano-wienia ustawy z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw16. Zwiększyły one katalog okoliczności, w których organ ad-ministracji nie może żądać zaświadczenia poprzez dodanie takich sytuacji, w których może on ustalić ich treść na podstawie rejestrów publicznych
12 Wyrok WSA w Bydgoszczy z 26 lutego 2008 r., II SA/Bd 1009/07, Lex nr 501059.
13 M. Jaśkowska, komentarz do art. 220, w: M. Jaśkowska, A. Wróbel, Kodeks postępowania
administracyjnego. Komentarz, Lex 2009.
14 Dz. U. z 1980 r. Nr 9, poz. 26 ze zm.
15 Zmiana wprowadzona ustawą z dnia 23 października 1987 r. o zmianie ustawy – Ko-deks postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 33, poz. 186).
posiadanych przez inne podmioty publiczne, do których ma dostęp w dro-dze elektronicznej lub w drodro-dze wymiany z nimi informacji.
W praktyce zmiany wprowadzone w 2010 r. oznaczały, że organ admini-stracji publicznej powinien sam składać wnioski do innego podmiotu pu-blicznego i na podstawie jego odpowiedzi gromadzić potrzebne w sprawie potwierdzenie stanu faktycznego i prawnego. Natomiast zostało przyjęte, że wykluczone jest przerzucanie na obywatela wymogu dostarczania potrzebnych poświadczeń17.
Ostatnim etapem ewolucji normatywnej treści art. 220 a jednocze-śnie niejako „domknięciem” wdrażania koncepcji odbiurokratyzowania postępowania administracyjnego są zmiany wprowadzone ustawą de-regulacyjną.
5. Nowe brzmienie art. 220 k.p.a.
W aktualnym stanie prawnym ustawodawca jeszcze bardziej wzmocnił ochronę jednostki biorącej udział w postępowaniu, przed nadmiernymi żądaniami organu administracji publicznej. W stosunku do poprzedniego brzmienia zmianie uległy okoliczności i zasady przedstawiania oświad-czeń.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 220 k.p.a. organ administracji publicznej nie może żądać oświadczenia (a nie jak to miało miejsce do nowelizacji, tylko zaświadczenia) na potwierdzenie faktów lub stanu praw-nego, jeżeli znane są one organowi z urzędu lub możliwe są do ustalenia przez ten organ na podstawie:
1) posiadanych ewidencji, rejestrów lub innych danych,
2) rejestrów publicznych posiadanych przez inne podmioty publicz-ne, do których organ ma dostęp w drodze elektronicznej, na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne,
3) wymiany informacji z innym podmiotem publicznym na zasadach określonych w wyżej przywołanej ustawie,
4) przedstawionych przez zainteresowanego do wglądu dokumentów urzędowych.
17 G. Sibiga, Zmiany w Kodeksie postępowania administracyjnego – informatyzacji
postę-powania administracyjnego ciąg dalszy. Wprowadzenie do tematu, „Czas Informacji” 2010,
Jeszcze większe zmiany nastąpiły w zakresie obowiązku organu ad-ministracji do wskazania podstaw żądania analizowanego oświadczenia. Zgodnie bowiem z art. 220 § 2 k.p.a. jest on zobowiązany nie tylko do wskazania przepisu wymagającego urzędowego potwierdzenia faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia, ale również do wskazania, że wymóg ten znajduje zastosowanie odnośnie do oświadczenia.
Co więcej w treści tego paragrafu, ustawodawca zdecydował się na poszerzenie katalogu podmiotów, będących częściowo adresatami tego przepisu. W obecnym brzmieniu podmiotami tymi są strony postępowa-nia (zdefiniowane w art. 28 k.p.a.) oraz inni jego uczestnicy. Tym samym literalnie została wyrażona dotychczasowa praktyka, zgodnie z którą brzmienie poprzedniej wersji tego przepisu, w którym wprost wskazana była wyłącznie strona, interpretowane było w sposób szeroki, obejmujący każdy podmiot, od którego żąda się zaświadczenia18.