Charakterystyka komunikacji zapośredniczonej przez Internet i nowe mediaprzez Internet i nowe media

John Fiske podkreślał, że komunikacja jest centralną działalnością naszej kultury. Bez komunikacji każda kultura musi umrzeć. Zauważył również, że proces ten, którego celem jest wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami, odbywa się na różnych poziomach, przy użyciu zróżnicowanych środków i wy-wołuje określone skutki92. „Postęp cywilizacyjny i rozwój nowych technologii, które umożliwiły porozumiewanie się ludzi przebywających w odległych od sie-bie miejscach na kuli ziemskiej, miały wpływ na zmianę procesu komunikowania się”93. Takim wynalazkiem był i jest właśnie Internet, który oprócz gromadzenia i przekazywania informacji, zaspokaja potrzeby społeczne użytkowników – jest przede wszystkim środowiskiem komunikacyjnym94.

Współcześnie coraz częściej kontaktujemy się z innymi ludźmi za pomocą technologii, przede wszystkim Internetu. Mediatyzacja kontaktów dotyczy za-równo kontaktów z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi, a nawet nieznajomymi, jak też w pracy czy w procesie nauczania. Wraz z upowszechnianiem się Inter-netu i rozwojem technologii kontakty zapośredniczone odgrywają coraz waż-niejszą rolę w różnych obszarach ludzkiego życia. Komunikacja internetowa jest przede wszystkim komunikacją tekstową, opartą na zapisanych i odczytywanych komunikatach słownych (e-maile, komunikatory, posty, komentarze). Nie moż-na jedmoż-nak zapomnieć, że równocześnie moż-następuje rozwój mul mediów i coraz prostsze oraz doskonalsze jest przesyłanie przez Internet dźwięku oraz obrazu, i to w czasie rzeczywistym (np. relacje na żywo na Facebooku, połączenia przez różnego rodzaju komunikatory)95.

Bogusława Dobek-Ostrowska komunikację zapośredniczoną przez kompu-ter określa mianem komunikowania sieciowego, które jej zdaniem łączy cechy komunikowania interpersonalnego bezpośredniego i masowego pośredniego. Tę formę komunikacji cechuje: interpersonalny charakter komunikowania, gdyż jego zasięg ogranicza się do kilku jednostek; komunikowanie to jest

zapośred-92 J. Fiske, Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, Wrocław 2008, s. 15–16.

93 E. Musiał, Komunikacja międzyludzka w Sieci, [w:] Informatyka w dobie XXI wieku:

tech-nologie informatyczne w nauce, technice i edukacji, red. A. Jastriebowa, Radom 2009,

dostępne: h p://www.k me.up.krakow.pl/ref2009/musial.pdf (dostęp: 31.08.2016).

94 Ibidem.

95 J. M. Zając, materiały do kursu Wykorzystanie Internetu w badaniach społecznych, UW

2007, h p://www.sna.pl/teksty/Zaj%B9c%2007%20CMC%20i%20implikacje.pdf (do-stęp: 30.08.2016).

niczone przez urządzenie podłączone do sieci; zerwana zostaje jedność czasu i przestrzeni komunikowania; sprzężenie zwrotne jest z reguły opóźnione; częst-sze są szumy, co może obniżać jakość komunikowania96.

Komunikowanie zapośredniczone przez nowe technologie pod wieloma względami różni się od kontaktów bezpośrednich, twarzą w twarz. „Niektóre charakterystyczne aspekty tradycyjnie rozumianej komunikacji interpersonal-nej, takie jak przekazy niewerbalne, mimika, gesty nie są tu obecne, pojawiają się natomiast inne, niespotykane gdzie indziej możliwości specyfi czne dla tego sposobu porozumiewania się”97. Formy komunikacji przy pomocy technologii dzielą się ogólnie na jednostronne i interaktywne.

„Komunikacja jednostronna to taka, w której nadawca nie zwraca się bez-pośrednio do określonego odbiorcy i nie oczekuje odpowiedzi. Do jednostron-nych form komunikacji należą informacje zamieszczane w bazach dajednostron-nych, pra-sie elektronicznej, na stronach www itp. (…) W obrębie interaktywnych form komunikacji możemy wyróżnić formy synchroniczne i asynchroniczne. W asyn-chronicznych formach komunikacji reakcje odbiorcy są odroczone w czasie, co pozwala na ich przemyślenie i wpływa na sposób porozumiewania się [np. e-mail, przyp. autorki]; natomiast synchroniczne – umożliwiają porozumiewa-jącym się stronom odbywać zupełnie standardową konwersację lub dyskusję w czasie rzeczywistym [chaty, komunikatory, przyp. autorki]”98.

Za Magdaleną Szpunar warto wskazać, że komunikację międzyludzką można traktować jako kon nuum rozciągające się pomiędzy komunikacją o charakte-rze czystym – autotelicznym, popcharakte-rzez komunikację ekspresyjną, komunikację ustanawiającą wspólnotę, komunikację o celu poznawczym, aż po komunikację o charakterze instrumentalnym. Komunikacja internetowa mieści się we wszyst-kich wyżej wymienionych formach99.

Charakterystykę nowej jakości interakcji i komunikacji w rzeczywistości wir-tualnej znajdziemy w tekście Emilii Musiał, za którą warto wskazać:

„– ograniczenie doświadczeń sensorycznych – w głównej mierze kontakty wy-korzystujące zmysł wzroku, słuchu oraz kombinacji obu tych modalności; istotnym ograniczeniem jest wciąż brak kontaktu fi zycznego;

– płynność tożsamości oraz anonimowości – brak bezpośredniej interakcji owocuje nietypowymi pomysłami w zakresie autoprezentacji uczestników rozmowy;

96 B. Dobek-Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne, Warszawa 2006, s. 77.

97 M. Mazur, CMC (Computer Mediated Communica on) – podstawowe pojęcia, formy

i typy komunikacji, h

p://www.biznesnet.pl/2000/07/12/cmc-computer-mediated-communica on-podstawowe-pojecia-formy-i-typy-komunikacji/ (dostęp: 31.08.2016).

98 Ibidem.

99 M. Szpunar, Komunikacja CMC i jej wpływ na procesy komunikacyjne, [w:] Teorie

– pokonywanie ograniczeń przestrzennych – możliwość kontaktowania się z osobami o podobnych zainteresowaniach i potrzebach niezależnie od uwa-runkowań geografi cznych;

– rozciąganie i koncentracja czasu – możliwość z jednej strony komunikacji synchronicznej, kiedy wiele osób w jednym czasie uczestniczy w tej samej rozmowie;

– dostępność wielu kontaktów – możliwość kontaktowania się z wyselekcjo-nowaną liczną grupą osób;

– możliwość permanentnego zapisu – dokumentowanie i przechowywanie aktów komunikacji wirtualnej;

– odmienne stany świadomości – możliwość doświadczania stanów na podo-bieństwo marzeń sennych”100.

Nieco odmienną charakterystykę komunikacji zapośredniczonej przez In-ternet, głównie nowe media, zaproponowała w swoim opracowaniu Anna Miotk, wskazując na takie cechy, jak: przejrzystość, konwersacyjny charakter, słuchanie, relacje, bycie sobą, bycie ludzkim, zaangażowanie, wirusowość i autentyczność101.

Seth Godin uważa, że rewolucja cyfrowa przyczyniła się do powstania milio-nów mniej lub bardziej zamkniętych grup, których członkowie szanują, podzi-wiają i popierają decyzje uznawane przez ludzi z zewnątrz za dziwne, a przez nich samych za właściwe102. Internet, owszem, jest medium sprzyjającym wykształ-caniu się relatywnie słabych więzi społecznych, ale owe słabe więzi w określo-nych kontekstach są świadomie wyżej cenione przez ludzi niż więzi silniejsze (do osiągnięcia wielu celów organizacji czy ruchów społecznych bardziej przydatne okazują się słabe więzi). Ważne w tym kontekście są również „ukryte” więzi – potencjalnie możliwe, ale nieaktywowane przez społeczną interakcję. Jednostki należące do tej samej sieci (na przykład poprzez: listy mailingowe, profi le na portalach społecznościowych, bazy danych) mają wykształcone „ukryte” więzi, dostępne dzięki strukturom komunikacyjnym, które po aktywowaniu stają się słabymi i jednocześnie potencjalnie silnymi więziami103.

Współcześnie masowe spojrzenie na społeczeństwo i media jest wypierane przez bardziej złożony, dynamiczny sposób patrzenia na społeczności, jako byt tworzony przez nieustannie się reorganizujące, powiązane ze sobą sieci punk-tów, połączeń, przepływów. Ludzie nie identyfi kują się z jedną tylko grupą, lecz krążą w interakcjach z całym szeregiem innych ludzi. Ich sieci zawodowe i

spo-100 E. Musiał, Komunikacja międzyludzka w Sieci, op. cit.

101 A. Miotk, Skuteczne social media. Prowadź działania, osiągaj zamierzone efekty, Gliwice

2013, s. 31–32.

102 S. Godin, Wszyscy jesteśmy dziwni. O micie masowości i końcu posłuszeństwa, Warszawa

2013, s. 11.

łecznościowe są rozproszone, luźno spojone, a społeczne i przestrzenne granice tych sieci są rozmyte i zachodzą na siebie nawzajem104.

3.5. Podsumowanie

Rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych nie byłby możliwy bez wy-nalazku, jakim był Internet. Idea, która początkowo stanowiła jedynie wizję kilku akademików, rozwijana w agencjach rządowych z myślą o wykorzystaniu wojskowym, stała się kamieniem milowym rozwoju globalnej społeczności i ca-łego świata, we wszystkich jego aspektach – kulturowych, gospodarczych czy politycznych.

Świat podlega ciągłym, nieraz gwałtownym przemianom cywilizacyjnym, narastającej globalizacji i postępowi technologicznemu, stąd należy uznać, że społeczeństwo informacyjne stanowi dziś swego rodzaju przedłużenie i szerzenie kategorii pojęciowej społeczeństwa obywatelskiego. Może być po-strzegane jako jego ponowoczesna forma, w pełniejszy sposób odpowiadająca współczesnym wyzwaniom105. Społeczeństwo informacyjne to społeczeństwo, które wykorzystuje w różnych sferach aktywności społecznej rozwiniętą bazę in-formacyjną i komunikacyjną. W społeczeństwie tego typu kompleks rozwiązań informatycznych, sieci telekomunikacyjnych, urządzeń do przetwarzania infor-macji oraz różnorodnych usług składa się w jedną całość nazywaną infrastruk-turą informacyjną106.

Społeczeństwo informacyjne cechuje się tym, że informacja przenika wszyst-kie dziedziny życia jego członków oraz polega na wykorzystywaniu przez nich coraz większej liczby informacji. Istotnym elementem charakteryzującym ten rodzaj społeczeństwa jest również stosowanie na coraz większą skalę kompute-ryzacji i robotyzacji. W społeczeństwie informacyjnym komunikowanie masowe ma ogromne znaczenie, gdyż przekazywanie informacji stanowi podstawę tego społeczeństwa, a powstawanie nowych środków komunikacyjnych rozszerza możliwości w tej dziedzinie107.

104 M. du Vall, Protest i zmiana w erze nowych mediów, [w:] Kultury kontestacji. Dziedzictwo

kontrkultury i nowe ruchy społecznego sprzeciwu, red. T. Maślanka, R. Wiśniewski,

War-szawa 2015, s. 198.

105 J. Wojniak, Obywatel w społeczeństwie informacji. Koncepcja społeczeństwa

obywatel-skiego w kontekście globalizacji i ekspansji nowych technologii, [w:] Samotność idei? Społeczeństwo obywatelskie we współczesnym świecie, red. B. Krauz-Mozer, P.

Boro-wiec, Kraków 2007, s. 184.

106 A. J. Piotrowski, W dużym skrócie o Społeczeństwie Informacyjnym, h p://kbn.icm.edu.

pl/gsi/w_skrocie.html (dostęp: 31.08.2016).

107

Nie ulega wątpliwości, że postępowe rozwiązania techniczne stanowią dziś siłę napędową nowoczesnych, stale rozwijających się społeczeństw, któ-re w sposób niemalże nieograniczony korzystają z możliwości, jakie stwarza uczestniczenie w globalnej społeczności internetowej. Rewolucyjny pierwiastek Internetu tkwi w jego specyfi cznej, otwartej konstrukcji, pozwalającej na włą-czanie w jego strukturę coraz to nowych elementów. Błyskawiczne tempo zmian technologicznych oraz żywiołowy wzrost wykorzystania internetu stają się przy-czyną tworzenia „nowej rzeczywistości”, w której możemy dzielić się wiedzą, mocą obliczeniową, przepustowością łącza i innymi zasobami, co pozwala nam tworzyć szerokie spektrum wolnych towarów, usług, opartych na modelu open

source, tj. modelu umożliwiającym swobodne używanie i modyfi kowanie przez

wszystkich108.

Podkreślić należy, że nowe wzorce interakcji społecznych sprawiają, że współcześnie władze, biznes, trzeci sektor, ludzie na całym świecie mogą wyko-rzystywać technologie do współpracy w poszukiwaniu nowych sposobów roz-wiązywania małych problemów lokalnych oraz największych zagadnień w ska-li świata. Powstają sieciowe warunki kreowania nowych obszarów oraz form aktywności i przedsiębiorczości, ale także nowych form współdziałania między podmiotami społecznymi, gospodarczymi i władzą.

108 M. du Vall, Obywatelski hacking jako implikator zmian społecznych w XXI wieku, [w:]

Demokracja elektroniczna – kontrowersje i dylematy, red. M. Marczewska-Rytko, Lublin