Kosowo po 2008 roku – ocena politycznej, społecznej i gospodarczej dojrzałości

Już 18 lutego 2008 r. amerykańska sekretarz stanu Condoleezza Rice oświad-czyła, że Stany Zjednoczone „formalnie uznają Kosowo jako suwerenne i niepodległe państwo” [U.S. Recognizes Kosowo...]. Podobne działania pod-jęły największe kraje Unii Europejskiej: Wielka Brytania, Francja, Niemcy. Deklaracje niepodległości Kosowa zdecydowanie odrzuciły władze w Serbii, Rosji, a także Chiny. Obecnie Kosowo zostało uznane przez 60 państw

[Re-port of the Secretary-General..., 10 June 2009]. Kosowo

Stolica: Prisztina, 400 tys. mieszkańców

Powierzchnia: 11 tys. km kw. (mniej niż województwo świętokrzyskie)

Ludność: 2 mln, 90% to Albańczycy, 5–8% Serbowie, 2–3% to Romowie, Bośniacy, Gorani i in.

Religie: 90% muzułmanie, 5–8% prawosławni, reszta katolicy Źródło: http://bi.gazeta.pl/im/5/4936/m4936805.jpg.

9 kwietnia 2008 r. kosowski parlament jednogłośnie przyjął nową konsty-tucję, wyznaczającą fundament demokratycznego i suwerennego Kosowa.

W myśl ustawy zasadniczej Kosowo ma być pokojową, świecką, wieloetnicz-ną wspólnotą równoprawnych obywateli i narodów oraz gospodarką opartą na zasadach wolnego rynku. Jej postanowienia podkreślają państwową niezależ-ność, wykluczając możliwość przyłączenia się do innych państw, a także stwa-rzają gwarancje ochrony praw mniejszości. Konstytucja ustanawiała dwa ofi-cjalne języki urzędowe: albański i serbski. Jej zapisy są zgodne z założeniami planu Marttiego Ahtisaariego oraz zatwierdzone przez przedstawiciela Unii Europejskiej, stojącego na czele misji prawno-administarcyjnej EULEX.

„Kosowo jest państwem wszystkich obywateli, bez względu na ich po-chodzenie narodowościowe” podkreślił wybrany 10 lutego 2006 r. przez Zgromadzenie w Prisztinie prezydent Kosowa Fatimir Sejdiu (wybrany po śmierci Ibrahima Rugovy 21 stycznia 2006 r.), składając podpis pod doku-mentami, nadającymi moc prawną nowej konstytucji [www.wiadomosci.ga-zeta.pl, 15.06.2008].

Wraz z wejściem w życie kosowskiej ustawy zasadniczej 15 czerwca 2008 r., ważne prerogatywy państwowe w dalszym ciągu leżą w gestii zadań UNMIK i EULEX. „Zgodnie z wolą sekretarza generalnego ONZ Ban Ki-moona ONZ-owska administracja Kosowa (UNMIK) postanowiła nie przekazywać swych zadań kosowskim władzom”. W myśl postanowień deklaracji niepod-ległości Kosowa międzynarodowa obecność militarna i cywilna będzie trwała do momentu, kiedy kosowskie instytucje będą w stanie przejąć na siebie od-powiedzialność wynikającą z postanowień Rezolucji 1244 i planu Ahtisaarie-go [zob. Kosovo declaration of independence 2008].

Przedstawiciele władz Kosowa, powołując się na przyjętą konstytucję, w publicznych oświadczeniach postulują zakończenie misji UNMIK. Ar-gumentem uzasadniającym wygaśnięcie międzynarodowego mandatu jest w przekonaniu Prisztiny deklaracja niepodległości Kosowa, co tym samym stanowi spełnienie warunków Rezolucji 1244 odnośnie do określenia jego statusu.

Fakt ogłoszenia niepodległości wywołał protesty Serbów w Belgradzie oraz północnym Kosowie. W reakcji na uchwalenie 15 czerwca 2008 r. kon-stytucji Kosowa, kosowscy Serbowie powołali odrębny parlament w Mitro-vicy. Zdaniem UNMIK i władz Kosowa utworzenie go było aktem nieposia-dającym podstaw, a tym samym skutków prawnych. Pełni on rolę polityczną i reprezentacyjną.

Serbskie władze samorządowe w północnym Kosowie oraz w Mitrovicy po-strzegają UNMIK i Kosowskie Siły (KFOR) za jedyną posiadającą legitymację na mocy rezolucji 1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ obecność międzynarodo-wą w Kosowie; jednocześnie nie akceptują żadnej instytucji bądź symboli

kosowskich władz. Konsekwentnie sprzeciwiają się zmianom w dowództwie Kosowskiej Policji, tak by nie doszło do przejęcia zwierzchnictwa przez Prisz-tinę. Obecnie Kosowska Policja z północy kraju podlega EULEX.

Mimo że wielu kosowskich Serbów stosuje bojkot wobec instytucji Koso-wa, rośnie liczba osób składających wnioski o kosowskie dowody tożsamości, prawo jazdy itp. czy też decyduje się na podpisanie kontraktów z Kosowską Korporacją Energetyczną.

Poziom bezpieczeństwa w Kosowie generalnie rośnie, aczkolwiek zdarzają się incydentalne konfrontacje w północnej Mitrovicë/przedmieściach Mitro-vicy Kroi Vitakut/Brdjani, gdzie mieszkający tam przed interwencją zbroj-ną w 1999 r. Albańczycy, wbrew sprzeciwom Serbów, zaczęli odbudowywać swoje domy. UNMIK przy współpracy EULEX i KFOR podejmuje działania rozjemcze, które, mimo ataków na jednostki EULEX i KFOR, pozwoliły na opanowanie sytuacji w kwietniu 2009 r. W wyniku mediacji misji międzyna-rodowej doszło do zawarcia porozumienia: kosowscy Serbowie zgodzili się na odbudowę pięciu domów kosowskich Albańczyków, natomiast kosowscy Albańczycy zaaprobowali budowę pięciu domów Serbów, na nabytych par-celach w tym regionie [Report of the Secretary-General..., 17 March, 10 June 2009].

Najważniejsze problemy, którym musi stawić czoło młode państwo, świę-tujące w lutym 2009 r. pierwszą rocznicę swojej niepodległości to:

• mimo bogatych złóż naturalnych i wysokiego udziału młodych osób w ogólnej liczbie ludności, Kosowo jest najbiedniejszym krajem w Euro-pie. Wprawdzie według danych Międzynarodowego Funduszu Waluto-wego, PKB kraju wzrósł w latach 2004–2006 o 30%, przewidywany średni wzrost na następne cztery lata to zaledwie 5%. Ok. 45% ludności żyje za mniej niż 1,5 euro dziennie. Średnia pensja wynosi ok. 220 euro miesięcz-nie,

• brak sprzyjającego klimatu inwestycyjnego, wsparcia dla sektora prywat-nego, zagranicznych i krajowych inwestorów, którzy stworzyliby miejsca pracy. 10 lat po wojnie niemal 50% ludzi w wieku produkcyjnym jest bez-robotna,

• kosowska gospodarka „leży pod kroplówką kosowskiej diaspory i za-granicznych dawców”. Przelewy, pozostających poza granicami Kosowa członków rodzin stanowią ponad 13% PKB tego kraju,

• nieefektywna polityka rolna, nieco poniżej 50% użytków rolnych uprawia-na jest wyłącznie uprawia-na użytek własny. Większość artykułów rolnych pocho-dzi z importu. Przestarzałe metody uprawy nie pozwalają kosowskim

pro-ducentom na sprostanie konkurencji wobec subwencjonowanej produkcji rolnej z UE,

• brak wiarygodnych danych statystycznych – ostatni spis ludności przepro-wadzono na początku lat 80. co wpływa na ograniczone pole manewru dla działań rządu i organizacji międzynarodowych,

• około 60% dochodów Kosowa pochodzi z ceł na towary importowane, przy jednocześnie minimalnym udziale wpływów z tradycyjnych źródeł budże-towych: podatku obrotowego, dochodowego oraz od osób prawnych, • korupcja, bezprawie oraz struktury klanowe utrudniają tak procesy

demo-kratyzacji, jak i transformację gospodarczą,

• niski poziom szkolnictwa; dobra jest znajomość języków obcych wśród młodzieży, co z jednej strony wynika z wpływu albańskiej diaspory, z dru-giej – obecności międzynarodowej administracji w Kosowie [zob. Kaps, Länderbericht: Kosowo. Das Armenhaus Europa, FAZ 18.05.2008; Report

of the Secretary-General..., 17 March, 10 June 2009].

Kolejnym problemem jest kwestia zaopatrzenia mieszkańców Kosowa w energię elektryczną i uiszczanie opłat za prąd. Jedynie ok. 41% kosowskich klientów płaci rachunki. By wyegzekwować zapłatę Kosowska Korporacja Energetyczna podjęła radykalne kroki, polegające na zbiorowym odcięciu dostaw prądu wioskom, nagminnie zalegającym z płatnościami. Działania te objęły przede wszystkim tereny zamieszkałe przez Serbów, którzy interpre-towali je jako akty motywowane politycznie i etnicznie. Protesty w Shillovë/ Ilono na początku marca 2009 r. i w maju 2009 r. w Pasjane/Pasjan zakończyły się użyciem siły. Kosowska Korporacja Energetyczna przy współpracy z or-ganizacjami międzynarodowymi zaproponowała odłączonym wioskom poro-zumienia w sprawie płatności. Efektem rozmów było podpisanie zbiorowych umów, przewidujących ponowne podłączenie większości dotkniętych wsi do końca maja 2009 r. Tereny zamieszkałe przeważnie przez kosowskich Serbów Graçanicë/Granica niechętnie podpisują umowy z korporacją mimo wezwa-nia do dopełniewezwa-nia płatności Serbskiego Ministerstwa ds. Kosowa i Metohiji. Niektórzy kosowscy Serbowie uważają, iż nawiązanie stosunków opartych na umowach z instytucją publiczną, stanowiłoby bezpośrednio uznanie niepod-ległości Kosowa. OBWE monitoruje rozwój sytuacji, sprawdzając, czy nie do-chodzi tu do dyskryminacji na tle etnicznym. Jednakże w raportach organiza-cja odrzuciła taką opcję, jednocześnie podkreślając, że Kosowska Korporaorganiza-cja Energetyczna powinna przyjąć bardziej pojednawczą postawę, ze względu na złożony kontekst polityczno-prawny tej sytuacji [zob. Report of the

3.3. Wymiar regionalny i międzynarodowy