Charakterystyka materiału badawczego

Materiał badawczy wybrany do weryfikacji postawionych hipotez stanowiły steno-gramy debat parlamentarnych z lat 2005–2006, pozyskane ze strony Sejmu Rzecz-pospolitej Polskiej, na której dostępne są w postaci plików w formacie pdf. W pli-ku zawarta jest treść całego posiedzenia, jakie odbywa się określonego dnia obrad i  obejmuje zazwyczaj kilka punktów w  porządku dziennym. Debata parlamentar-na odpowiada jednemu punktowi w porządku dziennym obrad Sejmu RP. Aparlamentar-nalizie poddałam 20  debat z  9 posiedzeń sejmowych. Materiał badawczy obejmuje okres od 23.11.2005 r. do 5.12.2006 r.

W kompletowaniu materiału badawczego kierowałam się częściowo dobo-rem losowym, częściowo przyjętym kluczem. Szerszego opisu i pewnych wyjaśnień wymaga dobór z klucza. Kierowałam się tu kryterium ilościowym i jakościowym. Kryterium ilościowe polegało na kontrolowaniu zawartości debat pod kątem licz-by reprezentantów klubów parlamentarnych – preferowałam debaty, w których głos zabierali przedstawiciele wszystkich klubów parlamentarnych, a także takie, w któ-rych wypowiedzi były stosunkowo długie, co uznałam za syndrom wieloaspektowego ustosunkowania się do przedmiotu debaty. Pod względem kryterium jakościowe-go wybrałam do analizy debaty, których przedmiot – w oparciu o wiedzę z zakresu dyskursu publicznego – był szczególnie ważny dla badanego okresu. Założyłam, że tematy, które wywołały szeroką dyskusję także poza parlamentem, będą cechować się silnym zderzeniem konkurencyjnych poglądów w trakcie debaty parlamentarnej. W efekcie zastosowania przeze mnie tego kryterium do materiału badawczego tra-fiły debaty: nad projektem ustawy o powołaniu Centralnego Biura Antykorupcyjne-go, nad projektem ustawy o świadczeniach rodzinnych – spór o tzw. becikowe, nad projektem ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej przez dopisanie słów „od momentu poczęcia” w art. 38, nad projektem uchwały w sprawie upamięt-nienia 24. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego), ale również takie, które były dyskutowane w następnych kadencjach Sejmu: jak projekt ustawy o zmianie ustawy

o przeciwdziałaniu narkomanii, projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowa-nia karnego, projekt ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, debata wokół sprawozdania rządu Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz działań realizowanych w tym zakresie w 2005 r., skutkiem któ-rego było m.in. wprowadzenie obowiązku noszenia kamizelek odblaskowych przez pieszych). Uznałam, że efekty badań uzyskanych w wyniku tak dobranego materiału mogą okazać się pomocne przy prowadzeniu studiów nad mechanizmami warto-ściowania w dyskursie politycznym, być może w ujęciu porównawczym lub w za-kresie ewolucji poglądów politycznych podmiotów działających na polskiej scenie politycznej.

Debata parlamentarna jest niejednorodna, tzn. w jej ramach mieści się kilka ga-tunkowo różnych form wypowiedzi. Są to między innymi: prezentacja ustawy bądź sprawozdania z prac komisji sejmowych, prezentacja stanowiska klubu parlamentar-nego w odniesieniu do tematu debaty, sprostowanie do wypowiedzi, pytania poselskie. Pierwsze dwie formy są obligatoryjne, pozostałe nie występują w każdej debacie.

W analizie brałam pod uwagę wypowiedzi posłów w  trybie prezentowania stanowisk klubów parlamentarnych wraz ze sprostowaniami. Ilość czasu na przed-stawienie stanowiska klubu jest ustalana w porządku debaty i równa dla wszystkich przemawiających. Eliminowałam sprawozdania z prac komisji sejmowych jako ga-tunkowo różne, gdyż ich celem jest przedstawienie zaistniałych wydarzeń w sposób możliwie obiektywny. Oczywiście, poszczególne realizacje mogą odbiegać od tego założenia, zauważalne jest jednak pewne dążenie do obiektywizmu. Kierując się jednak warunkami prowadzenia badań metodą analizy dyskursu, a konkretnie zasa-dą rozpatrywania poszczególnych fragmentów „po kolei” i koniecznością uwzględ-niania w  procesie interpretacji informacji pojawiających się w  tekście wcześniej, zapoznawałam się z treścią wystąpień prezentowanych w tym trybie. W badaniu odrzuciłam również teksty zapytań poselskich, chronologicznie następujące po prezentacji stanowisk klubowych, także ze względu na ich gatunkową odrębność. Na przedstawienie pytań posłowie mają równą ilość czasu, jednak do tej formuły wypowiedzi zgłaszają się indywidualnie, przez co zauważalne są znaczne nierówno-ści w zakresie reprezentacji poszczególnych klubów parlamentarnych. To zakłóce-nie mogłoby doprowadzić do zachwiania proporcji sądów ideologicznych wyodręb-nionych z materiału badawczego dla poszczególnych klubów. Skupienie uwagi na tekstach prezentujących stanowiska klubów parlamentarnych zapewniło ilościową równoważność materiału badawczego.

W każdej debacie parlamentarnej z  badanego okresu prezentowanych jest od  6  do  7 stanowisk klubowych i  stanowiska posłów niezależnych. W analizie uwzględniłam stanowiska następujących klubów parlamentarnych: Prawo i Spra-wiedliwość, Platforma Obywatelska, Sojusz Lewicy Demokratycznej, Samoobro-na Rzeczypospolitej Polskiej, Liga Polskich Rodzin, Polskie Stronnictwo Ludowe. Stanowiska posłów niezależnych pominęłam, gdyż przedmiotem badania są profile ideologiczne klubów, a nie poszczególnych posłów, aczkolwiek zindywidualizowane

badanie profilu ideologicznego stanowi również ciekawy materiał badawczy – jak można przypuścić, pozwoli zaobserwować ewolucję poglądów.

Badaniu podlegają wypowiedzi reprezentantów klubów parlamentarnych po-szczególnych partii. W dalszej części książki dla przejrzystości przekazu skracam peł-ną formułę (np. klub parlamentarny Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej do „Sa-moobrona RP”), zawsze jednak chodzi tu o wypowiedzi formułowane przez człon-ków klubów parlamentarnych.

4.1.1. Normalizacja materiału badawczego

Z pełnego zapisu stenograficznego posiedzenia Sejmu wyekscerpowałam wystąpienia poszczególnych mówców, opatrując je informacją o pochodzeniu zapisywaną według kodu: numer posiedzenia Sejmu/data posiedzenia Sejmu (dzień i  miesiąc)/punkt w porządku dziennym obrad/skrót nazwy reprezentowanego klubu parlamentarnego i numer określający kolejność wystąpień przedstawicieli klubów. Przykładowa infor-macja o pochodzeniu tekstu przyjmuje postać: (P25/20.09/P5/PO1), co oznacza, że było to posiedzenie numer 25, które odbyło się 25 września 2005 r., analizowana debata stanowiła 5 punkt w porządku dziennym posiedzenia, a autorem wypowiedzi jest polityk Platformy Obywatelskiej, który jako pierwszy reprezentant tego klubu parlamentarnego zabrał głos w debacie. Informacja o pochodzeniu tekstu umożli-wia orientację w archiwum Sejmu RP i w miarę potrzeby umożliwi Czytelnikowi odszukanie konkretnego tekstu. Wykaz poddanych badaniu debat parlamentarnych zamieszczono na końcu książki w formie aneksu.

Kodowanie tekstów powoduje ich zunifikowanie do formy stanowiska klubowe-go – wypowiedzi nie mogą już być rozpatrywane z uwzględnieniem wiedzy na temat samego mówcy, postawy badacza wobec niego. Zapobiega to włączaniu do analizy elementów nierelewantnych, co doprowadzić mogłoby do błędu internalizacji. Zabieg ten w procedurze badawczej dyskursu politycznego jest istotny z uwagi na fakt, że często politycy kreują w mediach swoje bardzo wyraziste osobowości, co wywołuje sympatię lub antypatię odbiorców. Fakt, że badacz jest uczestnikiem dyskursu poli-tycznego, również obciąża go podejrzeniem posiadania określonego nastawienia do poszczególnych polityków i jego rzutowanie na wynik prowadzonej analizy. Usunięcie informacji osobowych pozwala wyeliminować to zagrożenie.

Szczególna dbałość o usunięcie informacji osobowych w niniejszej pracy wynika-ła też z faktu zaistnienia niespodziewanych okoliczności w trakcie prowadzenia proce-su badawczego. Wielu polityków, których wypowiedzi są przedmiotem analizy, zginęło w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 roku. Zaistniała wówczas sytuacja polityczna w Polsce nie posiadała precedensu, miała też niebagatelny, dezorientujący wpływ na społeczeń-stwo, także poprzez powstałe w jej wyniku reperkusje na scenie politycznej. Unifikacja tekstów pozwoliła mi uniknąć podczas analizy poszczególnych tekstów ewentualnego włączania zaangażowania emocjonalnego, będącego efektem tych wydarzeń.

W analizie uwzględniłam tylko tekst główny wystąpienia określonego polityka, uznając go za monolog. Częstym zjawiskiem jest występowanie na zasadzie wtrącenia niezgodnych z regulaminem Sejmu RP komentarzy innych posłów zgłaszanych do wy-stąpienia przemawiającego. Wypowiedzi te bywają uwzględnianie w stenogramach, co nadaje tekstowi wymiar dialogu, a czasem wręcz polilogu. W prezentowanym badaniu nie uwzględniałam tych dodatkowych, wtrącanych wypowiedzi z dwóch powodów. Wypowiadający się najczęściej nie nawiązują dyskusji z autorami komentarzy, więc nie wprowadzają one zazwyczaj istotnych zmian w treści głównej wypowiedzi. Dru-gim powodem był brak możliwości zidentyfikowania autora komentarzy, w stenogra-mie debaty występuje najczęściej zapis: „głos z sali” lub „głosy z sali”, sporadycznie pojawia się informacja o nazwisku komentującego posła lub posłanki.

4.1.2. Zasady ekscerpowania przykładów

Dla przejrzystości wywodu dokonałam parcelacji badanych tekstów w celu wyodręb-nienia przykładów, w których zawarty jest określony sąd ideologiczny. Jednocześnie, mając na uwadze założenie gramatyki komunikacyjnej o braku odpowiedniości ukła-du jednostek formalnych do jednostek sensu (zob. Awdiejew, Habrajska 2004: 60), w wielu miejscach dla jasności wydzielonych przykładów konieczne było uzupełnie-nie ich informacjami, które wynikały z innych fragmentów tego tekstu. Dodatkowe informacje wprowadzane są do przykładu z adnotacją, że jest to moja ingerencja.

Ten sam fragment wypowiedzi zawierać może więcej niż jeden sąd ideologiczny. Jest to związane ze stosowanym przez posłów sposobem organizacji tekstu, w którym bardzo ważną rolę odgrywa tematyzacja. Wówczas ten sam przykład traktowany jest jako osobny rekord dla różnych znaczników ideologicznych.