Mechanizm kontrargumentowania w wypowiedziach parlamentarzystów

uczestników do przeforsowania swojego stanowiska kosztem stanowiska adwer-sarzy (Pstrąg 2004: 16–17). Każdy z uczestników debaty przedstawia argumenty na korzyść proponowanego przez siebie rozwiązania, czasem korzysta jednak też z prawa odniesienia się do argumentów przytoczonych przez oponentów. Wów-czas zadaniem badacza jest zidentyfikowanie argumentu, do którego odnosi się nadawca badanej wypowiedzi, a następnie ustalenie miejsca wprowadzenia dyfe-rencjacji. Przebieg procesu analizy takich wypowiedzi ilustrują przedstawione ni-żej przykłady.

(15) (…) Drogą do zasypania dotychczasowej przepaści pomiędzy pojęciem Polski solidarnej i  Polski liberalnej nie jest liberalizacja Kodeksu pracy, nie

jest odpowiednią drogą do tego głoszenie tezy, panie pośle, że cena siły roboczej w Polsce nie jest konkurencyjna – w stosunku do Europy jest ona bardzo konku-rencyjna. (P4/7.12/P1/PiS1)

Nadawca wypowiedzi zacytowanej w przykładzie (15) polemizuje z przedsta-wionym w poniższym argumencie rozwiązaniem, zaproponowanym przez swego ad-wersarza, uznaje, że jest ono niesłuszne i dąży do jego odrzucenia:

* RO: Należy zwiększać konkurencyjność polskiej siły roboczej w Europie. SK: Wysoka cena polskiej siły roboczej ogranicza konkurencyjność Polski w stosunku do Europy.

K: Należy obniżyć cenę polskiej siły roboczej.

Cel, do jakiego zmierza nadawca wypowiedzi w przykładzie (15), można wyrazić sądem: „Nie należy obniżać cen polskiej siły roboczej”. Do takiej konkluzji prowadzi uzasadnienie w postaci sądu, w którym nadawca dokonał oszacowania wysokości ceny siły roboczej, uzyskując wyniki przeciwne do tych, jakimi posłużył się jego adwersarz. Sąd kwalifikujący przyjmuje więc postać: „Cena siły roboczej w Polsce w stosunku do Europy jest konkurencyjna”. Ostatecznie, opierając się na tym samym założeniu, ja-kim posłużono się w argumencie, z którym się polemizuje, argument nadawcy można przedstawić w taki sposób:

RO: Należy zwiększać konkurencyjność polskiej siły roboczej w Europie. ROD: Jeżeli cena polskiej siły roboczej nie jest konkurencyjna w stosunku do Europy to należy ją obniżyć.

SK: Cena siły roboczej w Polsce w stosunku do Europy jest konkurencyjna. K: Nie należy obniżać ceny polskiej siły roboczej w Europie.

Zasadnicza ścieżka argumentacji polega tu na wyrażeniu sprzeciwu wobec pro-pozycji opartej na rozwiązaniu jednoznacznie korespondującym z ideologią liberalną. Nadawca staje w obronie polskiej siły roboczej.

Kontrargumentację zawiera też kolejny przykład:

(16) Jeżeli w dotychczasowym kształcie centrum (Rządowe Centrum Studiów Strategicznych – AFB) nie spełniało pokładanych w nim nadziei, to bardziej racjonalne wydaje się podjęcie przez rząd środków usprawniających jego dzia-łalność zamiast zamierzonej likwidacji. (P6/28.12/P5/SRP1)

W wypowiedzi zawarty jest sąd oceniający: „Bardziej racjonalne jest dokonanie reformy Rządowego Centrum Studiów Strategicznych niż jego likwidacja”. Posłu-gując się operatorem porównawczym „bardziej racjonalne”, nadawca ocenia likwida-cję instytucji negatywnie, zaś jej reformę pozytywnie. W istocie nadawca polemizuje

tu z argumentem, którym posłużono się przy uzasadnianiu likwidacji RCSS, który ma postać:

RO: Należy zlikwidować to, co źle funkcjonuje.

SK: Rządowe Centrum Studiów Strategicznych źle funkcjonuje. K: Rządowe Centrum Studiów Strategicznych należy zlikwidować.

Argument ten oddaje swoiście rewolucyjne nastawienie. Nadawca wypowiedzi argumentacyjnej zawartej w przykładzie (16) nie zaakceptował reguły ogólnej, jaką posłużono się w powyższym argumencie, przez co niemożliwe było też zaakceptowa-nie przez zaakceptowa-niego konkluzji. Sąd kwalifikujący w powyższym argumencie zawiera sąd aksjologiczny uznawany przez nadawcę za słuszny.

W swoim argumencie (zawartym w wypowiedzi z analizowanego przykładu) nadawca przekonuje, że likwidacja RCSS jest niewłaściwą decyzją, wyraża to sąd zawarty w konkluzji argumentu zewnętrznego określonego niżej ciągu argumenta-cyjnego. W argumencie wewnętrznym przyjmuje sąd kwalifikujący, tożsamy z tym, jaki został wyrażony w argumencie, z którym polemizuje (sąd ten został podkreślony w przedstawionym poniżej ciągu). Ostatecznie argument, jaki przywołano w wypo-wiedzi przedstawionej w przykładzie (16), może mieć postać:

RO: Lepsza ewolucja niż rewolucja.

ROD: Nie należy likwidować tego, co można zreformować. RO: Instytucje, które nie działają dobrze, można reformować. SK: Rządowe Centrum Studiów Strategicznych nie działa dobrze. K: Rządowe Centrum Studiów Strategicznych można zreformować. SK: Rządowe Centrum Studiów Strategicznych można zreformować. K: Nie trzeba likwidować Rządowego Centrum Studiów Strategicznych. Odtworzenie ogólnego sądu aksjologicznego ukazuje niechęć nadawcy do dzia-łań radykalnych i dążność do zachowania istniejącego status quo. Takie nastawienie koreluje z podstawowymi założeniami ideologii konserwatywnej, która ujawniła się poprzez sąd ideologiczny wyrażony w regule ogólnej.

Niezwykle ciekawy zabieg stosuje nadawca w poniższej wypowiedzi: (17) Dla niektórych stan wojenny był puczem wojskowym, ale dla innych – mniejszym złem, by użyć klasycznego sformułowania Niccola Machiavellego, decyzją, która zapobiegła dramatowi wewnętrznemu o nieprzewidywalnej ska-li, a zwłaszcza radzieckiej interwencji zbrojnej, która musiałaby doprowadzić do dziesiątków, a nawet setek tysięcy ofiar. (P6/28.12/P3/SLD1)

W wypowiedzi argumentacyjnej nadawca polemizuje z sądem, że stan wojenny był puczem wojskowym, jak chciałyby kwalifikować go środowiska związane z partią

Prawo i Sprawiedliwość, m.in. Liga Polskich Rodzin. Krytyka stanu wojennego prze-biega wtedy w oparciu o założenie, że incydenty nadużywania władzy są niepożądane i wymagają pociągnięcia do odpowiedzialności osób dopuszczających się takich działań. Argument ten może mieć postać:

* RO: Osoby nadużywające władzy muszą za to odpowiedzieć = Ten, kto nadużywa władzy, musi za to odpowiedzieć.

RO: Władzy państwowej nie wolno nadużywać. ROD: Pucz wojskowy jest formą nadużywania władzy. SK: Stan wojenny był puczem wojskowym

K: Stan wojenny był nadużyciem władzy. SK: Stan wojenny był nadużyciem władzy.

K: Osoby, które wprowadziły stan wojenny, muszą za to odpowiedzieć.

Nadawca wypowiedzi z przykładu (17) silnie identyfikuje się z sądem wyrażo-nym w regule ogólnej, nie może jej zaprzeczyć. Wobec powyższego konieczwyrażo-nym za-biegiem jest zmiana kwalifikacji ocenianego stanu rzeczy. Nadawca przywołuje inną kwalifikację obiektu, tym samym wycisza regułę ogólną z  powyższego argumentu i odniesienia do odpowiedzialności władzy. Nowa kwalifikacja definiuje wprowadze-nie stanu wojennego jako decyzję, która zapobiegła radzieckiej interwencji zbrojnej. Na klasę obiektów „interwencje zbrojne” nałożona jest negatywna kwalifikacja, wpro-wadza ją leksem „ofiara”, który jest operatorem analitycznym i wnosi tu normatywną ocenę. To, co zapobiega powstawaniu ofiar (zabijaniu ludzi), przyjmuje zatem ocenę przeciwną – pozytywną. W efekcie zastosowania tych mechanizmów możliwe jest zakwalifikowanie obiektu ideologicznego „stan wojenny” do klasy obiektów o warto-ści pozytywnej i przeniesienie tej wartoo warto-ści w wyniku procesu inferencji na sam stan wojenny. Operację tę ilustruje wystandaryzowany argument:

RO: Zabijanie ludzi jest złe.

RO: To, co zapobiega interwencji zbrojnej, zapobiega zabijaniu ludzi. ROD: Decyzja, która zapobiegła radzieckiej interwencji zbrojnej, za-pobiegła zabijaniu ludzi.

SK: Wprowadzenie stanu wojennego to decyzja, która zapobiegła ra-dzieckiej interwencji zbrojnej.

K: Wprowadzenie stanu wojennego to decyzja, która zapobiegła zabi-janiu ludzi/Po-laków.

SK: Wprowadzenie stanu wojennego to decyzja, która zapobiegła zabijaniu Polaków.

K: Wprowadzenie stanu wojennego to dobra decyzja.

Stosując taką kwalifikację, nadawca jednocześnie odwołuje się do reguły ogól-nej, będącej bezpośrednim wyrazem wartości chrześcijańskich (piąte przykazanie

w Dekalogu). Tym samym blokuje ugrupowaniom prawicowym możliwość zaprze-czenia zakwalifikowaniu stanu wojennego do działań pozytywnych. Zgodnie z przy-jętymi w pracy założeniami, zawarty w wypowiedzi sąd uogólniony stanowi element orientacji ideologicznej nadawcy.