Charakterystyka podpól na tle całości materiału

Wydzielenie wymienionych wyżej pól tematycznych wśród jednostek leksykalnych badanego socjolektu pozwala na analizę utrwalonego w nim obrazu świata biegaczy.

TRENING BIEGOWY 207 34%

TRENING UZUPEŁNIAJĄCY 47 8%

RODZAJ BIEGU 42 7%

ORGANIZACJA I INFRASTRUKTURA ZAWODÓW 40 6,5%

BIEGACZE 38 6%

WYNIKI I OSIĄGNIĘCIA 37 6%

SPOSÓB BIEGU 32 5%

PARAMETRY FIZYCZNE 30 5%

STAN FIZYCZNY 26 4%

OBUWIE 23 4%

AKCESORIA 19 3%

DIETA 13 2%

ODZIEŻ 13 2%

DYSTANS 11 2%

RODZAJ I RANGA ZAWODÓW 11 2%

KONTUZJE 10 1,5%

PLANOWANIE ZAWODÓW 6 1%

PRZEBIEG ZAWODÓW 4 0,5%

CZĘŚCI CIAŁA BIEGACZA 3 0,5%

612 100%

Tabela 1. Udział podpól tematycznych w strukturze socjolektu (opracowanie własne)

194 Najwięcej jednostek leksykalnych zostało zaklasyfikowanych do kategorii TRENING, co świadczy wyraźnie o fakcie, że jest to dla biegaczy najważniejszy aspekt uprawiania sportu. Zgodnie z tym, co uwzględniono w ramach kryterium doboru respondentów do prowadzonych badań, większość osób uprawiających bieganie nie traktuje go w innych kategoriach niż hobby, ale zaznaczyć należy, że coraz częściej zamiast o bieganiu mówi się o trenowaniu biegania. W tym zaś – o czym też wspomniano wcześniej – ważne są przede wszystkim różnego rodzaju ćwiczenia. Uporządkowanie materiału z uwzględnieniem procentowego udziału subpól w całości zbioru zgromadzonych jednostek socjolektalnych pozwala na bardziej szczegółową charakterystykę rangi poszczególnych obszarów tematycznych w komunikacji biegaczy.

Podkreślić jednak trzeba, że najwięcej typowych dla badanej grupy środowiskowej leksemów i związków wyrazowych związanych jest wprawdzie z treningiem, ale tylko ściśle biegowym. Stanowią one aż 34% zgromadzonego materiału. Dużo mniej jednostek leksykalnych – tylko 8% całości zbioru – zawiera subpole TRENING UZUPEŁNIAJĄCY.

Znajdują się w nim leksemy i połączenia wyrazowe określające wszystkie formy aktywności, które strukturą ruchu różnią się od biegu, lecz ich wykonywanie ma korzystny wpływ na rozwój ogólnych zdolności motorycznych człowieka, a także „budowę” jego dyspozycji biegowej. Na podstawie analizy owych jednostek leksykalnych można stwierdzić, że niebiegowy trening jest dla badanej grupy środowiskowej dużo mniej istotny niż biegowy.

Wielu z biegaczy zapewne jednak zgadza się ze zdaniem specjalistów i przyjmuje, że trening uzupełniający powinien stanowić nieodłączny element przygotowania zawodnika do sezonu startowego. Wykonywanie ćwiczeń, których nazwy pojawiają się w słowniku biegaczy, np.:

ABS, burpee, deska, skip, wieloskok ma kluczowy wpływ na formę sportowca i stanowi świetną profilaktykę przed niepożądanymi kontuzjami.

Na trzecim miejscu pod względem liczby jednostek leksykalnych znalazło się subpole RODZAJ BIEGU. Zawarte w nim leksemy i połączenia wyrazowe stanowią 7% zebranego materiału. Okazuje się więc, że dla biegaczy nieprofesjonalnych ważny jest nie tylko sam bieg, ale także jego charakter zależny m.in. od podłoża, na którym się odbywa, np.: bieg asfaltowy, bieg crossowy, miejsca organizacji, np.: bieg miejski, bieg górski, czy dystansu, np.: królewski dystans II, piątka II, piętnastka II.

Podczas zawodów bardzo ważne jest przygotowanie nie tylko odpowiedniej formy przez sportowca, lecz również warunków startu zapewnionych przez organizatorów. Jednostki określające istotne elementy dotyczące tej sfery, należące do pola tematycznego ORGANIZACJA I INFRASTRUKTURA ZAWODÓW, stanowią – podobnie jak zbiór

195 z kategorii RODZAJ BIEGU – około 7% zgromadzonego materiału. Jednostki leksykalne obecne w tym polu dowodzą, jak ważna jest organizacja biegu: konieczność wniesienia opłaty startowej, kontakt z orgami w biurze zawodów, w którym trzeba odebrać pakiet po sprawdzeniu swojego numeru startowego na liście startowej. W czasie trwania imprezy można też zrobić zakupy na expo, a rzeczy zostawić w depozycie. Bardzo istotne jest również odżywianie podczas udziału w zawodach. W zebranym materiale pojawia się bowiem kilka synonimicznych jednostek nazywających miejsce na trasie, gdzie można się pożywić: bufet, jadłodajnia, punkt odżywczy / odżywiania / żywieniowy lub choćby napoić: punkt nawadniania, wodopój. Ważnym wydarzeniem związanym z zawodami jest spotkanie biegaczy w przeddzień imprezy (najczęściej biegu maratońskiego), podczas którego spożywane są wysokoenergetyczne potrawy przyrządzone przede wszystkim z makaronu – stąd socjolektalna nazwa: pasta party.

Pomimo wspólnego języka i przyjaznych relacji łączących członków badanej przeze mnie grupy bez względu na stopień wytrenowania, biegacze dokonują wewnętrznych klasyfikacji osób uprawiających ten sport. Typizacja jest zależna od kilku czynników, m.in.

rodzajów biegów, w których dana osoba bierze udział, np.: biegacz asfaltowy, biegacz górski, poziomu uprawiania sportu przez danego biegacza: dreptacz, truchtacz, harpagan, ścigacz, wyników, jakie osiąga: czwórkołamacz, trójkołamacz, rodzaju stosowanego treningu:

interwałowiec, sposobu biegania: neutral, pronator, supinator, funkcji, jaką pełni jako uczestnik zawodów: balonik, pejs. Jednostki nazywające biegaczy stanowią około 6%

zgromadzonego materiału.

Dopiero w dalszej kolejności w komunikacji językowej użytkowników badanego socjolektu pojawia się temat różnie ocenianych sukcesów biegowych. Jednostki dotyczące tego zagadnienia, stanowiące także około 6% wszystkich haseł słownikowych, zostały przypisane do pola tematycznego WYNIKI I OSIĄGNIĘCIA. Chęć poprawy rezultatów widoczna jest m.in. w takich połączeniach wyrazowych, jak: bicie życiówek, robić wynik, wykręcić czas. Oprócz uzyskiwania dobrych wyników ważne są także inne osiągnięcia, jak na przykład ukończenie kilku maratonów w przeciągu roku czy dwóch lat, co skutkuje zdobyciem tzw. korony maratonów.

Leksemy i połączenia wyrazowe charakteryzujące sposób biegu zaklasyfikowane do subpola tematycznego o tej nazwie stanowią wprawdzie tylko 5% wszystkich haseł słownikowych, jednak 31 jednostek dotyczące tylko tego aspektu uprawianego sportu świadczy o tym, jak duże ma on znaczenie. Zwraca uwagę fakt, że połączenia wyrazowe zawarte w subpolu SPOSÓB BIEGU charakteryzują nie tylko dostrzegalne przejawy biegu,

196 np.: biec długim krokiem, biegać z palców, biegać z pięty, szuranie, lecz także subiektywne zaangażowanie danej osoby w bieg, np.: biec – pobiec / iść / lecieć w trupa, biec na samopoczucie, zaciągać hamulec.

Do scharakteryzowania własnego samopoczucia oraz poziomu wytrenowania biegacze używają rozmaitych parametrów, których nazwy zaklasyfikowano do podpola PARAMETRY FIZYCZNE stanowiącego również blisko 5% zgromadzonego materiału. Są to m.in.

połączenia terminologiczne: pierwszy zakres I, próg tlenowy, wydolność biegowa, wytrzymałość specjalna, zakres tętna pozwalające na bezpieczne zaplanowanie treningów i udziału w zawodach.

Biegacze opisują swoje samopoczucie także w sposób metaforyczny. W subpolu o naziw STAN FIZYCZNY znalazło się również około 5% zebranego materiału, co wskazuje na fakt, że jest to również istotny element w życiu biegaczy nieprofesjonalnych czujących potrzebę dbałości o zdrowie i ogólną kondycję. Bardzo obrazowo mówią zatem o swoim złym lub dobrym samopoczuciu, kiedy są w gazie lub przeciwnie – biegną / jadą / lecą na oparach.

W powszechnej opinii społeczeństwa bieganie to sport niewymagający zakupu specjalistycznego sprzętu. Niezbędne wyposażenie stanowią jednak dobre, odpowiednio przygotowane do biegu buty. Nazwy określające obuwie stanowią prawie 4% zgromadzonego materiału, dlatego wydzielono je w postaci oddzielnego subpola. Można w nim wyróżnić jednostki charakteryzujące buty ze względu na zarówno ich przeznaczenie, np.: but startowy, but treningowo-startowy, but asfaltowy, jak i markę: Asicsy, brooksy.

Zgromadzony materiał leksykalny uświadamia, że poza obuwiem, ważne są też akcesoria służące np. do wykonywania ćwiczeń, takie jak: beret, roller, TRX, a także przechowywania napojów podczas treningu: plecak biegowy, soft flask. Do subpola AKCESORIA zaklasyfikowano około 3% haseł słownikowych.

Nieco ponad 2% wszystkich haseł słownikowych stanowią jednostki leksykalne zaklasyfikowane do podpola tematycznego DIETA. Znajdują się w nim leksemy i połączenia wyrazowe związane z posiłkami, np.: węgle, żel i napojami: izo nie tylko w czasie zawodów, lecz także podczas treningów oraz w codziennym życiu. Zmiany w sposobie odżywiania związane z ćwiczeniami i przygotowaniem do zawodów pokazują, jaki wpływ bieganie wywiera na tryb życia osób, które je uprawiają.

Poza omówionymi wcześniej elementami z pola SPRZĘT BIEGOWY, znaczenie ma również biegowa odzież. Do subpola o nazwie ODZIEŻ zaliczono około 2% haseł słownikowych. Szczególnie istotną częścią garderoby wydaje się koszulka, która – podobnie jak buty – może być różnego rodzaju i mieć precyzyjnie określone przeznaczenie: koszulka

197 startowa, koszulka techniczna, koszulka oddychająca, startówka I, startówka II.

Ze względu na sporą liczbę jednostek leksykalnych odnoszących się do długości biegu, wyróżnione zostało podpole DYSTANS, w którym znalazło się niecałe 2%

zgromadzonego materiału. Z analizy jednostek tego subpola wynika, że bardzo popularne są zawody na odcinku 10 km, o czym świadczą aż trzy socjolektalne nazwy: dycha I, dyszka I oraz dziesiątka I. Zainteresowaniem cieszą się też półmaratony nazywane połówkami lub połóweczkami. Dużo większym szacunkiem biegacze darzą maraton, którego nie określają krótką ani zdrobniałą nazwą, lecz w odniesieniu do niego posługują się jednostką królewski dystans, ewentualnie calak w odróżnieniu od wspomnianego – mniej prestiżowego – półmaratonu.

Podział biegów dokonywany jest nie tylko ze względu na ich miejsce, dystans czy podłoże trasy. Znaczenie ma także: renoma danych zawodów, które można określić biegowym świętem. Wpływ na terminologię ma też na przykład organizacja dwóch biegów podczas jednych zawodów. Wtedy wyróżnia się: bieg główny i bieg towarzyszący. Rolę w nazywaniu biegów odgrywa także osobisty stosunek uczestnika traktującego różne starty jako bieg testowy, sprawdzian, start kontrolny lub wręcz przeciwnie – start docelowy. Wymienione powyżej nazwy typów zawodów stanowiące niecałe 2% zebranego materiału zostały zaklasyfikowane do subpola RODZAJ I RANGA ZAWODÓW.

Z analizy zebranego materiału nie da się natomiast uzyskać wielu informacji na temat kontuzji, z którymi borykają się biegacze, a więc zdarzających się podczas biegania i dla uprawiania tego sportu charakterystycznych. Być może sportowcy amatorzy nie rozmawiają na ten temat lub nie używają specyficznego słownictwa. Jednostki socjolektalne określające urazy jako kolano biegacza, kolano skoczka, przeciążenie, rozcięgno podeszwowe, shin splints czy złamanie zmęczeniowe i inne aspekty związane z nadwerężeniem zdrowia, zaklasyfikowane do subpola znaczeniowego KONTUZJE, stanowią niecałe 2% wszystkich haseł słownikowych.

Jeśli na podstawie liczby jednostek leksykalnych w polu TRENING ten aspekt aktywności sportowej uznać można dla biegaczy za najważniejszy, to jako najmniej istotne należałoby potraktować elementy związane z planowaniem zawodów, częściami ciała biegacza oraz przebiegiem zawodów. Trzy subpola zawierające leksemy i połączenia wyrazowe dotyczące tych spraw obejmują – każde z nich – mniej niż 1%³⁴ wszystkich haseł

34 Dane w tabeli podane są w zaokrągleniu, stąd przy subpolu PLANOWANIE ZAWODÓW znajduje się zapis 1%.

198 słownikowych. W planowaniu zawodów ważne są m.in.: kalendarz startowy, plan startowy i założenia przedstartowe. W przebiegu zawodów najistotniejsze są momenty startu i decydującego momentu wyścigu, kiedy bieg się rozciągnął i widać różnice w szybkości zawodników. Ważną rolę odgrywa też wyprzedzanie wyrażone połączeniem leksykalnym odjechać komuś. Szczególnie istotny jest fakt, że ktoś z jakiegoś powodu nie ukończył biegu, co nazywane jest wycofem. Wśród określeń części ciała zwracają uwagę nazwy tych elementów budowy anatomicznej, które często są narażone na kontuzje: dwójka, czwórka, kalafior.

Z podziału na subpola tematyczne wyłania się model opisu biegowego świata, w którym 34% zajmują jednostki leksykalne dotyczące treningu biegowego, 8% treningu uzupełniającego, 7% określenia rodzajów biegu, 6,5% elementy językowe związane z organizacją i infrastrukturą zawodów, 6% nazwy biegaczy, 6% określenia odnoszące się do wyników i osiągnięć, 5% jednostki nazywające sposób biegu, 5% leksemy i połączenia wyrazowe określające parmetry fizyczne, 4% jednostki charakteryzujące stan fizyczny. 4%

zasobu leksykalnego stanowią nazwy obuwia, 3% to określenia akcesoriów biegowych. Po 2% obejmują subpola z jednostkami dotyczącymi diety, odzieży, dystansu oraz rodzaju i rangi zawodów. Jednostki nazywające kontuzje stanowią nieco ponad 1,5% zgromadzonego materiału. Po około 0,5% zasobu leksemów socjolektalnych mają jednostki związane z planowaniem zawodów oraz ich przebiegiem.

Warto też przyjrzeć się, które socjolektalne jednostki leksykalne występują najczęściej ze wszystkich. Widoczne jest to w tabeli i na wykresie przedstawiających 20 najczęściej

199 siła biegowa II 50

pacemaker 47

tempówka 47

ultras 47

pakiet startowy 46

ultra 46

ściana 41

wytrzymałość biegowa II 41

Tabela 2. Najczęściej występujące jednostki leksykalne (opracowanie własne)³⁵

Analiza frekwencyjna jednostek socjolektalnych pokazuje, że w zebranym materiale najwięcej razy odnotowano leksem życiówka zaklasyfikowany do subpola WYNIKI I OSIĄGNIĘCIA oraz pola ZAWODY BIEGOWE. Inne – także wiele razy występujące – leksemy i połączenia wyrazowe, takie jak: interwał, podbieg, plan / program treningowy, długie rozbieganie / wybieganie, kilometraż, przebieżka, wybieganie, plan I, akcent, siła biegowa II, tempówka oraz wytrzymałość biegowa II dotyczą przede wszystkim treningu:

Spośród jednostek z pola tematycznego ZAWODY BIEGOWE poza życiówką, w grupie jednostek o dużej frekwencji znalazły się także: nazwa biegu połówka, określenia dystansów – aż dwa dotyczące dystansu 10 kilometrów: dycha I, dyszka I, potwierdzające wspomnianą wcześniej popularność tego typu biegów, oraz dystans ponadmaratoński: ultra, a także połączenie wyrazowe pakiet startowy, którego frekwencja jest znacznie wyższa niż derywowanej od niej, krótszej formy pakiet. Jednostką związaną z zawodami, często używaną przez biegaczy jest leksem ściana, który rzadziej występuje w połączeniach wyrazowych:

zderzenie ze ścianą, zderzyć się ze ścianą. Wśród najczęściej występujących leksemów pojawia się także wyraz pacemaker określający osobę nadającą tempo podczas zawodów, której zadaniem jest doprowadzenie biegacza lub grupy biegaczy do mety w założonym czasie. Odnotowano dużo więcej wystąpień tej jednostki aniżeli spolszczonej i skróconej wersja pejs, a także polskich odpowiedników: balonik, zając. Często występującym leksemem określającym typ biegacza jest również ultras zarejestrowany znacznie więcej razy niż forma żeńska ultraska.

35 W tabeli znalazło się 21 jednostek leksykalnych o największej frekwencji, ponieważ leksem ściana i połączenie wyrazowe wytrzymałość biegowa II zostały odnotowane tyle samo razy.

200