Charakter zaangażowania w konflikt organizacji międzynarodowych

Organizacja Narodów Zjednoczonych:

• ONZ jako instrument uregulowania problemu Kosowa pojawiła się dopiero w końcowej fazie wydarzeń, podejmując rezolucję Rady Bezpieczeństwa nr 1244, o której była już mowa. Jednocześnie należy pamiętać, iż podjęcie interwencji zbrojnej NATO w 1999 r. bez mandatu Rady Bezpieczeństwa ONZ stanowiło naruszenie prawa międzynarodowego, w szczególności za-pisów Karty Narodów Zjednoczonych, stanowiących o zakazie użycia siły przy rozwiązywaniu sporów oraz stosowaniu groźby użycia siły,

• celem działań ONZ w Kosowie była budowa demokratycznych instytucji, systemu prawnego opartego na unijnych standardach, integracja mniejszo-ści narodowych oraz poprawa sytuacji ekonomicznej.

UNMIK – Misja Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie:

• misja realizowana przez ONZ, przy współpracy z NATO, OBWE i UE, • podział kompetencyjny w ramach misji ustalono w następujący sposób:

w gestii ONZ leżały kwestie związane z policją i wymiarem sprawiedliwo-ści oraz administracją cywilną, UE – gospodarcze, OBWE – demokratyza-cji, NATO – bezpieczeństwa militarnego,

• obecnie misja UNMIK liczy 4911 urzędników ma zostać ograniczona do 507 osób, w tym 491 cywilnych mieszkańców Kosowa, 8 policjantów mię-dzynarodowych i 8 oficerów łącznikowych. W związku z przejęciem roli operacyjnej w obszarze praworządności przez EULEX w grudniu 2008 r., zmniejszono także analogiczny komponent UNMIK, z 3329 do 22 osobo-wego personelu Biura Łącznikoosobo-wego Policji i Wymiaru Sprawiedliwości z dniem 1 lipca 2009 r. [Report of the Secretary-General..., 10 June 2009, 4], • od 20 czerwca 2008 r. na czele misji UNMIK stoi Włoch Lamberto

Zannier,

• rozmieszczenie misji UNMIK w Kosowie [zob. http://www.un.org/Depts/ Cartographic/map/dpko/unmik.pdf].

UNDP Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju:

• od 1999 r. udział w procesie odbudowy Kosowa pod parasolem ONZ. Po początkowej fazie rekonstrukcji powojennej, UNDP koncentruje się na wsparciu procesu tworzenia i rozwoju lokalnych instytucji,

• zasadniczym celem UNDP jest walka z ubóstwem i wzrost gospodarczy. W dużej mierze jest to uzależnione od kondycji instytucji kosowskich, wzrostu poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie, a także osiągnięcia społecznej równowagi,

• według Wskaźnika Rozwoju Ludzkiego (the Human Development In-dex) Kosowo posiada 0,6, co daje mu status państwa rozwijającego się. W 2005 r. budżet UNDP Kosowo wyniósł 11.5 mln dol., w 2006 r. – 14,5 mln, a w 2007 r. – 17 mln dolarów [zob. http://www.ks.undp.org/?cid=2,10].

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie:

• misja OBWE w Kosowie została ustanowiona przez Zgromadzenie Parla-mentarne 1 lipca 1999 r. Stanowi komponent UNMIK, tworząc tzw. III fi-lar, jest odpowiedzialna za budowę instytucji i demokracji, promocję praw człowieka i rządów prawa w Kosowie,

• w historii OBWE jest to trzecia misja wysłana do byłej Jugosłowiańskiej Republiki Federalnej. Pierwsza w 1992 r. w ramach procesu KBWE, roz-mieszczona została w Kosowie, Sandjak i Wojwodinie. Jej mandat nie zo-stał przedłużony,

• w okresie od października 1998 r. do marca 1999 r. Misja Weryfikacyjna w Kosowie (the Kosovo Verification Mission (KVM), była najdłuższą i naj-trudniejszą operacją OBWE do tego okresu, została ustanowiona w celu sprawdzenia stosowania się FRJ do rezolucji Rady Bezpieczeństwa 1160 i 1199. Celem KVM była weryfikacja zaprzestania działań wojennych, monitorowanie ruchów sił zbrojnych, promocja praw człowieka i budowa demokracji. Z chwilą pogorszenia się sytuacji w Kosowie w marcu 1999 r. KVM wycofała się.

Do zadań obecnej misji OBWE w Kosowie, rozpoczętej w lipcu 1999 r. należy:

• zgodnie z Rezolucją 1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ misją OBWE w Kosowie miało być tworzenie ram dla działalności UNMIK, a także „przewodnia rola w kwestiach dotyczących budowy instytucji i demokra-tyzacji, praw człowieka i zasad prawa”;

• w związku z powyższym wyodrębnione zostały trzy obszary aktywności organizacji: 1) wsparcie procesu budowy demokratycznych instytucji; 2) prawa człowieka i społeczeństwo obywatelskie; 3) bezpieczeństwo pub-liczne i inne kwestie związane z bezpieczeństwem;

• wsparcie tworzenia instytucji, które będą w stanie zapewnić ochronę praw człowieka i praworządne standardy oraz nadzorowanie prowadzonej przez nie polityki misja OBWE realizowała w 4-stopniowym procesie: monitoro-wanie, analiza, sprawozdanie i zalecenia zapobiegawczych działań wobec zaobserwowanych niedociągnięć. W razie potrzeby personel misji organi-zuje szkolenia i doradza władzom;

• w skład misji wchodzi 224-osobowy personel międzynarodowy oraz 633 przedstawicieli lokalnej ludności – co stanowi największe obecnie zaanga-żowanie OBWE. Na czele misji stoi austriacki ambasador Werner Almho-fera, pełniący jednocześnie funkcję Wysokiego Przedstawiciela Sekreta-rza Generalnego ds. Budowy Instytucji;

• misja w Kosowie stanowi jednocześnie nowy wymiar współpracy mię-dzy OBWE a innymi organizacjami mięmię-dzynarodowymi. Po raz pierwszy OBWE jest częścią operacji prowadzonej pod auspicjami ONZ;

• jej mandat w ramach UNMIK zakładał m.in.:

– ochronę praw mniejszości, włącznie z edukacją, językiem, kulturą, nie-dyskryminacją i prawem własności,

– nadzór, ochronę i promowanie praw człowieka, przy współpracy a UN-HCR, włącznie z ustanowieniem instytucji rzecznika praw człowieka, – reformę lokalnych organów władzy w perspektywie podniesienia

jakości usług i politycznej partycypacji; szkolenia sędziów i urzędni-ków państwowych,

– monitorowanie rządów prawa i respektowanie praw człowieka, włącza-jąc samorządy, sądy i policję,

– wzmacnianie procedur ustawodawczych, jak również roli egzekutywy pod warunkiem społecznej partycypacji,

– organizację i monitorowanie przebiegu wyborów;

• Misja OBWE wspiera pracę jednostek do spraw praw człowieka we wszyst-kich kosowswszyst-kich ministerstwach, a także pomaga stworzyć takie oddziały w ramach administracji samorządowej;

• W swojej działalności kierować się będzie kluczowym celem osiągnięcia wzajemnego szacunku i pojednania między wszystkimi grupami etnicz-nymi Kosowa, tworząc stabilne społeczeństwo wielonarodowościowe, re-spektujące prawa każdego obywatela [zob. http://www.osce.org].

NATO

• NATO od czerwca 1999 r. przejęło dowództwo nad operacją przywracania pokoju w Kosowie wykorzystując do tego celu siły międzynarodowe. • Początkowo 50 tys. (1999 r.), obecnie (luty 2010 r.) ok. 11 tys. żołnierzy Sił

Kosowskich (KFOR) czuwa nad bezpieczeństwem i ochroną społeczeń-stwa oraz swobodą przemieszczania się wszystkich obywateli, niezależnie od ich narodowości i pochodzenia.

• Rozmieszczenie sił KFOR w Kosowie zob.: http://www.nato.int/kfor/stru-ctur/nations/placemap/kfor_placemat.pdf.

• Na początku 2002 r. liczebność KFOR została ograniczona do 39 tys., w czerwcu 2003 do 26 tys., a pod koniec 2003 r. do 17,5 tys. osób.

• Po zamieszkach w 2004 r., w wyniku których doszło do strać między ko-sowskimi Albańczykami i Serbami, na szczycie NATO w Stambule (28–29 czerwca 2004) przywódcy państw Sojuszu potępili akty przemocy na tle etnicznym i potwierdzili zaangażowanie dla budowy bezpiecznego, stabil-nego i wieloetniczstabil-nego Kosowa.

• W związku z ogłoszeniem niepodległości Kosowa 17 lutego 2008 r. władze Paktu potwierdziły obecność sił KFOR na mocy Rezolucji 1244, dopóki Rada Bezpieczeństwa nie postanowi inaczej. W czerwcu 2008 r. NATO przyjęło nowe zadania w Kosowie dla wsparcia rozwoju profesjonalnych, demokratycznych i wieloetnicznych struktur bezpieczeństwa.

• Na szczycie przywódców państw NATO w Bukareszcie 2–4 kwietnia 2008 r. mandat NATO i KFOR w ramach misji UNMIK został potwierdzony; podobnie na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych państw NATO 2–3 grudnia 2008 r. w Brukseli, gdzie zapowiedziano kontynuację działań NATO przy tworzeniu Kosowskich Sił Bezpieczeństwa.

• W dalszym ciągu NATO i KFOR będą wypełniały swoje obowiązki, wy-nikające z mandatu, przy współpracy z ONZ, UE-EULEX oraz innymi obecnymi w Kosowie podmiotami międzynarodowymi.

• Początkowo mandat KFOR polegał m.in. na:

– powstrzymaniu działań serbskich i jugosłowiańskich sił zbrojnych i po-licyjnych skierowanych przeciwko Kosowu,

– stworzeniu bezpiecznego otoczenia oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku,

– demilitaryzacji UÇK,

– wsparciu międzynarodowych sił humanitarnych,

– koordynacji i wsparciu międzynarodowej obecności cywilnej.

Zadania KFOR obejmowały pomoc przy powrotach uchodźców bądź

wysiedlonych, odbudowę i usuwanie min, pomoc medyczną, bezpieczeń-stwo i porządek publiczny, zabezpieczenie przed nielegalnym handlem bro-nią, niszczenie broni, wsparcie przy ustanawianiu instytucji cywilnych i inne aspekty politycznego, społecznego i ekonomicznego życia prowincji.

Szczególnie zadbano o ochronę mniejszości – w ramach regularnych pa-troli enklaw zamieszkiwanych przez mniejszości, miejsc spotkań, zapewnie-nie eskorty, ochrony dziedzictwa (monaster), zapewzapewnie-niezapewnie-nie dostaw jedzenia, ubrań, przyborów szkolnych.

Od czerwca 2008 r. do zadań NATO należy ponadto szkolenie i nadzo-rowanie nowo powstałych Kosowskich Sił Bezpieczeństwa (Kosovo Security Force, KSF), które miały osiągnąć zdolność operacyjną we wrześniu 2009 r. Kampania rekrutacyjna do KSF rozpoczęła się 21 stycznia 2009 r. W dalszym ciągu zaangażowanie w ramach KSF negują kosowscy Serbowie, którzy mieli stanowić większość 10% kwoty zarezerwowanej dla mniejszości narodowych. Utworzone siły mają odtworzyć niezdolny do działania Korpus Ochrony Ko-sowa. 90% członków Korpusu złożyło wniosek o udział w KSF. Byli członko-wie Korpusu, którzy nie spełniają wymaganych kryteriów bądź nie przejdą na emeryturę, zostaną objęci programem gospodarczej reintegracji urucho-mionym przez Biuro Korpusu Ochrony Kosowa i Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych. Biuro formalnie zakończyło swoją działalność 15 czerwca 2009 r.

Kosowskie Siły Bezpieczeństwa stanowić będą lekkie siły zbrojne, bez ciężkiego uzbrojenia takiego, jak czołgi, ciężka artyleria, czy ofensyw-nych zdolności lotniczych. KSF odpowiedzialne będą za kwestie związane z bezpieczeństwem, które nie leżą w gestii policji, w przypadkach potrze-by nagłego reagowania, usuwania materiałów wybuchowych i ochrony lud-ności cywilnej. Będą zatem partycypować zarówno w operacjach reagowa-nia kryzysowego, jak i misjach pokojowych. Mają one objąć 2500 żołnierzy w służbie czynnej oraz 800 rezerwistów.

NATO wspiera działania władz Kosowa, mające na celu powołanie mini-sterstwa, któremu będą w przyszłości podlegać Kosowskie Siły Bezpieczeń-stwa i sprawować cywilne zwierzchnictwo nad nimi [zob. szerzej http://www. uni-kassel.de; http://www.nato.int].

Unia Europejska

Obecność UE w Kosowie uwarunkowana jest przede wszystkim unijnym interesem geopolitycznym. W obliczu rosnących politycznych i militarnych wyzwań, związanych z europejskim zaangażowaniem w międzynarodowe kryzysy, Unia Europejska przejmuje rolę promotora stabilizacji, transformacji i trwałego rozwoju państw Bałkanów Zachodnich.

• W obliczu wojny w Kosowie w 1999 r. konieczna stała się bardziej skutecz-na polityka państw członkowskich wobec krajów bałkańskich. Priorytetem było tutaj przyjęcie strategii Unii w obrębie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Jej wyraz stanowiła nowa koncepcja, zainicjowana przez Komisję Europejską w maju 1999 roku, w ramach Procesu Stabilizacji i Stowarzyszenia [Calic 2004, 11–16]. Opiera się ona na zawartym w Kolo-nii 10 czerwca 1999 r. Pakcie Stabilizacji dla Europy

Południowo-Wschod-niej, w którym obok ponad 40 państw uczestniczy m.in. Komisja Euro-pejska, OBWE, NATO, MFW, Europejski Bank Inwestycyjny. Celem Paktu jest wsparcie wysiłków tego regionu na rzecz umacniania pokoju, demokracji, poszanowania praw człowieka, kształtowania społeczeństwa obywatelskiego, współpracy gospodarczej opartej na zasadach wolnoryn-kowych, znoszenia ograniczeń w handlu, a tym samym stworzenia kra-jom Europy Południowo-Wschodniej warunków do pełnej politycznej i gospodarczej integracji ze strukturami europejskimi i euroatlantyckimi oraz osiągnięcia stabilności w tej części Europy [Stability Pact for South

Eastern Europe...].

• Państwom członkowskim UE nie udało się jednak zająć jednolitego stano-wiska w sprawie uznania niepodległości Kosowa. Przyjęta na posiedzeniu Rady UE na szczeblu ministrów spraw zagranicznych 18 lutego 2008 r. deklaracja stwierdza ogłoszenie przez Kosowo niepodległości, pozosta-wiając kwestię uznania w gestii poszczególnych państw członkowskich. Podkreślono w niej również poszanowanie zasad demokratycznych i praw mniejszości.

• Kwestia określenia statusu Kosowa ma swój wymiar europejski. Ewolucja Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE była ściśle związana z problemem kosowskim. Natomiast reakcją na wojnę w 1999 r. były de-cyzje w sprawie utworzenia wojskowego filara UE – Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. W jej ramach UE buduje militarne i cywilne instrumenty prewencji kryzysowej.

• 1 maja 2007 r. na szczycie USA–UE przyjęta została deklaracja wyrażająca poparcie dla planu Athisaariego. Wśród państw członkowskich UE naj-większe wątpliwości i obawy związane z uznaniem niepodległości Kosowa wyrażane są w krajach utrzymujących dobre relacje z Serbią (Cypr, Grecja, Rumunia, Słowacja) oraz w krajach o wieloetnicznej strukturze ludności, gdzie ów precedens mógłby zagrozić ich integralności terytorialnej (Hi-szpania, Rumunia, Słowacja).

14 grudnia 2007 r. Rada Europejska podkreśliła gotowość Unii do ode-grania głównej roli w we wzmocnieniu stabilności w regionie oraz realizacji planu określającego przyszły status Kosowa [zob. Wspólne działanie Rady 2008/124/WPZiB z dnia 4 lutego 2008 r. w sprawie misji Unii Europejskiej w zakresie praworządności w Kosowie, EULEX KOSOWO].

Mandat misji

„EULEX Kosowo wspomaga instytucje Kosowa, władze sądownicze i or-gany odpowiedzialne za zapewnienie przestrzegania prawa w ich działaniach zmierzających do osiągnięcia stabilności i przyjęcia odpowiedzialności oraz w dalszym rozwijaniu i wzmacnianiu niezależnego, wieloetnicznego syste-mu wymiaru sprawiedliwości oraz wieloetnicznych służb policyjnych i cel-nych, zapewniając niezależność tych instytucji od nacisków politycznych oraz działanie przez nie z poszanowaniem międzynarodowo uznanych norm i naj-lepszych europejskich praktyk” (art. 2) [Wspólne działanie Rady 2008/124/ WPZiB z dnia 4 lutego 2008 r. w sprawie misji Unii Europejskiej w zakresie praworządności w Kosowie, EULEX KOSOWO].

Struktura EULEX: kwatera główna w Prisztinie, biura regionalne i

lo-kalne w całym Kosowie, komórka wspierająca w Brukseli, biura łącznikowe. Dowódcą operacji cywilnej EULEX jest dyrektor ds. zdolności planowa-nia i prowadzeplanowa-nia operacji. Pod kontrolą polityczną i strategicznym kierow-nictwem Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa sprawuje on dowództwo i kontrolę nad EULEX KOSOWO na poziomie strategicznym.

Starania UE o pokojowe rozwiązanie sporów wokół Kosowa insty-tucjonalnie oparte są na trzech filarach: