placówki oraz jest źródłem zbiorowej tożsamości i zaangażowania wszystkich członków społeczności szkolnej. To, jaka jest kultura, ma zasadnicze znaczenie dla klimatu szkoły. Kultura warunkuje sposób odczuwania organizacji przez jej członków. Klimat szkoły odnosi się zatem do wrażeń, odczuć, oczekiwań reprezentowanych przez daną społeczność i jest wypadkową kultury szkoły.
Charakterystyka badań własnych
Cel naukowy projektu i jego ważniejsze założenia
Celem projektu badawczego, którego fragment wyników będzie prezentowa-ny, było opracowanie charakterystyk dwóch szkół gimnazjalnych w sposób celowy dobranych do badania. Śzkoły te istotnie różniły się pozycją zajmo-waną w rankingu warszawskich szkół gimnazjalnych. Atrakcyjne poznawczo było ustalenie czy środowisko nauczania-uczenia się w obu tych placówkach oraz jego percepcja przez członków wszystkich grup tworzących społecz-ność szkolną są także wyraźnie odmienne. Zamysł zrealizowanego badania opierał się na przekonaniu, że kultura szkoły oddziałuje na rezultaty pracy dydaktyczno-wychowawczej, a sposób funkcjonowania szkoły jako organi-zacji jest istotny z punktu widzenia efektywności tych oddziaływań. Inten-cją badaczek było dostarczenie całościowego, spójnego obrazu kultur i kli-matów dwóch badanych instytucji szkolnych oraz porównanie tych dwóch środowisk/miejsc nauczania-uczenia się. W celu urzeczywistnienia zamie-rzeń badawczych połączono ilościową i jakościową strategię badawczą z wy-korzystaniem różnych metod i technik badawczych17�
Badania przeprowadzono w dwóch gimnazjach publicznych wybranych z rankingu szkół gimnazjalnych w Warszawie. Było to gimnazjum z czołów-ki tego zestawienia oraz gimnazjum lokujące się końcowej części ranczołów-kingu.
Przedmiotem tekstu będzie prezentacja fragmentu wyników badań przepro-wadzonych w szkole gimnazjalnej zajmującej wysoką pozycję w rankingu szkół18. Jest to placówka, której misją zakładaną (zapisaną w statucie) i
reali-17 Więcej na temat metodologii tych badań w: A. Tłuściak-Deliowska, U. Dernowska: Mo-del kultury szkoły La Tefy Schoen i Charlesa Teddliego: Holistyczne i analityczne podejście do ba-dania środowiska szkolnego. „Śeminare. Poszukiwania Naukowe” 2018, nr 1(39), s. 105–117.
18 Porównanie klimatu szkoły z perspektywy uczniów i nauczycieli obu szkół przed-stawiono w tekście Urszuli Dernowskiej: U. Dernowska: Teacher and student perceptions of school climate. Some conclusions from school culture and climate research. “Journal of Mo-dern Ścience” 2017, No. 32, s. 63–82. Porównanie kultur obu szkół oraz działań dyrekcji zapre-zentowano w tekście Aleksandry Tłuściak-Deliowskiej, Urszuli Dernowskiej i Śteva Gruener-ta: A. Tłuściak-Deliowska, U. Dernowska, Ś. Gruenert: How School Achievements Interplay
zowaną (o czym można wnioskować na podstawie wysokiego miejsca w ran-kingu szkół gimnazjalnych) jest świadczenie wysokiej jakości usług oświa-towo-wychowawczych, co za tym idzie, kształcenie uczniów na najwyższym poziomie merytorycznym. Wysoka jakość i profesjonalizm pracy pedago-gicznej to istotne wartości grona pedagogicznego tej szkoły. Śzkoła ta słynie z osiągnięć uczniów w różnych konkursach, szczególnie w dziedzinie mate-matyki i fizyki. Oferuje szeroką gamę zajęć pozalekcyjnych i umożliwiających uczniom rozwijanie różnych umiejętności i talentów. Placówka przywiązu-je dużą wagę do dostarczania treści edukacyjnych w atrakcyjny, nowoczesny i przyjemny dla młodych ludzi sposób. Ambicją społeczności szkolnej jest by-cie liderem w zakresie jakości procesu kształcenia.
Na podstawie powyższego opisu można wnioskować, że analizowana in-stytucja jest idealnym miejscem. Bliższe poznanie jej kultury i klimatu szko-ły mogą być podstawą do identyfikacji unikalnych elementów, które składają się na jej sukces. W tym tekście jednak autorka chciałaby skupić się na jednym z aspektów, który wyraźnie zaznaczył się w badaniu, a mianowicie ogólnym wrażeniu, jakie szkoła ta wywiera na uczniu – uczestniku procesu kształcenia.
Osoby badane i metoda badań
W badaniu wzięło udział 447 uczniów, z czego 261 dziewczynek (584%), 174 chłopców (38,9%) (12 braków danych). Uczniowie klasy pierwszej sta-nowili 35,1% (n = 157), uczniowie klasy II – 34,9% (n = 156), uczniowie kla-sy III – 30% (n = 134)19. Byli to wszyscy uczniowie tej szkoły obecni tego dnia, w którym prowadzono badanie.
W celu określenia klimatu społeczno-emocjonalnego szkoły wykorzystano kwestionariusz „Klimat społeczny w mojej szkole”20, który stosowany jest do autoewaluacji w programie Śzkół Promujących Zdrowie. Kwestionariusz zawie-ra różne twierdzenia składające się na 9 wymiarów klimatu szkoły. Przedmio-tem analizy w niniejszym tekście będą dwa wymiary dotyczące stanów afek-tywnych, tj. satysfakcja ze szkoły oraz poczucie przeciążenia i stresu w szkole.
Śatysfakcję uczniów ze szkoły mierzono za pomocą sześcioitemowej skali (α = 0,87). Wskaźnikami satysfakcji były: zadowolenie z nauki w tej szko-le; chęć pójścia do szkoły; poczucie, że lubi się być w szkoszko-le; poczucie, że lubi się zajęcia w szkole; ciekawe zajęcia; poczucie uczenia się. Do oceny
przedsta-with School Culture and Principal Behaviors: A comparative Study of Two Middle Schools. “Inter-national Journal of Psycho-Educational Ściences” 2017, No. 6(1), s. 10–22.
19 Badania były prowadzone w ostatnim roku przed reformą wygaszającą szkoły gimna-zjalne�
20 M. Woynarowska-Śołdan: Standard czwarty…, s. 102–132.
Charakterystyka badań własnych 87
wionych uczniom twierdzeń wykorzystano pięciostopniową skalę: 1 – „zdecy-dowanie nie”, 2 – „raczej nie”, 3 – „trudno powiedzieć”, 4 – „raczej tak”, 5 – „zde-cydowanie tak”. Wyższy wynik oznacza większą satysfakcję ucznia ze szkoły.
Negatywny afekt, czyli poczucie przeciążenia pracą i stres w szkole zmie-rzony był za pomocą czteroitemowej skali (α = 0,82). Wskaźniki stresu i prze-ciążenie pracą uczniów w szkole to: poczucie nadmiaru pracy w szkole, po-czucie, że nauka jest trudna, popo-czucie, że nauka w szkole jest męcząca, częste odczuwanie stresu w szkole. Śkala oceny poszczególnych twierdzeń była pię-ciopunktowa. Wyższy wynik oznacza bardziej negatywne wrażenie.
Na końcu kwestionariusza znajdowała się tzw. część otwarta, która umoż-liwiła sformułowanie dodatkowej wypowiedzi przez ucznia na temat swo-jej szkoły. Część ta została zatytułowana: „Dodatkowe uwagi na temat Twoswo-jej klasy/szkoły”. Uczniowie mieli zatem swobodę w zakresie tego, czy, co i w jaki sposób napiszą.
Sposoby analizy materiału empirycznego
Wypełnione anonimowo przez uczniów kwestionariusze zostały odpowied-nio zakodowane. Przygotowanie danych ilościowych i analizy statystyczne przeprowadzono przy użyciu programu PŚ Imago (ŚPŚŚ) wersja 24.0. Wy-konano analizy opisowe przedstawiające liczbowe charakterystyki rozkładu wartości danych. Dla oszacowania istotności różnic między średnimi wyni-kami uzyskanymi przez dwie grupy badanych w tych samych skalach, sto-sowano test t dla prób niezależnych. Aby oszacować łączną istotność różnic między średnimi wartościami zmiennych w wielu grupach, stosowano anali-zę wariancji oraz odpowiednie do otrzymanych właściwości zmiennych testy post hoc umożliwiające wielokrotne porównania parami.
W odniesieniu do danych z drugiej części, których źródłem była swobod-na pisemswobod-na wypowiedź uczniów, wykorzystanym sposobem aswobod-nalizowania danych była analiza treści. Technika ta pozwala na zbadanie treści znaczą-cych w tekstach pisanych, wydobycie systemów znaczeń, najważniejszych wątków, faktów i relacji pomiędzy nimi21. Po przeczytaniu dostępnych ma-teriałów podjęto próbę wydobycia z nich tego, co jest przedmiotem opisu w kontekście rozpatrywanego problemu.
Część otwarta kwestionariusza miała charakter dodatkowy, dlatego też nie wszyscy badani uczniowie ją wypełnili. Przeprowadzający badania, przy-stępując do nich, byli tego świadomi. Dodatkowo, biorąc pod uwagę fakt, że jednocześnie uczniowie wypełniali inne kwestionariusze wykorzystane
21 G. Gibbs: Analizowanie danych jakościowych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2011, s. 80.
w tym badaniu, uznano, że wypowiedzi, które się pojawią, będą dotyczyły kwestii istotnych dla uczniów, którymi z jakichś względów chcą się podzielić.
W rezultacie otrzymano 161 mniej lub bardziej rozbudowanych wypowiedzi uczniów, opisów ich wrażeń i doświadczeń szkolnych.