Eskalacja konfliktu i ustanowienie międzynarodowego protektoratu

Antyalbańskie nastroje i wzrastający serbski nacjonalizm stały się instru-mentem realizacji politycznych ambicji Slobodana Miloševića. Wybrany we wrześniu 1987 r. na prezydenta Serbii już w 1988 i 1989 r. zniósł autonomię Kosowa i Wojwodiny. W ślad za tym w 1990 r. rozwiązany został kosowski parlament i rząd. Na radykalizację nastrojów po obu zwaśnionych stronach duży wpływ miał wspomniany wyżej kryzys gospodarczy lat 80. Sytuację po-garszał dodatkowo fakt, że od 1989 r. rząd Miloševića wstrzymywał wszystkie inwestycje i subwencje dla Kosowa. W konsekwencji do 1995 r. PKB spadł o 48,5%, natomiast produkcja przemysłowa zmalała o 71,6%. Bezrobocie wzrosło do ponad 50%. Szczególnie ludność wiejska cierpiała ubóstwo, co wzmacniało jej wrogość w stosunku do mniejszości serbskiej [zob. Nietsch 2008].

Wydarzenia związane z omówionym wyżej rozpadem Jugosławii w 1990 r. zwiększyły nadzieje kosowskich Albańczyków na odzyskanie utraconej

auto-nomii. Był to zarazem historyczny pretekst dla urzeczywistnienia dążeń nie-podległościowych. Reakcją na politykę represji i agresji reżimu Miloševića było ogłoszenie w 1991 r. niezawisłego państwa Kosowa, uznanego jednak-że jedynie przez Albanię. W nieoficjalnych wyborach w 1992 r. większością 99,5% głosów na prezydenta Kosowa został wybrany Ibrahim Rugova, zwo-lennik pokojowych metod walki z reżimem, który opowiadał się za bojkotem władz Serbii oraz stworzeniem paralelnych instytucji (szkolnictwo, służba zdrowia), częściowo tolerowanych przez Belgrad. Równocześnie w Kosowie i na emigracji powstała Wyzwoleńcza Armia Kosowa (UÇK), której przy-wódcy rozwiązanie konfliktu postrzegali w przejęciu okręgu siłą. Ludność kosowsko-albańska domagała się utworzenia niepodległej Republiki Koso-wa w ramach Jugosławii, natomiast nacjonalistyczni serbscy politycy kwe-stionowali nadany Kosowu status autonomicznej prowincji. Wzrastające na-pięcia pomiędzy serbskim rządem i kosowskimi Albańczykami w latach 80. i 90., represje i brak efektów pokojowej strategii prezydenta Rugovy dopro-wadziły do nasilenia działalności terrorystycznej i wybuchu powstania UÇK w 1998 r. [zob. szerzej: Waldenberg 2003]. W zbrojnych starciach pomiędzy albańską partyzantką a serbską policją i armią jugosłowiańską regularne ofia-ry ponosiła przede wszystkim kosowska ludność cywilna [zob. Human Rights

Watch...]. Wymiar konfliktu, pociągający za sobą niebezpieczeństwo

desta-bilizacji regionu wymusił na społeczności międzynarodowej, zaangażowanie się w jego rozwiązanie. Aktywność UÇK w tym kontekście przyniosła zamie-rzony efekt, ponieważ zwróciła uwagę świata na kwestię kosowską. Latem 1998 r. tzw. Grupa Kontaktowa ds. Byłej Jugosławii (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Rosja, USA) zażądała bezzwłocznego opuszczenia Kosowa przez serbską policję oraz nałożyła embargo na broń (wobec władz Belgra-du). Skutkiem walk były masowe ucieczki ludności obu narodowości. We wrześniu 1998 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji 1199 wzywała do na-tychmiastowego zaprzestania działań zbrojnych oraz wyraziła zaniepokojenie społeczności międzynarodowej rozwojem konfliktu w Kosowie. Do wstrzy-mania walk przyczyniła się dopiero groźba interwencji NATO oraz obec-ność obserwatorów OBWE, nadzorujących ich dotrzymanie. Jednakże już w grudniu doszło do ponownej eskalacji konfliktu. Prowadzone pod auspi-cjami Grupy Kontaktowej negocjacje pokojowe w lutym i marcu 1999 r. we francuskim Rambouillet nie przyniosły porozumienia między zwaśnionymi stronami. Serbowie wykluczali możliwość wkroczenia do Kosowa sił między-narodowych, natomiast Albańczycy obstawali przy postulacie przeprowadze-nia referendum niepodległościowego po trzyletnim okresie przejściowym. Pod naciskiem Stanów Zjednoczonych delegacja albańska podpisała

propo-nowane warunki, natomiast Serbowie odrzucili zapisy ograniczające suweren-ność Kosowa [zob. Balcer, Kaczmarski, Stanisławski 2008, 10:11].

Postanowienia konferencji pokojowej w Rambouillet (marzec 1999)

• respektowanie suwerenności i integralności terytorialnej Federalnej Re-publiki Jugosławii,

• objęcie Kosowa trzyletnim protektoratem międzynarodowym, • nadzór OBWE i UE nad realizacją niniejszych postanowień,

• powołanie KFOR (Kosowo Forces) międzynarodowych sił zbrojnych, podległych NATO,

• obecność w Kosowie przez rok 2,5 tys. policjantów Republiki Serbii i do końca misji 2,5 tys. żołnierzy armii jugosłowiańskiej,

• demilitaryzacja Wyzwoleńczej Armii Kosowa,

• stworzenie wieloetnicznych lokalnych sił policyjnych,

• ustanowienie Zgromadzenia Kosowa, w którego skład miało wejść 120 de-putowanych, w tym 40 członków wybieranych przez niealbańskie wspólno-ty narodowe, wprowadzenie prawa weta mniejszości niealbańskich w kwe-stiach ich życiowych interesów (autonomii politycznej i kulturowej), • zorganizowanie trzy lata po wejściu w życie porozumienia

międzynaro-dowej konferencji, rozstrzygającej kwestię statusu Kosowa na podstawie referendum, opinii misji, wysiłków stron tego porozumienia oraz Aktu Helsińskiego (gwarancja integralności terytorialnej sygnatariuszy).

20 marca 1999 r. Serbia ponowiła działania zbrojne w Kosowie. Gdy za-wiodły próby dyplomatycznego zakończenia konfliktu podjęto decyzję o przeprowadzeniu 24 marca nalotów NATO (bez mandatu ONZ) na serb-skie cele wojskowe i strategiczne. Tym samym podjęcie interwencji zbroj-nej NATO bez mandatu Rady Bezpieczeństwa ONZ stanowiło naruszenie prawa międzynarodowego, w szczególności zapisów Karty Narodów Zjedno-czonych, stanowiących o zakazie użycia siły przy rozwiązywaniu sporów oraz stosowaniu groźby użycia siły. Wprawdzie akcja miała zapobiec „humanitar-nej katastrofie”, jednakże przyniosła zupełnie odwrotny skutek. Atak NATO zakończył się przyjęciem planu Grupy G8 przez FRJ, w którym sprecyzowa-ne zostały warunki zaprzestania nalotów na Serbię. W trwającej 78 dni inter-wencji militarnej wg brytyjskich szacunków śmierć poniosło ok. 10 tys. ko-sowskich Albańczyków z oddziałów armii jugosłowiańskiej, serbskiej policji i grup paramilitarnych. Ponad milion kosowskich Albańczyków uciekło bądź zostało wysiedlonych, w tym ponad 800 tys. do Albanii, Macedonii i Czarno-góry. Również UÇK obarczono odpowiedzialnością za przestępstwa wojen-ne. W wyniku nalotów natowskich na Jugosławię według szacunków mię-dzynarodowych organizacji praw człowieka, śmierć poniosło od 400 do 600

osób cywilnych. 10 czerwca 1999 r. prezydent Jugosławii Slobodan Milošević rozpoczął wycofywanie policyjnych i wojskowych jednostek z Kosowa. Wraz z wojskiem Kosowo opuszczały tysiące Serbów i przedstawicieli mniejszości niealbańskich (głównie Romów), w obawie przed aktami zemsty ze strony kosowskich Albańczyków. Wielu z nich zostało przymusowo wysiedlonych. Według danych UNMIK w 1999 r. zginęło 150. Serbów, Kosowo opuściło wówczas ok. 200 tys. osób tej narodowości [zob. Balcer, Kaczmarski, Stani-sławski, 2008, 15–16; Rütsche 2007].

Zarówno interwencja militarna NATO, jak i jej zakończenie oznaczały przerzucenie odpowiedzialności za pokojowe uregulowanie przyszłego statu-su Kosowa na barki społeczności międzynarodowej. Okazało się to trudne ze względu na głęboko zakorzenioną wrogość i wzajemne resentymenty zwaś-nionych stron.

Na mocy rezolucji 1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ przyjętej 10 czerwca 1999 r. Kosowo zostało objęte protektoratem międzynarodowym. Rezolucja stwarzała podstawy dla obecności sił pokojowych NATO (KFOR), liczących początkowo ok. 50 tys. (w roku 2007 ok. 16 tys.; w 2009 r. ok. 14 tys.) żołnie-rzy. Ponadto ustanawiała Misję Tymczasową ONZ w Kosowie UNMIK.

Zgodnie z rezolucją 1244. Rada Bezpieczeństwa ONZ:

• „postanawia o międzynarodowej obecności cywilnej i w zakresie bezpie-czeństwa na wstępny okres 12 miesięcy, przedłużany następnie do czasu gdy Rada Bezpieczeństwa postanowi inaczej” (ust. 19),

• „zezwala Sekretarzowi Generalnemu na ustanowienie międzynarodowej obecności cywilnej w Kosowie przy wsparciu odpowiednich organizacji międzynarodowych [...]” i „postanawia, że jej podstawowy zakres od-powiedzialności będzie obejmował [...] f) w końcowej fazie nadzór nad przekazaniem władzy przez tymczasowe instytucje Kosowa instytucjom ustanowionym na mocy porozumienia politycznego [...] i) utrzymywanie porządku publicznego, w tym utworzenie miejscowych sił policyjnych, a do tego czasu poprzez rozmieszczenie międzynarodowych sił policyj-nych w Kosowie” (ust. 10 i 11),

• „wyraża zadowolenie ze współpracy z Unią Europejską i innymi organi-zacjami międzynarodowymi w celu opracowania wszechstronnego podej-ścia do rozwoju i stabilizacji w regionie dotkniętym kryzysem w Kosowie, w tym wdrożenia Paktu Stabilności dla Europy Południowo-Wschodniej z szerokim udziałem międzynarodowym, w celu dalszego wspierania de-mokracji, dobrobytu, stabilności i współpracy regionalnej” (ust. 17). Rezolucja wezwała ponadto FR Jugosławii do natychmiastowego zaprze-stania stosowania przemocy i represji w Kosowie, wycofania wszystkich sił

wojskowych, policyjnych i paramilitarnych, z możliwością późniejszego po-wrotu określonej liczby personelu do Kosowa. A także potwierdziła integral-ność terytorialną Federacyjnej Republiki Jugosławii [Resolution 1244, 1999]. Natomiast mandat Misji Tymczasowej Administracji Organizacji Naro-dów Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK) obejmował: pełnienie podstawo-wych funkcji administracyjnych, dążenie do ustanowienia trwałej autonomii i samorządności w Kosowie, ułatwianie politycznego procesu określającego przyszły status Kosowa, koordynację pomocy humanitarnej wszystkich mię-dzynarodowych agencji, popieranie odbudowy najważniejszej infrastruktury w prowincji, utrzymanie porządku i bezpieczeństwa, zapewnienie bezpiecz-nego i niezagrożobezpiecz-nego powrotu wszystkich uchodźców do ich domów w Ko-sowie” [UNMIK 2009].

3.1.2. Problem stabilizacji i integracji mniejszości