Charakterystyka metody badawczej i uzasadnienie jej wyboru

Metodologia jakościowa prezentuje szeroki wachlarz metod, a każda z nich kładzie nacisk na trochę inny aspekt danego zjawiska, ukazując je przez to w innej nowej odsłonie. Teoria ugruntowana jak sama nazwa wskazuje ma na celu zbudowanie teorii średniego zasięgu w oparciu o dużą ilość, różnorodnych i systematycznie zbieranych danych. Psychologia narracyjna szuka odpowiedzi na pytanie, jakiego rodzaju opowieści używane są by opisać pewne zjawiska, skupiając się na indywidualnej narracji (fabule) w sensie pewnego splotu doświadczeń. Hermeneutyka podkreśla wagę interpretacji danego doświadczenia, zaś Fenomenologia skupia się na ludzkim doświadczeniu próbując wskazać jego główną cechę.

Dla potrzeb tematyki niniejszej pracy wybrana została Interpretacyjna Metoda Fenomenologiczna (ang. Interpretative Phenomenological Analysis), w skrócie IPA, która nawiązuje do dwóch ostatnich metodologii, a zarazem tradycji filozoficznych.

W przeciwieństwie do innych metod jakościowych, badacze IPA przyglądają się wybranemu doświadczeniu danej osoby z perspektywy mikro – analizy, której dokonują w pewnym specyficznym kontekście, co pozwala na bardzo szczegółową i dokładną charakterystykę (Smith, Flowers, Larkin, 2009). Zaprezentowane poniżej szczegółowe założenia i cel IPA stanowią uzasadnienie jej wyboru.

Fenomenologia stanowi w najogólniejszym ujęciu, sposób badania ludzkiego doświadczenia. W centrum zainteresowania fenomenologów staje indywidualny sposób spostrzegania i rozumienia danego zjawiska przez osobę która go doświadcza (Banister i inni, 2011). Fenomenologię, jako metodę ejdetyczną cechuje przede wszystkim zawieszenie

80

uprzednich sądów, odgórnie przyjętych hipotez czy modeli danego zjawiska. Odcięcie się od wstępnych założeń i koncepcji pozwala na wnikliwe eksplorowanie indywidualnej percepcji zdarzenia przez osobę badaną. Oznacza to, że badacz docieka, w jaki sposób ludzie mówią o danych zdarzeniach i rzeczach, a więc jak przejawiają się one w ich doświadczeniu.

Mówiąc językiem filozoficznym, realizuje podstawowe założenie Huserlla powrotu do rzeczy samych w sobie. Taki sposób postępowania badawczego służy temu, aby zidentyfikować główne komponenty zjawiska, pozwalające na jego wyróżnienie na tle innych i podkreślenie jego unikatowości (Pietkiewicz, Smith, 2012). W przypadku fenomenu nowego i mało poznanego (a biorąc pod uwagę nie wielką liczbę publikacji i badań psychologicznych na temat aseksualności, fenomen ten można uznać za nowatorski), wydaje się być zasadnym by badać zjawisko niejako bezpośrednio i pozwolić mu mówić samo przez się. Staje się to możliwe w przypadku, gdy kluczową rolę odgrywają wypowiedzi samych osób aseksualnych, które najlepiej zobrazują ich sposób ujmowania rzeczywistości. Zawieszenie wstępnych hipotez jest w tym wypadku gwarantem odkrycia jej nowych fragmentów, które z każdym kolejnym wywiadem dają pełniejszy obraz, czym jest i jak doświadczana jest aseksualność.

Podobnego zdania jest Todd Morrison, dla którego badania w nurcie fenomenologicznym stanowią cenny wkład w wiedzę z tego zakresu i stanowią podstawę zrozumienia zjawiska aseksualności (Bishop, 2013). Zastosowanie podejście fenomenologicznego w analizie aseksualności, zostało zobrazowano chociażby w badaniu przez Brotto i innych (2010).

Hermeneutyka,którą wprowadził do psychologii Dilthey to z kolei sztuka interpretacji, której podstawowym założeniem jest wyjątkowość danej osoby i jej unikatowego doświadczenia. Jak pisze Straś – Romanowska: Tak oto hermeneutyka, czyni przedmiotem poznania, wszystko to, co jest nietypowe dla powszechników, co jest jedyne w swoim rodzaju (Straś – Romanowska, 1997, s. 148) . Takim rodzajem fenomenu jest z pewnością doświadczenie aseksualności. Obok pojęcia doświadczenia, alternatywnym sposobem jego rozumienia spotykanych u niektórych badaczy IPA staje się pojęcie percepcji (ang. perception) oraz poglądu (ang. view) osoby badanej. Celem IPA w hermeneutycznym ujęciu staje się zrozumienie owego doświadczenia, które odbywa się na drodze interpretacji (Smith, Flowers, Larkin, 2009). W literaturze przedmiotu podkreśla się, że: W podejściu interpretacyjnym chodzi o to, by zrozumieć, w jaki sposób ludzie doświadczają świata i samych siebie. Innymi słowy, próbuje się dany fenomen społeczny pojąć, w takim samym stopniu jak opisać. Oznacza to również, że praca interpretacyjna oparta jest na przeświadczeniu, że ludzie mogą nie być świadomi wszystkiego, co jest związane z ich zachowaniem i doświadczeniem, a zadaniem badan psychologicznych jest doprowadzenie by

81

te „ukryte” elementy ujrzały światło dzienne (Willing, Stainton, 2007, s. 8-9, tłum. własne).

Chcąc zatem zrozumieć osoby aseksualne i to jak czują się w bliskich relacjach, należy dotrzeć do ich specyficznego doświadczenia tożsamości. Pytanie o aseksualność jest zatem pytaniem o sposób w jaki dana osoba doświadcza siebie i jak z uwagi na swoją tożsamość doświadcza bliskich relacji. Zgodnie z hermeneutycznym założeniem, odkrycie tego znaczenia, a więc jego zinterpretowanie i dokładny opis zjawiska staje się głównym zadaniem badacza .

Obok fenomenologii i hermeneutyki, ważnym filarem dla wybranej metody jest również idiografia, dla której centralnym terminem staje się pojęcie szczegółu. Idiografia staje w opozycji do tradycyjnej metodologii psychologicznej, która służy formułowaniu uniwersalnych praw i koncepcji odnoszących się do ludzkiego zachowania. Perspektywa przyjmowana przez IPA jest zawężona do konkretnych jednostek i ich szczególnego sposobu ujmowania świata, gdzie każdy detal ma znaczenie. Ważnym podkreślenia jest, że zawężenie tej perspektywy nie jest jednak jednoznaczne z jej ograniczeniem. Charakter IPA, sytuuje ją bowiem na gdzieś na granicy, pomiędzy idiografią, przyjmującą bardzo osobistą perspektywę, a fenomenologicznym punktem widzenia, który ma na uwadze fenomen jako zjawisko społeczne. Idiograficzny aspekt IPA nie wyklucza możliwości sformułowania bardziej generalnych wniosków, istotnym natomiast staje się uprzednie dokonanie analizy poszczególnych przypadków, osadzonych w konkretnym środowisku, uwzględniając ich indywidualną perspektywę (Smith, Flowers, Larkin, 2009, s. 29-32) . Wydaje się, że można zaryzykować stwierdzenie, że badanie danego fenomenu metodą narracyjno- fenomenologiczną, to badanie poszczególnych doświadczeń jednostek, które układają się razem w obraz zjawiska specyficznego dla danej grupy. Jak piszą autorzy w przypadku wielu badanych osób będziemy się poruszać pomiędzy ważnymi tematami, wygenerowanymi na drodze analizy, obrazując je przykładami indywidualnych narracji (jak poszczególne jednostki opowiadały swoją historię), prezentując podobieństwa i różnice między nimi (Pietkiewicz, Smith, 2012, s. 362-363). Na drodze takiej analizy wyłania się opis fenomenu, którego struktura, wspólna jest dla pojedynczych osób badanych.

Chociaż popularność IPA rozpoczęła się od wykorzystania jej w przypadku zagadnień związanych z psychologią zdrowia (badającą np. doświadczenia choroby), obecnie śmiało znajduje zastosowanie także w innych obszarach także w seksuologii, głównie ze względu na delikatną i szczególną naturę badań z tej dyscypliny. Niewątpliwą zaletą IPA jest to, że pokazuje często inne, bardziej osobiste oblicze i sposób doświadczania przez ludzi seksualności, kwestionując analizowanie jej zawężone tylko do kategorii medycznych czy

82

patologii zachowania (Smith, Flowers, Larkin, 2009). IPA stała się zatem użyteczna w przypadku badania różnych fenomenów, począwszy od zaburzeń i dysfunkcji seksualnych, poprzez problematykę mniejszości seksualnych, tożsamości, a także badania aseksualności.

Poniżej znajdują się przykładowe zagadnienia poruszane przez badaczy:

o Jak kobiety seropozytywne doświadczają bycia w związku? (Jarman, Walsh, De Lacey, 2005)

o W jaki sposób kobiety doświadczają anorgazmii? (Lavie, Willig, 2005)

o W jaki sposób homoseksualni mężczyźni spostrzegają seks i seksualność? (Flowers, Smith, Sheeran, Beail, 1997)

o W jaki sposób żydowscy geje godzą swoją tożsamość społeczną, religijną i homoseksualną? (Coyle, Rafalin, 2000)

I najważniejsze:

o Jak osoby aseksualne doświadczają bycia aseksualnym i bycia w bliskiej, intymnej relacji (Van Houdenhove i inni, 2015a)

Podsumowując, metoda narracyjno - fenomenologiczna wydaje się być najbardziej zasadnym wyborem biorąc pod uwagę przedmiot badań, jakim jest doświadczenie osób aseksualnych w bliskiej relacji. IPA, jako metoda syntetyzująca dwa podejścia, hermeneutyczne i fenomenologiczne, staje się zarówno metodą deskryptywną jak i narracyjną (Pietkiewicz, Smith, 2012). Z jednej strony, pozwala na opis zjawiska aseksualności i przedstawienie go z perspektywy osób aseksualnych (odpowiadając zatem na pytanie jak rzeczy się jawią) przez co opis ten staje się on autentyczny i głęboki, z drugiej, pozwala na jego interpretację przez badacza, a więc odkrycie znaczenia tego fenomenu w życiu osób badanych.

2.3. Specyfika fenomenologiczno- hermeneutycznego sposobu analizy